YÜK VE YOLCU GEMİ KAPTANI İÇİN DENİZ MEVZUATI

1.  LİMAN İŞLEMLERİNİ YAPMAK

Gemiler ülkeye ve limana giriş işlemleri yapmadan bir ülkenin bir limanına bağlı bir rıhtım, iskele veya platform gibi yerlere yanaşarak veya doğrudan demir üzerinde yük-yolcu indirme-bindirme veya diğer işlemlerini yapamazlar.

Kaptanlar, gemi limana gelmeden önce geliş zamanını, geminin son uğradığı 10 limanı ve geminin içinde olduğu güvenlik uygulamasını ve bir talebi varsa bunu acentesine bildirir. Acenteler bu bilgiye dayanarak gerekli kurumlara başvurur, geminin geliş bildirimini ve hazırlıklarını yapar.

Gemiler geldikten sonra gerekli kontrol işlemleri doğrudan gemiye gelen görevliler ve gemi acentesi aracılığı ile karada kurumun bürolarında yapılır.

Bir geminin limana gelişinde yapılacak işlem çeşitleri, ülkeye, geminin cinsine, bayrağına, yurt dışından veya aynı ülkenin bir başka limanından gelişine göre değişir. Dünya limanlarında genel olarak aşağıdaki işlemler yapılır.

• Sağlık,
• Pasaport polisi,
• Gümrük,
• Liman başkanlığı,
• Tarım,

• Çevre,

Gemi kaptanları ve zabitleri, gemi limana gelmeden önce ilgili kaynaklarda liman hakkında bilgi toplar, ülkeye giriş işlemleri için gerekli evrakları hazırlar. Hazırlanacak bu evraklarda liman devleti ile bayrak devleti aynı ise o ülkenin milli formu, liman devleti ile bayrak devleti farklı ise ve formun İngilizce kısmı varsa o ülkenin orijinal formu, yoksa IMCO formu, o da yoksa temel unsurları belirterek oluşturulan bir form kullanılır.

1.1.            Sağlık İşlemleri

Gemilerin bir ülkeye gelişinde ilk olarak sağlık işlemleri yapılır. Yabancı limanlardan gelişte yapılan  sağlık işlemlerinin amacı, insanlık için tehlikeli olan bulaşıcı hastalıkların, denizaşırı yolculuk yapan kişiler ve hayvanlar aracılığı ile başka ülkelere bulaşmasının önlenmesidir. Ülkemizde yapılan sağlık işlemlerinde yetki ve sorumluluk, “Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü” ve bu kuruluşa bağlı “Sahil Sağlık Denetleme Merkezi Tabipliği”dir.

Bir geminin yabancı bir ülke limanına geliş öncesi, gemi kaptanı elektronik mesajla doğrudan o ülkenin ilgili sağlık kuruluşuna bir sağlık beyanı geçer. Eğer gemide bulaşıcı hastalık veya şüphesi varsa sağlık kontrolü “Health Clearance”, yoksa serbest giriş “Free Practique” talep eder.

“Health Clearance” istenen gemi gerekirse rıhtıma dahi alınmaz, demirde kontrol edilir ve gerekirse karantinaya alınır.

 “Free Practique” istenen gemiye yetkili sağlık kuruluşundan görevli olarak bir doktor gelir ve gerekli kontrollerini yapar. Kontrolde geminin sağlık imkanları ulusal ve uluslararası kurallar çerçevesinde kontrol edilir. Bu çerçevede, özellikle revirin, ilaç ve tıbbi malzemenin mevcudiyetini, geçerliğini ve muhafaza şartlarını denetlenir.

Ancak bu uygulama uzunca bir süredir ülkeler arası tehlikeli bulaşıcı hastalıkların pek görülmemesi nedeni ile gevşemiştir. Bu neden ile bir çok gemi  artık limana girildikten sonra doğrudan  “Free Practique” formu ile sağlık beyanını yapmakta ve doktorda rıhtımda gemiye gelmektedir.

