HALAT BAKIMI

1.HALATI TANIMAK

1.1.Halatın tanımı ve çeşitleri

Halat (Rope); bir nesneyi kaldırmak, çekmek veya bağlamak maksadı ile kullanılan esnek ve uzun lif veya tellerden yapılan ince olmayan iptir.

Halatlar yapılmasında kullanılan lif veya tellerin cinsine göre isim alırlar. Genel olarak gemilerde kullanılan halatların çeşitleri;

A.Nebati halatlar,

B.Tel halatlar ve

C.Sentetik halatlardır.

Gemilerde en incesinden en kalınına kadar tüm nebati ve sentetik halatlara sadece “Halat” denir. Metal tellerden yapılanlara ise “Tel halat” denir.

1.1.1.Nebati halatlar

Bitki liflerinden yapılan halatlara nebati halat denir. Nebati halatların genel olarak aşağıdaki çeşitlerde bulunur;

A.Jüt halat[1],

B.Kendir halat,

C.Pamuk halat,

D.Hasır halat,

E.Sisal[2] halat,

F.Manila halat[3].

Nebati halatlarda halat kalınlık birimi burgata, sentetik ve tel halatlarda ise mm olarak çaptır.  Burgata halatın çevresinin inç olarak kalınlığıdır. Bir inç yaklaşık 2,5 cm’dir. Bir nebati halatın çevresi kaç inç ise o halat o kadar burgatadır. Örnek olarak çevresi 10 cm olan bir nebati halat 4 burgatadır.€ Genel olarak 2 ve daha fazla burgatadaki nebati halatlar gemisine göre manevralarda ve bağlamalarda kullanılır ve bunlar “Yoma” olarak adlandırılır. Yomalar 16 burgataya kadar gider. Çevresi 1,75 inçten daha az olan halatlar ise ince halatlar kapsamındadır. İnce halatlar kalınlığına göre incelik halat, gırcala ve ispavlo (halk ağzı ile sicim) olarak isimlendirilirler. İncelik halatlar, genelde el incesi, bayrak salvosu yapımında, yatlarda pasarella donanımları gibi yerlerde kullanılırlar. Gırcalalar genelde küçük bağlama işlerinde kullanılan 2 filasadan oluşan ince nebati halattır. Katranlı ve katransız olarak iki çeşit üretilir. İspavlo ise gemide genelde halat ve branda onarımlarda kullanılan ince nebati iplerdir.€

Halatın çekme gücü veya kopma yükü denilen kuvvet, kilogram cinsinden bir halatı kopartan en az yüktür ve bu kuvvet halatın cinsine, kalınlığına, yıpranmışlığına, üzerindeki ek ve bağlara göre değişir. Dikişler halatın kopma kuvvetini 1/10 oranında, bağlar ve kıvrımlar ise ½ oranında azaltır.

Gırcala ve ıspavlo harici nebati halatlar bugün genel olarak gemide yerlerini sentetik halatlara bırakmışlardır. Gemilerde kullanımı kalmayan bu halatlara bugün ancak farklı amaçlar için sadece nalburlarda rastlayabiliriz. Nalburlarda bulabileceğimiz bu halatlarda genel olarak kendir ve pamuk olanlardır.

Bu halatlar ayrıca gırcalalar hariç koruma amaçlı olarak asla yağlanmamalıdır. Kullanımlarında dikkat edilmesi gereken diğer hususlar sentetik halatlar ile aynıdır.

1.1.2.Sentetik halatlar

Sentetik halatlar petrol türevi ürünlerden yapılır. Bugün gemilerde; manevralarda ve gemi bağlamada kullanılan halatların hemen hemen hepsi sentetiktir. Sentetik halatlarda nebati halatlar gibi yapımında kullanılan lifin cinsine göre isimlendirilir.

A.Naylon halatlar,

B.Polyester halatlar,

C.Polypropylen halatlar,

D.Polyetilen halatlar,

E.Dakron halatlar

Sentetik halatın cinsini halatın sertifikasından veya katalogundan öğrenebiliriz. Ancak pratik bir yol olarak gemide halatın ucu yakılarak çıkarttığı alevin rengine bakılarak bir tahminde de bulunulabilmektedir. Örnek olarak naylon bir halat yakıldığında alevin alt kısmı mavi bir renk vermektedir.€

Sentetik ve bitkisel halatların daha uzun süre güvenle kullanılabilmesi için şu hususlara özellikle dikkat edilmelidir.

