DEMİR İŞLEMLERİNDE YARDIMCILIK

1.DEMİR ATILMASINA YARDIMCI OLMAK

Bir geminin;

● Sahile yakın bir yerde bekleme,

● Bir rıhtım, iskele, şamandıra veya sahile kıçtankara bağlanma,

● Bir rıhtım veya iskeleye bordadan yanaşma veya ayrılış manevrasına yardımcı olma gibi amaçlar ile deniz tabanına tutunmaya ihtiyacı olur.

Gemiler demirleme sistemleri yardımı ile deniz tabanına tutunurlar. Bu sistemin ana unsurları;

● Demir: Deniz tabanına tutunmaya yarayan özel formda demir ağırlık. Zamanında basit formda taş gibi ağırlıklarda kullanılmışken bugün özel formda demir kullanılmaktadır.

● Zincir: Gemi demirini gemiye bağlayan çelikten yapılan bağlama elemanı. Yat gibi küçük teknelerde halat veya kısmen halat kısmen zincir kullanılır.

● Irgat: Demiri ve zincirini gemiye çekmekte kullanılan makine. Aynı zamanda halat almakta da kullanılır.

1.1.Demir

Demirleme veya demir atma; geminin deniz tabanına tutunma amacı ile bir zincirle gemiye bağlanmış gemi demirini, belirli usuller ile deniz dibine bırakmasıdır.

Gemi demiri; bir geminin zinciri ile birlikte deniz tabanına tutunmasını sağlayan özel şekilde yapılmış demir ağırlıktır. İlk çağlarda bu amaç için bir tarafı delinmiş taş ağırlıklar kullanılırken zamanla bunlar yerlerini önce deniz dibine tutunabilen ahşap demir karışımı ağırlıklara, sonradan da özel şekillerde imal edilmiş dökme demir ağırlıklara bırakmıştır.

Bir demir genel olarak kol, beden, çipo ve analeden oluşmuştur. Kollar; demirin zemine tutunabilmesini, çipo; kolların zemine tutunabilmesi için demirin çevrilmesini, anale ise gemi zincirinin demire bağlanabilmesini sağlar. Gaga kolların zemine saplanan on kısmı, tırnak; gaganın uç kısmıdır. Ayrıca çipolu admiralty demirlerinde demiri küpeştede askıya almak üzere bir askı mapası bulunur.€

1.1.1.Demir çeşitleri

İyi bir demir, üzerine yük bindikçe daha fazla saplanarak zemini daha iyi kavrayan bir yapıda olmalıdır. Ancak genel amaç bu olmakla birlikte bugün literatürde çok farklı tipte demir görülebilir.

Genelde büyük deplasmanlı gemilerde biri yedek üç demir vardır. Yedek demir gemi güvertesinde, genelde geminin baş kasara alabandasına bağlanmış olarak bulundurulur. Diğer demirler ise geminin baş tarafında biri sancak diğeri iskele bordadaki loçalarına[1] oturmuş olarak kullanıma hazır vaziyette bulundurulurlar. Loçasında kullanıma hazır bekletilen bu kolları bedenlerinden oynar çiposuz demirlere göz demiri denir.

Oynar kol, demirin zemini daha iyi tutunmasını sağlarken, demirin çiposunun olmaması da demir bedeninin loçaya girebilmesini sağlar. Göze demirlerinin Simüs, Balt, çiposuz Admiraltı, Marten, Smith, Dun patent, N.Eell gibi birbirine çok benzer çeşitleri bulunmaktadır. En fazla kullanılanı da çiposuz admiraltıdır. Büyük gemilerde genelde tek tip demir kullanılmasının gerekçesi de bu gemilerin genelde liman girişlerinde demir yeri olarak belirlenen uygun derinlik ve kumluk zemine demirlemelerindendir.

Gemilerde yerine göre isimlendirilen göz demirinin haricinde özel amaçlı gemilerde kullanılan tonoz, akıntı ve ocaklık demirleri de bulunur. Tonoz demiri; geminin baştankara olmasında kullanılan kıç tarafındaki demirdir. Akıntı demiri; akıntı bulunan yerlerde geminin dalgalara borda vermesini engellemek maksadı ile kullanılan demirdir. Ocaklık demiri ise bugün sadece eski savaş gemi resimlerinde görülebilen göz demirinin gerisinde, göz demir ile aynı özelliklerde ve kendi loçasında bulunan gemi yedek demiridir.

             

1.1.2.Yatlarda Demir

Göz demiri kullanmayan küçük balıkçı, gezi veya spor teknelerinde “çapa” da denen tırmık tipi demirler, daha büyük balıkçılarda ise çipolu admiraltı demirleri kullanılır. Tırmık tipi demirler genelde teknenin içinde bulundurulur ve atılacağı zaman bulunduğu yerden alınarak denize elle atılır. Daha büyükçe olan admiraltı demirleri ise zincirinin haricinde bir halat ile küpeşteye bağlanmış olarak bulundurulur ve atılacağı zaman bu bağ çözülerek denize bırakılır. Genelde her iki demirde alınacağı zaman elle toplanır.

Yatlarda yaygın olarak kullanılan demir çeşitleri delta (pulluk), bruce veya danfort demirlerdir. Bunlar göz demir olarak kullanılabilseler de bu demirler küçük yatlarda loçanın yer kaplamaması için geminin başına oturtulur ve buradan atılır ve alınırlar. Bu demirler çiposuzdur. Çiposuz demirlerin çipolu admiralty demirlere nazaran en önemli özelliği çiposuz demirlerin her iki konu zemine tutunurken çipoluların sadece tek kolu zemine tutunur.€

Yat ve balıkçı gibi küçük deplasmanlı gemilerde farklı tip demirlerin kullanılmasının gerekçesi bu gemilerin demirleyebilecekleri yerlerin çok farklı zemin yapılarında olmasıdır.