1.2.            Pasaport Polis İşlemleri

Gemilerdeki Pasaport Polis işlemlerinin amacı; ülkeye gemiler aracılığı ile kaçak insan giriş çıkışının engellenmesidir. Bu işlemler yurt dışında göçmen (Immigration) polisi tarafından yürütülür. Genelde gemilerin limana gelmesi ile hemen gemiye gelen bu görevliler, gemideki kişileri (gerekirse) çağırarak, gemi Kaptanlığının verdiği liste ve pasaportlarından kontrol eder ve pasaportlarına ülkeye giriş ve çıkış mühürlerini vururlar. Bunun için görevlilere, personel ve yolcu listesi ile birlikte pasaportları verilir.

1.3.            Gümrük Muhafaza İşlemleri

Gümrük ile ilgili işlemlerin amacı ülkenin vergi kayıplarının önlenmesi ve yasak mal girişlerinin engellenmesidir. Gemilerle ilgili gümrük işlemlerini ikiye ayırabiliriz;

• Gümrük işlemleri,

• Gümrük muhafaza işlemleri.

Gümrük teşkilatı tamamen gemiyle yurt dışından gelen ve yurt dışına gidecek yükle ilgili işlemleri yapar. Gümrük muhafaza, personel beraberinde getirilen eşya ile gemiye gizli sokulan mal kontrolünü ve gerekirse aramasını yapar.

Gümrük kanunları doğrultusunda, yurt dışına çıkan Türk bayraklı gemiler ve personeli, çıkışta yaptıkları beyandan fazla olarak, gelişlerinde getirdikleri gümrüğe tabi eşya ve malzemeyi, gümrüğe beyan etmeleri ve vergisini ödeyerek giriş işlemini yapmaları, ülkeye girişi yasak olanları da hiç getirmemeleri gerekir.

1.4.            Limanlar Kanunu ve Liman Başkanlık İşlemleri

Limanlar kanunu; limanların temizlenme, derinleştirme, genişlenme, şamandıraların konma ve iyi halde tutulması ile işletilmesine ilişkin bütün liman işlerinin yapılmasında hükümetin mecbur olduğunu belirtmiştir. Türkiye limanlarına girip çıkan tüm gemiler bu kanuna göre çıkartılan, demirleme, rıhtıma yanaşma, yük ve yolcu boşaltıp yükleme ile ilgili tüm mevzuata uymaya mecburdur. Hükümet bu sorumluluğunun gereklerini liman başkanlıkları aracılığı ile yerine getirmektedir.

Liman başkanlığının bu amaçla sahip olduğu yetkilere dayanarak limanlara giren çıkan tüm gemileri denetlemekte uygun olmayanlara yanaşma, yük ve yolcu işlemi yapma izni, limandan ayrılmak isteyenlere “Yola elverişlilik belgesi” vermemektedir.

1.5.            Tarım İşlemleri

Gemilere uygulanan tarım işlemlerinin amacı, ülkeye tarımsal zararlıların ve genetik bozulmaya sebep olabilecek tohumların girişini engellemektir. Bu amaçla ilgili kuruluşlardan gemiye gelen görevlilerce kumanyalıklar, mutfak, büfe, yemek salonu gibi yerlerde zararlı böcek kontrolü yapılır, alınmış bir tedbir kararı varsa bazı sebze ve meyveyi mühür altına alırlar. Özellikle un ve bakliyatlarda zararlı böcekler ile, mutfak ve diğer yerlerde “kakalak” dediğimiz böcek kontrolü yapılır. Bulunması halinde gemiye yüksek maliyetli ilaçlamalar yaptırırlar. Bu neden ile limanlara gelmeden önce gemide bu kontroller yapılır ve gerekiyorsa kumanya imhası ve ilaçlamalar yapılır. Ülkemizde bu kontroller genelde Sahil Sağlık Denetleme Merkezleri tarafından yürütülmektedir.

1.6.            Çevre İşlemleri

Gemilerdeki çevre işlemlerinin amacı, ulusal ve uluslararası kurallar gereği, denizlerin gemiler tarafından kirletilmesinin önlenmesidir. Bu amaçla gemiye gelen görevlilerce,

• Geminin denizde kirliliğe sebep olup olmadığı kontrol edilir,
• Kirliliğe karşı gerekli tedbirlerin alınıp, alınmadığı kontrol edilir,

• Kirletmeye karşı belirli kilitleme ve mühürleme işlemleri yapılır.