A.Halatlar çekme gücünün üstünde bir yüklemeye maruz bırakılmamalıdır.

B.Kullanım esnasında halatlar keskin ve pürüzlü yüzeylere sürtünmemeli, yerde sürüklenmemeli, üstüne basılmamalı ve üzerinden araç geçirilmemelidir.

C.Kullanım sırasında halatın zedelenme olasılığının bulunduğu yerler, gerekirse façuna veya badarna edilmelidir.

D.Kullanılmayacak şekilde zedelenmiş bir halatın zedelenen bedeni kesilerek dikiş atılmalı, zedelenmiş kasası yenilenmelidir.

E.Deniz suyu ile ıslanmış halatlar kulanım sonrası tatlı su ile yıkanmalıdır.

F.Yıkanan halat güvertede kurutulmalı ve ancak kurutulduktan sonra üstü örtülmeli, stora kaldırılmalı veya halat dolabına[4]  sarılmalıdır. Islak olarak kesinlikle muhafaza edilmemelidir. Büyük gemilerde ağırlığından dolayı manevra halatlarının her kullanım sonrası stora kaldırılması uygulanamayabilir. Bu durumda eğer manevra halatı 1–2 gün içinde tekrar kullanılacaksa güvertede bırakılabilir aksi durumda mutlaka stora kaldırılmalıdır.

G.Halatlar nemli ve aşırı sıcak ortamlarda muhafaza edilmemelidir.

H.Uzun süre storda bulunan halatlar belirli aralıklarla açılarak güvertede havalandırılmalıdır.

1.1.3.Tel halatlar

Metal tellerden yapılan halatlara tel halat denir. Teller birleşerek kolları, kollar birleşerek tel halatı meydana getirir. Merkez kol halatın cinsine göre diğer kollar ile aynı vasıfta olabileceği gibi farklı bir materyalden oluşabilir.

Yapımında kullanılan telin cinsine göre isim alırlar;

A.Çelik halat

B.Krom nikel halat

C.Bronz halat

D.Bakır halat

E.Alüminyum halat

Gemilerde en fazla kullanılan tel halatlar çelik halatlardır. Bu halatlar gemilerde genel olarak; gemi yedeklemede[5], vardavela ve çarmıhlarda, yük bağlamada, vinç, ambar kapak, borda iskele ve filika donanım selviçelerinde[6] kullanılırlar. Diğer tip tel halatlar ise gemilerde ancak çok istisnai yerlerde bulunabilir.

Tel halatlar çapın mm. olarak kalınlığı ile belirtilir. 16’lık çelik halat ifadesi 16mm. çapındaki çelik halatı, 20’lik çelik halat ifadesi 20mm. çapındaki çelik halatı ifade etmektedir. Tel halatta kalınlık ölçülürken en geniş yerinden ölçülür.

Çelik ve krom nikel halatlar çekme kuvvetleri yüksek fakat sert halatlardır. Diğer cins tel halatlar ise yumuşak olmalarına rağmen çekim kuvvetleri çok düşüktür.

Krom nikel halatlar kaliteli olmakla birlikte yüksek maliyetleri nedeni ile genelde sadece yatlarda kullanılırlar. Gemilerde yüksek çekim gücü için çelik halatlar kullanılır. Ancak bunlarda sert olduğundan vinç donanımları gibi esneklik isteyen yerlerde kollarının arasına nebati halat konularak yumuşatılmış çelik halatlar kullanılır.

Gemide çok kullanılmalarına karşılık tel halatlar havanın rutubetine karşı çok hassastırlar. Bu neden ile gres ile yağlanarak korunurlar. Ancak merkez kol olarak nebati halat konularak yumuşatılmış tel halatlar hem pasa karşı koruma amaçlı olarak galvanizelendiğinden hem de yağ nebati kola zarar vereceğinden yağlanmazlar.