1.1.3.Demir Ağırlıkları

Devamlı demirlemede kullanılan gemi demirlerinin ağırlığı demirin ve geminin tipine ve gemi büyüklüğüne göre belirlenir. Yat, balıkçı gibi ufak tekneler dışındaki gemilerde kullanılan göz demirlerin ağırlığının hesaplanmasında özel yöntemler kullanılır. Ancak bir fikir vermesi için aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi düşünebiliriz.

GEMİ BOYU	GÖZ DEMİR AĞIRLIĞI
100 metre	2 ton
120 metre	3 ton
150 metre	4 ton
180 metre	6 ton

Yatlarda kullanılan bazı demirlerin gemi büyüklüğüne ve demir tipine göre ağırlıkları da aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tekne boyu	DELTA	BRUCE	DANFORT	ADMIRALTI
7 m.	6 kg.	6 kg.	6 kg.	12 kg.
8 m.	6 kg.	7 kg.	6 kg.	16 kg.
10 m.	9 kg.	8 kg.	9 kg.	18 kg.
11 m.	13 kg.	11 kg.	13 kg.	25 kg.
13 m.	14 kg.	15 kg.	30 kg.	35 kg.
15 m.	16 kg.	17 kg.	35 kg.	50 kg.
19 m.	22 kg.	25 kg.	45 kg.	65 kg.

1.2.Zincir

Demir zinciri; gemi demirini gemiye bağlayan demirleme unsurudur. Demir gemiye alınmış haldeyken bir ucu demire bir ucu da bir hırça[2] maça[3] ile zincirlikteki[4] hırça mapaya[5] bağlı olarak bulunur. €

Zincir genel görünüşü itibarı ile birbirinin içinden geçen halkalardır. Gemilerde halatların kullanılamayacağı yerlerde kullanılan bu zincirler çelikten yapılır. Gemi demirinin gemiye bağlanmasında da bu çelik zincirler kullanılır. Zinciri oluşturan her bir halkaya “bakla” denir.

Gemi demirinin bağlanmasında kullanılan zincirler lokmalı veya lokmasız baklalardan yapılır. Düşük yük binen yat, balıkçı gibi teknelerin demir zincirleri lokmasız, yüksek yük binen, büyük gemilerin demir zinciri ise lokmalı baklalardan oluşur. Lokma; zincirin gam almasını ve baklanın yük altında deforme olarak güç kaybetmesini engelleyen baklanın içine yerleştirilen çelik parçadır.

Zincirler amaçlarına ve kullanıldıkları yere göre farklı büyüklük ve kalınlıkta imal edilirler. Zincirin ölçüsü baklayı oluşturan çeliğin inç olarak kalınlığıdır. Örnek olarak 1’lik zincir; zincirin bir baklasını oluşturan çeliğin 1 inç yani 2,54cm. Kalınlıkta olduğunu anlamındadır.

Bir zincirin kırılma gücü; (BS=27 C² ton.) formülü ile bulunabilir. BS; çekme gücü, C; pus olarak zincir baklasının metal kalınlığıdır.

Lokmasız ince zincirlerde ölçü “linye”dir. Linye; 1/8 inç lik lokmasız zincir kalınlık ölçüsüdür. Örnek olarak 4 linye zincir baklasını oluşturan metalin kalınlığı yarım inç yani 1,27cm’dir.

İnce zincirlerde de çekme gücü; (BS= c² / 2,5 ton) formülü ile bulunabilir. Burada c; linye olarak baklanın metal kalınlığıdır.

Lokmasız zincirler piyasada metre hesabı satılırken lokmalı zincirler “kilit” olarak satılırlar. Zincirde uzunluk ölçüsü kilittir. Bir kilit zincir Amerikan sisteminde 15 kulaç yani 27,43m.(bizde Amerikan sistemi kullanılır)€ İngiliz sisteminde ise 12,5 kulaç yani 22,86 m.dir.

Zincirin kilitler halinde parçalı yapılmasının nedenleri;

● Zincirin tabandan kurtarılamaması halinde tamamının değil hiç olmazsa sadece bir kısmını bırakılabilmesi,

● Demirlerin karamusala[6] vurulabilmesi,

● Parça parça bakımlarının yapılabilmesi,

● Hasar halinde bütün zincir yerine sadece hasarlı kısmın değiştirilebilmesi.

Bir gemiye konacak zincirin uzunluğu ve kalınlığı geminin büyüklüğüne göre belirlenir. Bunun özel bir hesabı olmakla birlikte kabaca aşağıdaki şekilde değerlendirebiliriz.

Gemi boyu	Zincir boyu Sancak ve iskelede	Zincir bakla Metal kalınlığı
90 m.	8’er kilit	4 cm
115 m.	9’ar kilit	5 cm
150 m.	10’ar kilit	6 cm

1.2.1.Zincirin Bağlanması ve Kilitler

İki parça zincir bir birlerine zincir ara kilitleri ile bağlanır. Zincir kilitleri görünüş itibarı ile biraz büyük olmakla birlikte zincirin bir baklası gibidir. Parça zincirlerin son baklaları da normalden biraz daha kalın ve lokmasızdır. Zincir kilidi bu iki lokmasız bakla arasındadır.

Zincir ara kilitleri parçalanabilir yapıdadır ve gerektiğinde parçalanıp iki parça zincirin son baklaları içerisinden geçerek tekrar monte edilir ve zincir parçalarını birleştirirler. Bu zincir kilitleri iki farklı tipte olur;

● Kenter kilit

● Açılır lokmalı kilit.