Çevreyi kirletenler ve çevreye zarar verenler; sebep oldukları kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı kusur şartı aranmaksızın sorumludurlar. Bu neden tüm tekne işleticileri ve Kaptanlar, gemilerinden denizlerin kirletilmemesi için gerekli tedbirleri almış olmalıdır. Aksi halde sorumlularına ve tekneye, çalışmadan alı konma, para ve hapis cezası ve hatta el konma gibi cezalar verilebilir. Denizlerin kirletilmemesinin takibi, sahil güvenlik ve çevre kuruluşlarınca yapılır.

Tekne kaptanları, tekneleri tarafından denizin kirlenmesi olasılığının çıkması halinde kirlenmeyi önlemekle ve kirlenmenin meydana geldiği hallerde ise kirlenmeyi durdurmak, ve kirlenmenin etkilerini gidermek veya azaltmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür.

Eğer ilgili kişiler, kirlenmenin önlenmesi, sınırlandırılması ve mücadelesi için bir şey yapmadı ve bu işler bir başkası tarafından yapıldıysa, yapılan harcamalar, kirlenmeyi önlemek için gerekli her türlü tedbiri aldıklarını ispat edemedikleri taktirde kirlenmeye sebep olan kişi tarafından karşılanır.

Kirlenmeden zarar görenlerin, kirliliğe sebep olana karşı tazminat sorumluluğu saklıdır.

Kirliliğin önlenmesi ile ilgili kurallara uymayan kişi ve gemilere belirli cezalar kesilir. Bu cezalar, fiilin tekrar edilmesi halinde iki misli ile uygulanır.

Sadece kirlilik ile ilgili olan kişiler değil, herkes, çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi ile görevi olup, bu konuda alınacak tedbirlere ve belirlenen esaslara uymakla yükümlüdürler. Çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya haberdar olan gerçek ve tüzelkişiler, idari makamlara başvurarak bu faaliyetin durdurulmasını isteyebilirler.

1.7.            Uygulama

Liman işlemlerini yapmak için;

• Limana gelmeden geminin geliş zamanı ve gereken bilgiler geminin acentesine bildirilir.
• Limana gelmeden önce limanda yapılacak işlemler için gereken evraklar hazırlanır.
• Limana gelindiğinde demirlemeden veya yanaşmadan önce gemide sağlık sorunu yoksa “Free Pratique” talebi yapılır.
• “Free pratique”nı kabulü ile gemi limana girer ve demirler veya yanaşır.
• Gemiye gelen yetkililere gereken belgeler ve evraklar sunulur, sorularına cevap verilir ve istenen yerler gösterilir.
• Yetkililerin yaptıkları inceleme ve kontrol sonucu hazırlanan geminin, yük veya yolcusunun ve personelinin limana giriş çıkış işlemelerine izin veren evraklar alınır.
• Acenteye diğer işlemler için gereken belge ve evraklar verilir.

2.  YOLCU TAŞIMA ÜCRETİNİ TAHSİL ETMEK

Yolcu, gemiadamı dışında kalan deniz yolculuğu için biletli veya biletsiz gemideki tüm diğer kişilerdir. Ücretli Yolcu taşıma ancak bu işe tahsis edilmiş gemiler ile yapılabilir. Özel tekneler ile ücreti mukabili yolcu taşıma, gezdirme v.s. işlemler yapılmaz.

Yolcu taşıma ücretinin tahsili esas olarak seyahat acentelerinin bilet karşılığı satış noktalarından olur. Ancak bir seyahat acentesine bağlı çalışmayan ve bilet satışının doğrudan gemiden yapıldığı yerlerde bunu sorumluluğu gemi kaptanındadır. Kaptan taşıma için bilet karşılığı yolcudan ücret alır ve bunu gemi işletmesine belirlenen yöntemler ile iletir. Bilet kesilmesinde acente veya kaptan belirli hukuki usuller doğrultusunda hareket ederler.

2.1.            Yolcu Taşıma Akdi  ve Ücret

Yolcu taşıma akdi; bir kişinin ücret karşılığı bir yerden bir yere götürülmesi ile ilgili olarak götürülecek kişi yani yolcu ile taşıyan veya temsilcisi arasında yapılan anlaşmadır. Yolcu bileti bu akdin belgesidir. Bilet üzerine isim yazılmadıysa bu akdin tarafları, taşıyan ile bu bilete sahip kişidir. Eğer, bilet üzerinde isim yazıldıysa taraflar, taşıyan ile sadece bilet üzerinde ismi yazılı kişidir. Bu neden ile üzerinde isim yazılı bileti, sadece ismi yazılı olan kişi kullanabilir, bu hakkını devredemez.