1.2.Halatların yapım biçimleri

Bugün gemilerde kullanılan halatlar yapılış biçimine göre genel olarak üçe ayrılır;

A.Bükümlü halat

B.Dıştan örgülü halat

C.Örgülü halat

Ca.Parakete örgülü halat

Cb.Çok örgülü halat

1.2.1.Bükümlü halat

Bir nebati halatın en ince parçası liftir.€ Bükümlü halatlar (Twisted rope) kolların (Strand) birleştirilmesi ile kollar filasaların (Yarn) birleştirilmesi ile filasalar da liflerin[7] (Fiber) birleştirilmesi ile yapılır. Tel halatlarda lif ve filasa yerine sadece metal teller vardır. Tel halatlarda; teller birleşerek kolları, kollar da birleşerek halatları meydana getirir. Alüminyum gibi yumuşak metallerde ise doğrudan kalın çekim teller birleşerek halatları oluşturur.

Bükümlü halatlar istisnalar hariç hepsi sağa bükümlüdür. Sağa bükümlü nebati halatların yapılmasında önce lifler sağa doğru (halatı önümüzde ileri doğru düz tuttuğumuzda liflerin, filasaların veya kolların ilerlerken döndüğü yön) burularak filasaları, filasalarda sola doğru burularak kolları, kollarda yine sağa doğru burularak halatları oluştururlar. Bu tip halatlara ilerlerken kolları sağa doğru döndüğünden sağa bükümlü halat denir. İstisnalar hariç nebati halatların tümü sağa bükümlü ve üç kolludur.

Tel halatlar da genelde sağa bükümlü ve 6 kollu olarak yapılırlar.

En ince halat çeşitlerinden olan gırcala sağa bükümlü iki filasanın sola bükümünden oluşmuştur.  Yani gırcalalar bükümlü halatların istisnası olarak sola bükümlüdür.

1.2.2.Dıştan örgülü halat

Dıştan örgülü halatlarda ise lifler düze yakın az büküm ile kolları oluşturur. Bu kollarda halatın kalınlığına göre sayıda yan yana tutularak dışına örgü ile birleştirilirler. Dıştaki bu örgü; halatın kalınlığına göre tek veya çift olabilir. Dıştan örgülü halatlarda genel olarak sentetik malzeme kullanılır.

1.2.3.Örgülü Halat

1.2.3.1.Parakete Örgülü Halat,

Önceleri sağa bükümlü olarak yapılan gemi manevra halatları bugün genelde parakete örgülü olarak sentetik malzemeden yapılmaktadır. Parakete örgülü halatta sentetik lifler düze yakın az büküm kolları oluşturmakta sonra bu kollar üç çift olarak birbiri üzerine örülmektedir.

1.2.3.2.Çok Örgülü Halat,

Çok örgülü halatlar; sentetik liflerden oluşturulan 8, 12 gibi çok sayıdaki kolun birbirleri ile örülmesi ile oluşturulan halatlardır.

2.NEBATİ HALAT ÇIMASINI ONARMAK

2.1.Halatın Kısımları

Bir halatın uç kısmına çıma, diğer kısımlarına beden denir. Halatlar gemide kullanım amacına göre ayrı olarak veya donanım üzerinde kullanıma hazır olarak bulundurulurlar.

Donanım üzerinde olmayan halatlar ya genel kullanım amacı ile üzerinde bir bağ[8], kasa v.s. olmaksızın roda[9], çile, top gibi biçimlerde korunaklı yerlerde bulundurulur. Bunların dışında bazı halatlarda üzerlerinde bağ, kasa gibi işlemler yapılarak özel bir kullanım amacı ile korunaklı şekilde bulundurulurlar. Bu halatların başında manevra halatları ve sapanlar[10] gelir.

Manevra halatı; gemi manevrasında ve bağlanmasında kullanılan bir çıması kasalı yoma halatıdır[11]. Kasa; halatın bir çımasını halka haline getirilerek bedenine bağlanmış halidir. Bir geminin geçici olarak bir yere bağlanmasında kullanılır.

Manevra halatları geminin büyüklüğüne göre 2 burgatadan 12 burgataya kadar değişir.  Daha kalınları ele kullanım zorluğu açısında kullanılmazlar. Gemi bağlamada gerekiyorsa birden fazla halat yan yana kullanılır.