Demir analesi, zincire bağlanmadan önce bir başka anale kilidi ile bir fırdöndü takımına bağlanır. Demir ile zincir arasına fırdöndü konmasını amacı zincirin gam almasını engellemektir. Bir fırdöndü takımı; fırdöndünün her iki yanında önce birer lokmalı sonra birer de lokmasız bakla eklenmesi ile oluşturulur. Fırdöndü takımı da bir zincir kilidi ile zincire bağlanır.

Anale kilitleri; beden, harbi ve bir tespit piminden oluşur. Kilit yerine takıldıktan sonra harbi yerine geçirilir. Harbinin yerinden çıkmaması için bir tespit pimi kullanılır. Tespit piminin de yerinden çıkmaması için yuvasına gömülen pimin üstüne kurşun dökülür. Bu kilitlerin küçükleri mapa kilidi olarak bilinir ve mapaya zincire bağlamada kullanılır.

Anale kilitlerinin güvenli çalışma güçleri (P=3D²) formulü ile hesaplanır. (D Kilidin pus olarak metal kalınlığıdır.)

1.2.2.Zincirin Gemiye Bağlanması

Birbirine eklenen zincirlerin son ucu yani hırça, hırçamapaya doğrudan bağlanmaz. Zorunlu hallerde zincirin gemiden süratli olarak ayrılmasını sağlamak maksadı ile zincir, bir maça kilidi ile mapaya bağlanmıştır. Maça kilidi olarak pelikan kanca adı verilen bir kilit kullanılır. Pelikan kancanın kaza ile açılmasını engellemek içinde kancanın tutma halkası bir pim ile emniyete alınır.

1.2.3.Zincir Güverte Emniyetleri

Zincir demirden sonra ırgattan geçerek zincirliğe iner. Zincir çekilme yükü normalde ırgat üzerindeki bir fren tertibatı üzerindedir. Ancak bu tertibatın kaçırma olasılığına bağlı olarak güvertede ek tedbirler alınır. Bunlar;

● Kaplumbağa ve

● Bosadır.

Kaplumbağa; güverte loçasından gelerek ırgata giden zincirin üzerinden geçtiği bir emniyet unsurudur. Burada zincirin baklaları arasına giren bir çelik kol yardımı ile zincirin kaçması engellenir.

Güvertedeki zincire, demirin kaçmasını engellemek amacı ile ikinci bir tedbir olarak zincir bosa[7] uygulanır. Bu, genelde ucunda zincir baklaları arasına girerek onu tutan domuztırnağı adı verilen bir aparat bulunan ve üzerindeki liftin uskur yardımı ile boyu değiştirilerek gerdirilebilen bir bosadır.

1.2.4.Yatlarda Demir Bağlantısı

Büyük gemilerde demiri gemiye bağlamak için tamamen zincir kullanılırken yat, balıkçı, filika gibi küçük teknelerde bu unsur tamamen veya kısmen halat olabilir. Gemiyi deniz tabanına tutan sadece demir değildir. Zincirde hem ağırlığı hem de döşeme tekniği ile tabanı kavrayarak gemiyi tutar. Küçük teknelerin seyir alanları itibarı ile bu unsur ihmal edilebilir. Ancak bu hallerde gerekli ek tedbirlerin alınmasında yarar bulunmaktadır. Demir bağlama unsuru olarak hiç zincir kullanmayan teknelerde ek olarak demir kadar bir ağırlık demir halatının içerisinden geçirilerek halat kalomasının yarısına kadar denize indirilir. Bu şekilde demirin biraz daha güçlü olarak tekneyi tutması sağlanır.

1.3.Irgat

Küçük teknelerde özellikle demire bağlantı unsuru olarak zincir yerine halat kullanan teknelerde tabandan kurtulan demirin gemiye çekilmesi önemli bir sorun oluşturmaz. İnsan gücü ile demir tekneye çekilebilir. Ancak demir ağırlaştıkça gemiadamının gücü buna yeterli olmaz ve yardımcı bir sisteme ihtiyaç olur. Bu durumda gemilere “Irgat” konur. Irgat; gemilerde demir zincirini çekmeye yarayan ve bazılarında halatta çekebilir vasıflara sahip araç veya makinedir.

Irgat genel olarak; demir zincirini üzerine saran bir gomina kapanı (Kaveleta da denir), gomina kapanını çeviren bir şaft ve şaftı çeviren bir motordan oluşmuştur. Gomina kapanı demir zincirini çekmek için zincir lokmalarının içine oturabileceği dişli şekilde yapılmış dar bir silindirdir. İçinden geçen ırgat şaftına kavrama ile bağlıdır. Kavrama; ırgat şaftı üzerinde serbest dönebilir şekilde duran gomina kapanını sabitleyen dişlilerdir. Gerektiğinde kavrama kolu ile gomina kapanı kavramadan ayrılıp şaft üzerinde serbest dönebilir hale getirilir. Kavrama kolu; gomina kapanını kavrama dişililerine süren veya ayıran bir koldur. Kavramadan ayrılan ve serbest hale geçen gomina kapanı gerektiğinde kastanyola sıkılarak dönmez hale getirilip sabitlenebilir. Kastanyola; gomina kapanını sabitlemek veya sabitlenmiş gomina kapanını serbest hale getirmek üzere gomina freninin balatalarını sıkan veya gevşeten vidalı koldur.€

Eski gemilerde kol gücü ile çevrilen çarklı ırgatlar daha sonra yerlerini buhar gücü ile çalışan ırgatlara daha sonra bunlarda yerlerini elektrik veya hidrolik gücü ile çalışan ırgatlara bırakmıştır. Elektrikli ırgatta bir elektrik motoru dişli bir sistem ile bir şafta bağlanmıştır. Motor dönüş devir sayısı bu dişli sistemde düşürülürken gücü artar ve bir şaftı döndürür. Hidrolik ırgatlarda ise şaft hidrolik motor ile döndürülür. Hidrolik motora basınçlı hidrolik bir hidrolik pompasından gelir.