Ücret; yolcunun bagajının taşınmasını da içerir ve bagaj için ayrı ücret talep edilmez. Gemi görevlileri tarafından teslim alınan ve depolanan bagajın kaybolması veya zarar görmesi halinde, gemi işletmesi makul değerler çerçevesinde bunu tazmin etmeye mecburdur. Ancak kaybolan veya zarar gören değerli eşyanın tazmini için, teslim sırasında bunun belirtilmiş olması gerekir. Kaptan ölen yolcunun eşyasını da yakınları veya teslimle görevli kişiler tarafından teslim alınıncaya kadar korumakla sorumludur.

Eğer yolcu gemiye binmiş ama bilet ücretini ödememişse kaptan veya gemi işletmesi, ödenmeyen bilet ücreti için yolcunun gemiye teslim edilmiş ve depolanmış eşyasını rehin alabilir.

Kaptanın yolcu üzerindeki yetkisi sadece bilet ücretinin tahsili ile sınırlı değildir. Kaptan aynı zamanda geminin disiplin amiri olduğundan yolcu üzerinde de düzeni sağlamaya yönelik kanundan gelen yetkileri bulunmaktadır.

2.2.            Taşıma Akdinin Hükümden Düşmesi

Deniz taşımacılığında, akit yapıldıktan yani bilet satıldıktan sonra aşağıdaki gibi olağan üstü ve beklenmeyen hallerde, taşıma anlaşması hükümden düşer.

·         Savaş nedeniyle el konulma tehlikesinin ortaya çıkması,

·         Kamu alacağından dolayı sefere çıkmasının engellenmesi,

·         Batması,

·         Tutuklanması,

·         Tamir kabul edilmeyecek derecede hasarlanması,

·         Satılması,

·         Korsanlar tarafından ele geçirilmesi,

·         Düşman gemisi olarak el konulması,

Aşağıdaki durumlarda, ücreti alınan yolcu taşıma akdinde para iadesi, yolculuğun yapılamayan kısmı kadar olur.

·         Ücret alındıktan sonra fakat yolculuk başlamadan hükümden düşerde yola çıkılmazsa,

·         Yolcu aktin hükümden düşme şartları varken yolculuğa çıkar ve sonradan vazgeçerse,

·         Hükümden düşme yolculuk başladıktan sonra gerçekleşirde yolculuk tamamlanamazsa,

Yolcu, bu gibi durumlardan dolayı, gemi işletmesinden tazminat isteyemez.

2.3.            Yolcunu Yolculuktan Vazgeçilmesi

Yolcunun yolculuktan vazgeçmesi halinde, aşağıdaki durumda ücret iadesi yapılmaz, bilet parası alınmamışsa da, yolcu bu parayı ödemekle mesuldür.

·         Yolcu, bilet üzerinde belirtilen hareket saatinde gemide olmamış ve gemi hareket etmişse

·         Gemi hareket ettikten sonra yolculuğa çıkmayacağını bildirmişse,

Aşağıdaki durumlarda, yolcunun, yolculuktan vazgeçmesi ve ücrette iade istemesi halinde ödediği bilet parasının yarısı kendisine geri ödenir, ücreti alınmadıysa da, yolcu ücretin yarısını ödemekle sorumludur. Yolculuk başlamadan önce yolcu,

·         Yolculuktan vazgeçtiğini bildirirse,

·         Hastalanırsa,

·         Ölürse,

·         Şahsına yönelik bir diğer umulmayan bir durum ortaya çıkarsa,

2.4.            Arıza Nedeni İle Yolculukta Gecikme

Eğer yolculuk sırasında gemide bir arıza olur ve tamiri gerekirse, yolcu bunu gerekçe göstererek parasını geri isteyemez. Ancak, gemi yolculuk tekrar başlayıncaya kadar, yolcuya ücretsiz yatacak yer vermeye ve bilet ücreti yemeği de içeriyorsa, yemek vermeye mecburdur. Fakat gemi işletmesi, yolcuya yaptığı taşıma anlaşmasının içerdiği şartlarda veya daha iyisi ile onu götürecek bir başka gemi bulursa ve yolcu bunu kabul etmezse, yolcuya ücretsiz olarak yatacak yer ve yemek verme zorunluluğu kalmaz.