Gemilerde manevra halatı olarak genelde nebati veya sentetik halatlar kullanılmakla birlikte yedeklemede ve yangın riskinin yüksek olduğu yerlerde ise manevra halatı olarak çelik halatlar kullanılır.

2.2.Halatlarda Genel Çıma Onarımı

Halatların kullanımı sırasında dikkat edilecek hususlarda belirtildiği gibi, kullanım sonrası halatlar kontrol edilir, gücünü düşürecek derecede halatta bir yıpranma varsa onarımı yapılır.

Eğer bir halatın çıması filasalanmışsa[12]  bu çıma sabitlenerek filasaların dağılması önlenmelidir. Nebati bir halatta bu işlem bir piyan bağı ile yapılır. Sentetik ve tel halatlar içinde piyan bağı uygulanabilse de sentetik halatlarda yakma ve bantlama, tel halatlardaysa kerye[13] ile sabitleme daha güvenilir olmaktadır.

Ancak her halükarda tel halatı oluşturan ve kesilmesi ile açığa çıkan tellerin korumalı olarak piyanlanmasında ellerin yaralanmaması için zaruret bulunmaktadır.

Sentetik halatların filasalanmış çımalarının yakılarak onarılmasında da bazen sorunlar yaşanmaktadır. Halatın örgü ve liflerinin birbirinden farklı maddelerden yapılması halinde dış örgü çabuk yanarak geri çekilmekte lif ile birbirine kaynamamaktadır. Bu durumda dış örgü biraz geri sıyrılarak önce lif yakılabilir. Eriyen lif, örgü ile bir hizaya gelince örgü ve lifler birbirleri ile kaynatılabilir. Yalnız bu şekilde eriterek sabitleme yöntemi ile yetinilmemeli, çıma ayrıca sudan etkilenmeyen kuvvetli bir bant ile sarılmalıdır.

2.3.Piyan bağı

Bağ; gemide halatların amaçlarına hizmet etmek üzere kendi bedenine veya bir nesneye atılan amaca özel imliktir. Piyan bağı ise genelde halatların filasalanmış çımalarını onarmak amacı ile kullanılan bir gemici bağıdır.€ Piyan bağı bir doblin[14] şeklindeki bir ıspavlo parçasının filasalanmış çımaya 6–8 defa volta[15] edilerek sabitlenmesi şeklinde olur. Dört değişik Piyan bağı vardır;

A.Adi piyan bağı

Ispavlonun halat çıması üzerinde birkaç defa sarılarak üstten düğümlenmesi şeklinde yapılan piyandır. Geçici işlemlerde kullanılır.

B.Gizli piyan bağı

Ispavlonun çımalarının sarım altında bırakıldığı piyan bağıdır. Fazla kalın olmayan halatlarda kullanılır.

C.Dikişli piyan

Kalın halatlarda uygulanan sıyrılma olasılığının bulunmadığı güvenli bir piyan çeşididir. Bu piyanda ıspavlo çımaları iğne ile halatın bedeninden geçirilerek sabitlenir.

D.Çıma kaybetme piyanı

Bir halatın çımasına veya direk, puntel, seren gibi yerlerin uç kısımlarına bir ıspavlo veya gırcala ile yapılan çok sarımın son çımasının sarım içerisine alınması için yapılan bir piyan bağıdır.

2.4.Uygulama

Nebati halat çımasını onarımı için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; nebati halat, ıspavlo ve bıçaktır.

A.Çımasına piyan yapılacak halatın çıması düzgünce kesilir.

B.Halat kalınlığına göre piyan bağı için yeterli uzunlukta ıspavlo yumağından çıkartılarak kesilir.

C.Bir parça ıspavlonun bir çıması kısa doblin yapılarak halatın çıması üzerine yerleştirilir.

D.Ispavlonun uzun tarafı ile halat üzerinde doblinin bedenini de içine alacak şekilde bir volta atılır.

E.Ispavlonun uzun çıması sıkı sıkıya ve yan yana olacak şekilde 6-8 defa doblini de içine alacak şekilde halat üzerine volta edilir.

F.Ispavlonun sarımda kullanılan çıması son voltadan sonra doblinin içinden geçirilir.

G.Doblinin diğer çıması çekilerek voltada kullanılan çımanın sarımın altına kadar girmesi sağlanır.