Elektrikli ırgatlarda motor elektrik gücüne kumanda eden düğmeler ile ileri veya geri, hızlı veya yavaş çalıştırılır. Hidrolik ırgatlarda ise hidrolik motoruna giden basınçlı hidrolik, devre üzerlerindeki hidroliğin yönünü değiştirebilen ve elektrikle çalışan valflara kumanda edilmesi ile ileri veya geri hızlı veya yavaş çalıştırılır. Bu şekilde şafta kavrama ile bağlanmış gomina kapanı da döner. Dönen gomina kapanı da üzerine dolanan zinciri çekerek zincirliğe inmesini sağlar.

Irgat istendiği zaman gücü kesilerek durdurulabilir. Bu durumda tüm demir ve zincirin ağırlığı ırgatın şaftı üzerindeki kavrama dişlilerinin üzerindedir. Eğer bu şekilde kalınacaksa üzerinde bulunan yükten dolayı ırgatın zarar görmemesi için kastonyola sıkılır ve gomina kapanı kavrama kolunun (veya kampana) yardımı ile kavramadan ayrılarak ırgat üzerindeki yük kaldırılır.

Kavramanın kontrolü büyük gemi ırgatlarında bir kol şeklinde olurken yat ırgatlarında kampana şeklinde de olabilir. Frenin kaçırma olasılığına karşıda demir zincirine ayrıca bosa vurulur.

Irgatlar çift maksatlı yani hem halat hem de demir çekebilecek yapıdadır. Esas itibarı ile sadece demiri çeken alet veya makineye ırgat denirken bugün çift maksatlı yapılan bu makinenin tamamına ırgat denir. Bu amaçla üzerinde “gomina kapanı” ve “halat feneri” bulunur.

Halat feneri; ırgat şaftına bağlı, halatı çekmek için yanlarından setli yapılmış geniş silindirdir. Şaftın ucuna sabitlenmiştir. Bu neden ile demir alınırken de döner. Sadece gomina kapanı istenirse kavrama kolu yardımı ile şafttan ayrılabilir.

Irgatlar dikey veya yatay yapıda olabilir. Küçük tekneler hariç günümüzde kullanılan ırgatlar yatay yapıda olup aynı anda veya ayrı ayrı geminin her iki tarafındaki demiri ve /veya iki halatı çekebilecek yapıdadır.

1.4.Demirin Atılması

Demirin gemiyi güvenli şekilde tutacak, taramayacak[8] şekilde atılması gerekir. Demir atılması bir kaptanlık işidir. Baş üstü personeli kaptana bu işi yapmasında yardımcılık yapar. Baş üstü manevra personeli büyük gemilerde gemi 1.zabiti, güverte lostromosu ve yardımcı gemiciden oluşur. Ekibin en kıdemlisi amirdir. Kaptan talimatlarını uygular ve kaptana işlem ile ilgili gerekli bilgileri verir. Gemi küçüldükçe ekipteki personel sayısı azalır. Sayı “1”e ve hatta ırgatı uzaktan kumandalı küçük yatlarda ise “0” dahi düşer.

Baş üstü personeli gemi demir yerine gelirken büyük gemilerde kaptan talimatı ile anons devresinden, küçük teknelerde ise doğrudan görev yerine davet edilirler. Çağrıyı alan baş üstü personeli derhal iş güvenlik kurallarına uygun kıyafetlerini giyer ve baş üstüne giderler. Baş üstünde amir olarak görev yapacak şahıs köprüüstü ile haberleşme için ayrıca el telsizini ve gece ise el fenerini almış olarak baş üstüne gider.

Baş üstü personeli hazır olunca ekip amiri; büyük gemilerde köprüüstü haberleşme cihazı veya el telsizi ile küçük teknelerde ise doğrudan seslenerek kaptana ekibin hazır olduğunu bildirir. Denizin ve havanın durumuna göre hem demirin atılma pozisyonu hem de zincirin denize verilme miktarı değişeceğinden hangi demirin hangi pozisyonda hazırlanacağı ve denize kaç kilit zincir verileceğini sorar. Yat, balıkçı gibi küçük teknelerde genelde küpeşteden atılmaya hazır tek demir bulunurken daha büyük gemilerde ise sancak ve iskele baş taraf bordalarında atılmaya hazır iki adet göz demiri bulunur. Hangi demirin atılacağına ve ne kadar zincir verileceğine kaptan karar verir ve baş üstü personeline bildirir.

Genelde demir zincirinin gam alması ve demirin akmaması gibi bir olasılığa karşı her iki demir de atılmaya hazırlanır. Atılmayacak demir gözden[9], diğeri de hayboci[10] ile gözden çıkartılarak[11] akova[12] pozisyonunda ve tek işlemde frenin boşaltılması ile denize bırakılacak şekilde su seviyesinin üzerinde hazırlanır. Demir, ağır denizlerde savrularak bordaya zarar vermemesi için gözden (göz demiri kullanmayan teknelerde küpeşteden), çok derin yerlerde de kontrolden çıkmaması için bir miktar zincir denize salya[13] edilmiş olarak atılabilir. Demirin hazırlanması için önce ırgat hazırlanır. Sonra demirler atılmaya hazırlanır. Demir atılmaya hazır olunca ekip amiri demirin atılmaya hazır olduğunu kaptana bildirilir.