2.5.            Uygulama

Yolcu taşıma ücretini tahsil etmek için;

·         Gemiye giriş yapan yolcunun bileti kontrol edilir.

·         Bileti olmayan yolcuya bilet kesilerek ücreti tahsil edilir.

·         Yolcu yolculuk akdini yapılmış ama ücretini ödenmemişse ve gemi hareket etmişse ödemeyen ücrete mukabil yolcunun gemiye teslim edilmiş ve depolanmış eşyası rehnedilir.

·         Yolculuk başlamadan yolculuk akdi hükümden düşerse ve yolcu yola çıkmazsa bilet parası yolcuya iade edilir.

·         Yolcu akdin hükümden düşme şartları varken yolculuğa çıkar ve sonradan vazgeçerse veya hükümden düşme yolculuk başladıktan sonra gerçekleşirde yolculuk tamamlanamazsa, yolcuya bilet parası gerçekleşmeyen yolculuk oranında iade edilir.

·         Yolcu bilet parasını ödemesine rağmen yolculuk başlamadan yolculuktan vazgeçtiğini bildirir veya zorunlu bir neden ile yolculuğa katılamazsa bilet parasının yarısı iade edilir. 

·         Yolculuk akdi gerçekleşmiş olmasına rağmen ücretini ödememiş olan yolcu bildirilen hareket zamanda gemide olamamışsa veya hareket zamanından sonra yolculuktan vazgeçtiğini bildirirse ücreti kendisinden alınır.

·         Yolculuk sırasında çıkan bir arıza nedeni ile olan gecikmede ücretin karşılığı olan hizmetler karşılıksız olarak kendisine verilir. (Fakat gemi işletmesi, yolcuya yaptığı taşıma anlaşmasının içerdiği şartlarda veya daha iyisi ile onu götürecek bir başka gemi bulursa ve yolcu bunu kabul etmezse, yolcuya ücretsiz olarak yatacak yer ve yemek verme zorunluluğu kalmaz)

3.  MÜŞTEREK AVARYA ALACAĞINI TALEP ETMEK

3.1.            Müşterek Avarya

Avarya; kısaca zarar veya yapılan olağanüstü masraf demektir. İki çeşittir.

·         Müşterek avarya,

·         Hususi avarya,

Müşterek avarya, müşterek bir deniz yolculuğuna çıkmış gemi ve yükü tehdit eden müşterek bir tehlikeden onları korumak amacı ile uygun ve makul bir şekilde ve iradi olarak olağanüstü bir fedakarlığın yapılması veya olağanüstü bir masrafa katlanılmasıdır.

Bir zararın müşterek avarya sayılabilmesi için aşağıdaki unsurlara sahip olmalıdır €

o   Müşterek tehlike,

o   Fedakarlık,

o   Fedakarlığın iradi olması,

o   Faydalı sonuç alınması.

Hususi avarya ise müşterek avarya dışında kalan ve bir kaza sonucu doğan kısmi zarar ve masraflardır.Bu durumda herkes (gemi sahibi, yük sahibi v.s.) kendi zararını kendi çeker, paylaşma söz konusu değildir. Hususi avaryayı müşterek avaryadan ayıran en önemli iki özellik bilerek yapılmaması ve paylaşımın söz konusu olmamasıdır

3.2.            Müşterek Avarya Halleri

Müşterek avarya halleri;€

·         Yükün denize atılması,

·         Geminin hafifletilmesi,

·         Geminin karaya oturtulması,

·         Geminin yüzdürülmesi,

·         Yangının söndürülmesi,

·         Yakıt yerine yükün yakılması,

·         Barınma,

·         Geçici onarım,

·         Müşterek avarya işlemleri sırasında yüke gelen zarar,

·         Geminin savunulması,

·         Geminin kurtarılması,

·         Para tedariki,

3.3.            Dispeç

Avaryanın doğrudan doğruya sonucu olan zarar ve masraflar kurtarılan gemi, yük ve navlun arasında değerleri oranında paylaştırılır. Burada gemi ve yük alacak hakları doğar.