H.Ispavlonun sarım dışında kalan çımaları kesilerek piyan bağı bitirilir.

2.5.Uygulama Örneği

Çıması filasalanmış bir nebati halatın çımasını gizli piyan ile sabitleyiniz.

3.BÜKÜMLÜ NEBATİ HALAT BEDENİNİ ONARMAK

Yoma halatların bedenleri genellikle gergin çalışma esnasında bir yere sürtmekten veya aşırı yükten dolayı zedelenir, kol atar veya kopar. Zedelenen beden mutlaka onarılmalıdır. Ancak zedelenme azsa veya zedelenme olasılığı varsa ki genelde devamlı kurtağzına gelen yerler veya küpeşteye gelen yerler çok sık zedelenir buraları façuna veya badarna yapılır.

Façuna etme bir çeşit piyan bağına benzer. Piyan bağı bilindiği gibi halatın filasalanmaması için çımasına atılan bir bağdır ve sadece 6-8 sarımdan oluşur. Façuna ise halatın zedelenen yerine ıspavlo veya gırcala ile yapılan çok sarımdan oluşan dikişli piyan benzeri bir işlemdir. Genelde basma şekli ile oluşan zedelenmeler için façuna kullanılır. İleri geri hareketle oluşan zedelenmeler için kullanılmaz.

Badarna ise yine halat bedeninin zedelenen veya zedelenme olasılığı bulunan yerine branda sarılarak yapılan bir işlemdir. Bu işlemde halat bedenine branda sarılır ve halatın özellikle bükümlü nebati halatın kol aralarına gelecek şekilde branda bir ıspavlo veya gırcala ile bağlanır. Badarnanın uç kısımlarında sarım malzemesi dikişli piyanda olduğu gibi bir çuvaldız ile halat içinden geçirilerek sabitlenir. Brandayı tutan dikişler açıkta olmadığından ileri geri hareketle oluşan zedelenmeler için badarna yapılabilir.

Bükümlü halatlar kol attıysa veya koptuysa mutlaka oraya kolbastı[16] dikişi yapılmalıdır. Ancak kolbastı dikişi halata bir genişlemeye sebep olacağı için makara içinde işleyen halatlar matiz dikişi yapılarak onarılırlar.

3.1.Kolbastı Dikişi

Halatların kullanımı sırasında dikkat edilecek hususlarda belirtildiği gibi kullanım sonrası halatlar kontrol edilir. Bir manevra halatının gücünü düşürecek derecede bir yıpranma veya kol atma varsa halat hasarlı noktadan kesilerek kolbastı dikişi ile onarılır. Dikiş iki halatın birbirine örülerek birleştirilmesidir. Dikiş sırasında yardımcı araç olarak bir kavela[17] kullanılır.

Bugün manevralarda artık bükümlü nebati halatlar kullanılmamaktadır. Onun yerine parakete örgülü veya çok kollu halatlar kullanılmaktadır. Bu halatların onarımında da kolbastı dikişine benzer dikişler kullanılır. Çelik halatların onarımındaysa artık gemilerde yeterince mahir gemicilere pek rastlanılmadığından genelde kerye ile bağlama yöntemi kullanılmaktadır.

3.2.Uygulama

Bükümlü nebati halat bedeninin onarımı için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; nebati halat, kavela, ıspavlo ve bıçaktır.

A.Bir ıspavlo yumağından veya bir parça halatın ayrılan filasalarından adi piyan bağı için kol sayısının iki katından iki fazla parça kesilir.

B.Halatın bedeni zayıflayan yerinden düzgünce kesilir.

C.Halatın kesilen bedeni ile oluşan iki çımaya halat kalınlığına göre uygun mesafelerde birer adi piyan bağı yapılır.

D.Dikilecek her iki çımanın kolları filasalandırılmadan birbirinden ayrılır.

E.Ayrılan kolların çımalarına adi piyan yapılarak fazlalıkları kesilir.

F.Her iki halat parçası kolları birbirlerinin arasına gelecek şekilde iç içe geçirilir.

G.Halat parçalarından birinin bir kolu bedene yapılan adi piyanın gerisinden bedenden ayrılır.

H.Ayrılan halat kolu ile beden arasından diğer halat kollarından onun hizasında olan kolu geçirilir.