Demir atılma talimatından önce kaptan baş üstünü hazır olmaları için eder. Bu ikaz komutu sancak demir için “Sancak demir alesta[14]” şeklinde olur. Sancak demirin atılma talimatı ise “Sancak demir Bismillah fundo” şeklinde olur. Eskiden “demir” kelimesinin karşılığı kullanılarak “ferro” kullanılmaktaydı. Bunun için hazırlıkta “Alesta ferro[15] fundo[16] sancak” atılmasında ise “Bismillah Ferro fundo sancak” ifadesi kullanılmaktaydı. Eğer tek demir varsa veya tek demir atılacaksa demirin tarafı belirtilmeden atılma komutu “Fundo bismillah” şeklinde de verilebilir. Ancak atılırken demirin tarafının söylenmesi yanlış demirin atılmasını engelleyici olacağından tek demir atılacak dahi olsa demir tarafın söylenmesinde yarar vardır. Yanlış anlaşılmayı engellemek maksadı ile gemide kaptan emirlerini tekrar etmesi de zorunludur.

Kaptanın talimatı ile fren boşaltılarak demir serbest düşme ile denize atılır ve ne kadar zincirin gittiği, demirin nereye kumanda ettiği, üzerine çok yük binip binmediği ve geminin ilerleyiş sürati devamlı olarak kaptana bildirilir. Bu bildirim demirleme işleminin sıhhati açısından zorunludur.

Denize giden zincirin uzunluğu ancak markalama yapılmış zincirden bilinebilir. Zincir ek yerlerindeki kilitlerin belirli yöntem ile işaretlenmesi şeklinde markalanır. Kilit hesabı zincir bulunduran gemilerde bu markalama işlemi yapılacağından onlarda denize giden zinciri bilmek kolaydır. Ancak metre hesabı zincir bulunduran küçük teknelerde markalama olmadığından bu bildirim yapılmaz. Bu neden ile metre hesabı zincir bulunduran gemilerde zincirin kilit sistemine çevrilmesi veya en azından denize giden zincirin miktarının bilinebileceği şekilde markalanması tavsiye olunur.

Demirin ne tarafa kumanda ettiği saat yöntemi, açı yöntemi veya doğrudan gemi yön yöntemi ile kaptana bildirilebilir. Örnek olarak “dokuz yönüne” (saat yönteminde gemi pruvası saat 12 pozisyonu olarak düşünülecektir), “270’e” veya “iskele bordaya” şeklinde demir zincirinin gittiği yön bildirilebilir.€ Eğer demire yük binmiyor ve hemen loça hizasında deniz dibine gidiyorsa kumanda ettiği yön “doğruya kumanda ediyor” şeklinde bildirilir. Demir gerginliği “boş”, “normal” veya “deste[17]” şeklinde bildirilir.

Demir atıldıktan sonra üzerindeki yol çok azalan geminin hareketi kaptan tarafından tam olarak anlaşılamaz. Özellikle büyük gemilerde henüz tam durmayan geminin demir zincirinin tutulması sorun oluşturabileceğinden baş üstünden geminin bıyık suyuna[18] bakılarak kaptana geminin hareketi konusunda yardımcı olunmasında yarar vardır.

Kaptanın suya verilmesini planladığı kilide gelince verdiği “Aganta[19]” komutu ile zincir geçici olarak tutulur. Daha sonra gemi durumu takip edilir ve pozisyon kaptana rapor edilir. Demirin gemiyi tutup tutmadığı, zincirin geminin baş tarafına geçip geçmediği, normal ve fazla değişmeyen bir gerginlikte kalıp kalmadığı kaptana bildirilir.

Demir gemiyi tutmuş ve gemi rahat bir duruma geldiyse kaptan agantada tutulan demirin tam tutulması için “suga[20] kastonyola” komutlarını verir. Eğer belirli bir kilit işareti güvertede veya suda olacak şekilde kalınmasını istiyorsa ”….. kilit güvertede/suda abosa” şeklinde komut verir. Bunun üzerine istenilen kilit istenilen yerde olacak şekilde zincir ayarlanır ver sonra ayrı bir emre gerek olmaksızın kastanyola suga edilerek zincir bosaya vurulur ve kaplumbağa kapatılır.

Arkasından kaptan baş üstünün nete[21] edilmesini isteyerek paydos verir. Bu talimat ile loça kapakları kapatılır, baş üstü temizlenir ve manevra yeri paydos edilir.

Hava durumuna bağlı olarak gerekiyorsa kaptan talimatı ile diğer demir sansabosa[22] edilir.

1.5.Uygulama

Demir atılmasına yardımcılık için ihtiyaç olan ortam; gemi, ihtiyaç olan malzeme; haberleşme cihazıdır.

● Görev daveti alınınca gerekli koruyucu giysiler giyilerek baş üstü manevra yerine geçilir.

● Kaptan ile haberleşme cihaz kontrolü yapılır, baş üstü personelinin hazır olduğu bildirilir ve hangi demirin nasıl atılacağı ve ne kadar zincir verileceği sorulur.

● Irgata güç verilir.

● Varsa her iki demirin bosaları çözülür, kaplumbağaları ve loça kapakları açılır.

● Demir gözden atılmayacaksa gomina kapanı kavrama üzerine alınır.[23]

● Irgat üzerine alınan demirin freni kastonyola[24] çevrilerek boşaltılır.