Yük alacak hakkı kanunda sıralanan yük üzerindeki haklardır.€ Bunlar;

·         Taşıyanın navlun sözleşmesinden doğan hakları,

·         Müşterek avaryadan doğan haklar,

·         Yükün kurtarılmasından kaynaklanan kurtarma yardım borçları,

·         Yük karşılık gösterilerek alınan deniz ödüncü borcu.

Müşterek avarya sonucu doğan zarar paylaşımını ve hesaplaşmayı gösteren belge veya rapora “Dispeç” denir.€ Kaybı borcundan fazla olan tarafın mahkemeye müracaatı ile dispeç tanzim edilir ve mahkeme tarafından borç hükmü verilir.

3.4.            Uygulama

Müşterek avarya alacağını talep etmek için,

·         Zararın borçtan daha fazla olduğu halde mahkemeye “Müşterek avarya” alacağı için baş vurulur,

·         Hazırlanan dispeç raporuna göre oluşan alacaklar tahsil edilir.

4.  NAVLUN SÖZLEŞMESİ YAPMAK

4.1.            Deniz Ticaret Sözleşmeleri

Türk Ticaret Kanunu deniz ticaret sözleşme tiplerini aşağıdaki şekilde düzenlemiştir;€

·         Navlun sözleşmeleri,

·         Yolcu taşıma sözleşmeleri,

·         Denizaşırı satış sözleşmeleri,

·         Deniz ödüncü sözleşmeleri,

4.2.             Navlun Sözleşmeleri

Navlun sözleşmesi; taşıyanın navlun adı verilen ücret karşılığında taşıtanın eşyasını (yükünü) deniz yolu ile taşımasını içeren karşılıklı mutabakata varılarak imzalanan akittir. Kıymetli evrak değildir. Unsurları;€

·         Deniz yolu ile taşıma, (Nehir ve göllerde yapılan taşıma navlun sözleşmesi değildir.)

·         Taşımanın gemi vasfına sahip bir araçla yapılması,

·         Eşya (yük) taşınacaktır. (Yolcu taşıma navlun sözleşmesi değildir.)

·         Zilyetliğin gemiye geçmiş olması gerekir. (Zilyetlik taşıtanda kalırsa bu navlun değil taşıma sözleşmesi olur. Yolcu bagajında zilyetlik yolcuda olduğundan bagaj taşıma sözleşmesi kapsamındadır.)

·         Taşımanın navlun karşılığında yapılması.

Navlun sözleşmesinin tarafları;

·         Taşıtan

·         Yükleten

·         Gönderilen

·         Taşıyan

·         Broker

4.3.            Navlun Sözleşme Çeşitleri

Navlun sözleşmesinin çeşitleri;

·         Kırkambar sözleşmeleri

Belirli bir yükün taşınma anlaşması.

·         Carter (Charter) sözleşmeleri;

Geminin tamamının veya belirli bir yerinin yük taşımaya tahsis anlaşması. Bu anlaşmayı ihtiva eden belgeye charterparty denir. Belli başlı çeşitleri;

o   Bare boat charter

Başlıca form tipleri;

·         Barecon A charterparty,

·         Barecon B charterparty,

o   Time charter

Başlıca form tipleri;€

·         Uniform time charterparty

·         Liner time charterparty

·         Baltimore charterparty

·         New York produce time charterparty,

·         Shell time charterparty

·         Sıd time charterparty,

·         Texaco time charterparty,

o   Voyage charter

·         Gencon charterparty €

·         Asbatank-voy tanker voyage charterparty

·         Mobil tanker voyage charterparty

·         Intertank-voy tanker voyage charterparty

·         Gasvoy charterparty

·         Grainvoy charterparty

·         Bimchemvoy charterparty

4.4.             Uygulama

Navlun sözleşmesi yapmak için;

·         Yük taşıtmak isteyen taraf ile sözleşme tipinde mutabakat sağlanır,

·         Matbu sözleşme formları, ek konular son sayfaya yazılarak iki nüsha olarak tanzim edilir,

·         Karşılıklı imzalanır.