● Irgat yardımı ile demir hayboci ile gözden çıkartılır ve istenen duruma getirilir.

● Fren tekrar sıkılır.

● Gomina kapanı kavramadan ayrılır.

● Demir atılmaya hazır olunca taraf ve pozisyon belirtilerek her iki demirinde atılmaya hazır olduğu rapor edilir.

● Kaptandan taraf belirtilerek verdiği “Fundo”  komutu alınınca emir tekrarı yapılarak hazırlanan demirin freni boşaltılır ve demir serbest bırakılır.

● Zincirin akışı takip edilerek denize giden zincirin kilit miktarı, zincirin nispi olarak gemini hangi yönüne kumanda ettiği ve zincire binen yük kaptana bildirilir.

● Kaptanın “Aganta” komutu ile fren sıkılarak zincirin akışı durdurulur.

● Geminin ve demirin pozisyonu takip edilerek kaptana rapor edilir.

● Kaptanın “Suga Kasyonyola” komutu ile fren iyice sıkılır.

● Kaptanın “baş üstü nete paydos” komutu ile zincir bosaya vurulur ve kaplumbağa kapatılır.

● Irgatın gücü kapatılır.

● Loça kapağı kapatılır.

● Baş üstünü temizlenip toplanır ve paydos edilir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

● Irgat elektrikli ise ırgatın motoru, hidrolik ise hidrolik pompası çalıştırılarak, hidrolik pompası şafttan güç alıyorsa hidrolik vanası açılarak ırgata güç verilir.

● Gomina kapanının ırgata bağlanmasında tırnakların hizaya gelmesi için gerekirse ırgat şaftı döndürülerek hizalama yapılır.

● Ayırırkende gerekirse ırgat şaftı döndürülerek tırnakların kolay ayrılacak pozisyona gelmesi sağlanır.

● Kaptanın emirlerini tekrar etmek yanlış anlaşılmayı engellemek için gereklidir.

● Zincirin sudan yükselişi, binen yükün değerlendirilmesinde yardımcı olur.

● Demirin gemiyi tutup tutmadığı, zincirin geminin baş tarafına geçip geçmediği, normal ve fazla değişmeyen bir gerginlikte kalıp kalmadığı kaptana bildirilir.

● Gerekiyorsa ayrıca zincire bosa vurup, loça kapağı kapatılır.

1.6.Uygulama Örneği

Bir yatta tek olarak baş üstüne geçiniz ve kaptanın demirleme işinde ona yardımcı olunuz.

2.KARAMUSALA VURMAK

Uygun şekilde atılmış ve zinciri döşenmiş çift demir, geminin deniz tabanına iyi tutunmasını sağlar. Ancak uzun süre demir üzerinde kalınması halinde rüzgâr ve akıntı etkisi ile gemi demir üzerinde döner ve zincirler bir biri üzerine dolanır. Bu durumdaki bir geminin dolanan zincirlerini açması ise oldukça zahmetli olacaktır. Bu neden ile buna tedbir olarak gemi zincirleri karamusala vurulur. Karamusala vurmak; bir geminin atılmış her iki demirinin zincirlerini, su seviyesinin üzerinde, loçanın dışında karamusal ile birleştirmektir.

Karamusal her iki tarafından ikişer anale bulunan bir demir fırdöndüsüdür.€ Zincirler gemi dışında su seviyesi üzerinde karamusala vurulacak olursa uzun süre güvenli olarak demirde kalabilir. Ancak çift demir usulüne göre atılmamış, zincirleri uygun döşenmemiş, zincir ve veya zincir bağlantıları sakatsa gemilerin demir tarama, zincir kesme gibi durumlarında demir alınamayacağından zincirlerin hırça mapadan denize bırakılması kaçınılmaz olur.

2.1.Uygulama

Demirleri kastanyolaya vurmak için ihtiyaç olan ortam; çift demirli gemi, ihtiyaç olan malzeme; karamusal, oksijen kaynağı, ağır çekiç

● Kaptan talimatı ile gerekli malzeme baş üstüne getirilir.

● Irgat hazırlanır,

● Her iki demirin zincirleri mayna{25] veya vira[26] edilerek ilk bağlantı kilitleri başüstüne gelecek ayarlanır.

● Her iki zincir güvertede bosaya vurularak güvenceye alınır.

● Zincirlerden birinin kilidi sökülür ve zincir ayrılır.

● Ayrılan zincir karamusal ile tekrar bağlanır.

● Karamusala vurulan zincirin boşu alınarak güvenceye alınır.

● Zinciri taşıyabilecek bir çelik halat karamusala vurulan zincir loçasından çıkartılarak, diğer loçadan içeri alınır.

● Diğer zincir kilidinden sökülür.

● Sökülen zincirin hırçası içeri alınan çelik halata bir kilitle bağlanır.

● Sökülen zincirin hırçası içerisinden zinciri taşıyabilecek başka bir halat geçirilir.

● Zincir hırçasından geçirilen halatın bir çıması sabitlenir, bedeni ise halatın boşu alınarak bir babaya volta edilir.

● Sökülen zinciri tutan bosa çözülür.

● Sökülen zincire bağlanan ve diğer loçadan içeri giren halat ırgata vurulur.

● Irgat üzerindeki halat vira edilirken taşıyıcı halat baba üzerinde kaydırılarak zincir loçadan dışarı taşınır.

● Sökülen zincir loçadan çıktıktan sonra taşıyıcı halat babadan tamamen sökülüp işletilerek gemiye geri alınır.

●Çekici halat vira edilerek sökülen zincir diğer loçadan içeri alınır ve bosaya vurulur.

● Çekici halat sökülür.

● Karamusala vurulan zincirin loçasından içeri alınan zincirde karamusala vurulur.

● Her iki zincirin bosaları çözülür.

● Irgat üzerindeki zincir hayboci ile karamusal su seviyesinin üzerinde kalacak şekilde mayna edilir.

● Diğer zincir vira edilerek her iki demire eşit yük binecek şekilde eşitlenir.

● Her iki kastonyola sıkılarak sabitlenir.

● Zincirler güvertede tekrar bosaya vurulur ve kaplumbağalar kapatılır.

● Gomina kapanları ırgattan ayrılır.

● Güverte nete edilir.

3.RÜZGÂRALTI YAPMAK

Kuvvetli rüzgârlarda demirde bekleyen ve üzerinde iş olan gemilere denizden iniş çıkış rüzgâr nedeni ile oldukça güç olur. Bu neden ile durum uygun ve gerekliyse rüzgâr altı yapılır. Rüzgâr altı yapmak; demirin bulunduğu taraf kıç omuzluğundan demir zincirine verilen pürmeçe halatının çekilerek geminin bir tarafının rüzgâr altı olacak şekilde çevrilmesidir.€ Buna pürmeçe tutmak da denir. Bu şekilde servis botlarından gemiye iniş çıkış kolaylaştırılır.

3.1.Uygulama

Rüzgâr altı yapılabilmesi için ihtiyaç olan ortam; demirli gemi, ihtiyaç olan malzeme; çelik halat, yeterli sayıda kerye ve keryeyi sıkmak için yıldız anahtar, açavela gönderi, el incesi.

● Kaptan talimatı ile halat harici gerekli diğer malzeme baş üstüne getirilir.

● Demirin bulunduğu taraf kıç omuzluktan bir çelik spring (pürmeçe) halatı kurtağzından geçirilerek tekrar güverteye alınır.

● Güverteye alınan çıma baş üstüne taşınır.

● Atılan demirin güverte loçasından aşağı bir el incesi sarkıtılır.

● Loçadan sarkıtılarak bordada çıkartılan el incesi açavela gönderi ile güverteye alınır.

● El incesi çelik halatın çımasına bağlanır.

● Çelik halatın çıması kontrollü olarak yavaş yavaş bordadan aşağı salınırken, el incesi de çekilerek çelik halat loçadan geçirilerek çıması güverteye alınır.

● Güverte loçasından içeri alınan çelik halatın çıması zincirin bir baklasından geçirilerek yeterli sayıda kerye ile kendi bedenine bağlanır.

● Geminin kıçında başa kadar gelen çelik halat denize salınır.

● Baş ve kıç ırgatlar hazırlanır,

● Baş ırgatta gomina kapanı ırgat üzerine alınır ve fren boşaltılır.

● Çelik halat kıç ırgatın fenerine alınır.

● Çelik halat vira edilmeye başlarken baştan zincire de yavaş yavaş hayboci ile boş verilmeye başlanır.

● Yeterli derecede rüzgâr altı oluşuncaya kadar bu işleme devam edilir.

● Yeterli derecede rüzgâr altı oluşunca kıçta çelik halat babaya alınır ve bir kerye ile bedenine irtibatlanır.

● Başta kastanyola sıkılır, gomina kapanı ırgattan ayrılır, kaplumbağa kapatılır ve gerekiyorsa zincir bosası vurulur.

● Baş ve kıç manevra yerleri nete edilir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

● Kıçtan çelik halat yerine bir manevra halatı verilecekse yeterli derecede güçlü olmasına dikkat edilir.

● Demir zincirine verilen kaloma gemi boyunun yarısını geçmemelidir.

4.DEMİR ALINMASINA YARDIM OLMAK

Demir alınmasında da hemen hemen atılmasında yapılan işlemler ters sıra ile yapılır. Demirin alınmasında sadece zincirin ve geminin durumu değil demirin durumu da bildirilir. Genelde suyun içerisinde olduğundan görülmeyen demirin pozisyonu, zincirinin hareketine göre belirlenir. Zincirin dik duruma gelip gerilmesi demirin salpa[27] duruma geldiğini, gergin olarak titremesi apiko[28] duruma geçtiğini belirtici göstergelerdir. Kaptan genelde demirin akova duruma gelip nete olduğunu bilmek ister. Bunun nedeni demir deniz tabanından başka bir demir zincirine veya bir kabloya takılmış olarak gelebilir. Eğer kaptan demirin nete olduğunu görmeden gemiye yol verirse bu bir soruna yol açar.

4.1.Uygulama

Demir alınmasına yardımcılık için ihtiyaç olan ortam; gemi, ihtiyaç olan malzeme; haberleşme cihazıdır.

● Görev daveti alınınca gerekli koruyucu giysiler giyilerek baş üstü manevra yerine geçilir.

● Kaptan ile haberleşme cihaz kontrolü yapılır ve baş üstü personelinin hazır olduğu bildirilir.

● Irgata güç verilir.

● Varsa alınacak demirin bosaları çözülür ve loça kapakları açılır.

● Gomina kapanı kavrama üzerine alınır.

● Irgat üzerine alınan demirin freni boşaltılır.

● Demir loçasına yıkama suyu açılır.

● Demir alınmaya hazır olunca tarafı söylenerek “virayahazır” olduğu rapor edilir.

● Kaptandan “Vira Bismillah”  komutu alınınca emir tekrarı yapılarak ırgat demir zincirini çekecek şekilde çalıştırılır.

● Zincirin ve demirin gelişi takip edilerek gelen zincirin kilit miktarı, zincirin nispi olarak gemini hangi yönüne kumanda ettiği, zincire binen yük ve demirin durumu kaptana bildirilir.

● Su üstüne çıkan demir bir süre göze oturtulmadan loça suyu ile veya bir hortum ile küpeşteden sıkılan su ile yıkanır.

● Temizlenen demir göze alınır.

● Demirin yerine olduğu kaptana rapor edilir.

● Kaptanın “baş üstü nete paydos” talimatı ile kastanyola sıkılır.

● Gomina kapanı kavramadan ayrılır.

● Varsa demir zincirine bosa vurulur ve loça kapağı kapatılır.

● Baş üstü temizlenir, toplanır ve yıkanarak paydos edilir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

● Irgat elektrikli ise ırgatın motoru, hidrolik ise hidrolik pompası çalıştırılarak, hidrolik pompası şafttan güç alıyorsa hidrolik vanası açılarak ırgata güç verilir.

● Tırnakların bir hizaya gelmesi için gerekirse ırgat şaftı döndürülerek hizalama yapılır.

● Demir yerine geçerken makiniste haber vererek deniz suyu pompasının çalıştırılarak baş üstüne deniz suyunun verilmesi istenir.

● Kaptanın emirlerini tekrar etmek yanlış anlaşılmayı engellemek için gereklidir.

● Zincirin sudan yükselişi, binen yükün değerlendirilmesinde bize yardımcı olur.

● Göz demir olmayanlar küpeştedeki yerlerine oturtulur ve bağlanır.

4.2.Uygulama Örneği

Bir yatta tek olarak baş üstüne geçiniz ve kaptanın demir alma işinde ona yardımcı olunuz.

"Yazı, edinilen yeni bilgi, değişim ve yapılan yorumlar ile tekrar tekrar güncellenmektedir. Bu neden ile kopyalayıp almak yerine ihtiyacınız olduğunda tekrar açıp okumanızda yarar bulunmaktadır. Bu yazı her zaman burada olacaktır."

[1] Loça kovanı: (Hawse pipe) Gemi demir zincirinin geçtiği borda ile güverte arasındaki silindirik boru. Bu borunun borda ağzına loça (Hawse) denir. Loçaya bir başka deyişle “göz” de denir. Su gelmemesi için güverte tarafındaki ağza konan kapağa ise loça kapağı (Hawse buckler) denir.

[2] Hırça: Zincir ucu.

[3] Hırça maça: Zincirin mapa bağlanmasında kullanılan kilit.

[4] Zincirlik: (Chain locker) Baş ırgatın altına isabet eden yerde, ana güvertenin altında bulunan kullanılan demirin zincirinin muhafaza odasıdır. Bir zincirlikte sadece bir demirin zinciri bulunur.

[5] Hırça mapa: (Cable clench) Demir zincirinin gemi tarafındaki ucunun yani hırçanın (Bitter end) gemide bağlandığı mapa.

[6] Karamusala vurmak: Çift demirde uzun süre kalacak bir geminin olduğu yerde dönerek zincirlerinin birbirine dolaşmaması için zincirlerin gemi dışında bir fırdöndü ile birleştirilmesi işlemidir.

[7] Bosa: Hareket eden veya edebilecek bir güverte unsurunu geçici olarak tutmak için kullanan halat veya zincir.

[8] Demir taraması: Denize atılan demir ve zincirin gemiyi tutamayarak deniz tabanında sürüklenmesidir.

[9] Demiri gözden atmak: Demiri loçasından çıkartmadan fundo etmek.

[10] Hayboci: Demirin ırgat ile mayna edilerek salınması.  Mayna bir yükün vinç yardımı ile aşağı indirilmesi, vira yukarı kaldırılmasıdır.€

[11] Demiri gözden çıkartmak: Loçasında (gözde) bulunan demiri, onu tutan zincire boş vererek loçadan çıkartmak.

[12] Akova: Göz demirinin su seviyesinin üzerinde en fazla memesi suya değecek şekilde tutulması.

[13] Salya etmek: (Cockbill) Demir zincirini kontrollü olarak salmak, boş vermek.

[14] Alesta: Hazırol

[15] Ferro: Demir

[16] Fundo (Funda): Demirin bando edilme komutu. Bando; askıda tutulan bir ağırlığın serbest bırakılmasıdır.

[17] Deste: Gergin

[18] Bıyık suyu: Gemi başının suyu yarması ile oluşturduğu “V” şeklindeki dalga.

[19] Aganta: Gerilen bir halat veya zincirin geçici olarak tutmak

[20] Suga: Vida tarzlı dişli bir unsurun çevrilerek sıkılması

[21] Nete: Temiz ve düzenli.

[22] Sansabosa: Kuvvetli havaya karşı güvenlik nedeniyle atılan demirin aksi tarafındaki demirin diğer demirin zincirine dolaşmayacak şekilde sadece deniz tabana yatacak şekilde suya verilmesidir.€

[23] Kavrama üzerine almak: Gomina kapanını halat feneri üzerindeki dişliler üzerine oturtmak.

[24] Kastonyola: Irgat fren kolu

[25] Mayna: Irgat, vinç veya bir donanımın bir ağırlığı indirecek şekilde çalıştırılması.

[26] Vira: Irgat, vinç veya bir donanımın bir ağırlığı kaldıracak veya çekecek şekilde çalıştırılması.€

[27] Salpa: Alınan demirin zinciri deniz tabanından ayrılmış fakat demir bedeni henüz tabana yatık durumda olması.

[28] Apiko: Alınan demirin bedeni deniz tabanından kalkmış fakat demirin memesi ve ağırlığı halen tabanda olduğu durum.