I.Aynı işlem tekrar edilerek her biri farklı kolların altından olmak üzere ikinci ve üçüncü kollarda diğer halatın kendi hizalarına gelen kolları arasından geçirilir ve çekilerek boşları alınır.

J.Aynı işlem tekrar edilerek en az iki tur atılır.

K.Aynı işlem diğer halat kolları içinde tekrar edilir.

L.Tamamlanan dikişin kollar üzerindeki adi piyanları çözülerek kavela ile üzerine vurularak kolların oturması sağlanır.

M.Dikiş çekilerek bağın oturması  sağlanırken kolların dikişi aşan kısımları kesilerek dikiş tamamlanır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

Kolu bedenden ayırmak için halat ters yönde burulurken bir kavela kullanılır.

3.3.Uygulama Örneği

Bir nebati halatın hasarlanarak kesilen bedenini kolbastı dikişi ile birleştirerek onarınız.

4.PALANGA HALATININ BEDENİNİ ONARMAK

Palanga donanımında kullanılan halatlar koptuğu veya kestiği zaman bunların bedenleri dikiş yapılarak onarılır. Ancak bu dikiş makaranın dili içinden rahat akmayı engellemeyecek şekilde olması gerekir. bu neden ile bu onarımda kolbastı dikişi değil matiz dikişi yapılır. Matiz dikişi (Long Splice); palanga halatlarının bedenlerinin onarımında kullanılan bir dikiş şeklidir.€

4.1.Uygulama

A.Kopan halat kollarının her iki çıması dikiş payı göz önüne alınarak kolbastı dikişinde olduğu gibi hazırlanır.

B.Hazırlanan bu kollar karşılıklı olarak birbiri içerisine sıkıca oturtulur.

C.Sol üstte açılmış olan kolun altında bulunan beden üzerindeki kol kanalları bozulmadan açılır.

D.Bu boşalan kanala ise, üstteki kol sarılır.

E.Açılan ve sarılan bu kollar bitimde birbirlerine birer volta alınır.

F.Diğer kollara da aynı işlem yapılarak dikiş tamamlanır.

5.TEL HALAT BEDENİNİ ONARMAK

5.1.Tel Halatların Kerye ile Birleştirmesi

Tel halatlarda; özellikle donanım üzerinde kullanılan çelik halatlarda onarım yapılmaz, halat değiştirilir. Eğer tel halatın kullanım yeri onarım kabul edilebilecek bir yerse onarım düşünülebilir. Bunda da tel halatın onarımı nebati halatlarda olduğu gibi dikiş ile yapılabilir. Ancak özellikle çelik halatlara yapılan dikişlerin zorluğu gemicileri daha pratik yöntemlere yöneltmektedir. Yine eğer kullanım yeri buna müsaitse tel halatların birleştirilmesinde sıkma aparatları kullanılır.

Kerye; tel halatların birleştirilmesinde kullanılan bir diğer adı da klemens olan somunlu bir sıkma aparatıdır. 

5.2.Uygulama

Tel halat bedeninin onarımı için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; tel halat, tel halat makası veya çelik kesme taşlı motor, iki parça ıspavlo, tel halata uygun üç adet kerye ve keryeye uygun somun sıkma anahtarıdır.

A.Hasarlanan tel halat hasarlanan yerden kesilir.

B.Tel halatın birleştirilecek çımalalarına piyan bağı yapılır.

C.Birleştirilecek çelik halatın kalınlığına uygun özellikte en az 3 kerye hazırlanır.

D.Birleştirilecek çımalar uygun uzunlukta yan yana konur.

E.Çımalar somun sıkma aletinin de yardımıyla birer tanesi çımalara yakın biri ortada olmak üzere üç kerye ile sıkılır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

A.Tel kesim için özel makas kullanılırken özellikle çelik halatların kesiminde çelik kesim taşlı motorlar kullanılır.

B.Halat üzerine çok yük biniyorsa ekleme kısmı uzun tutulur ve ekin uzunluğuna göre üçten fazla eşit aralıklı daha çok kerye kullanılır.

5.3.Uygulama Örneği

Hasarlanarak kesilen bir tel halatın bedenini kerye ile birleştirerek onarınız.

6.DIŞTAN ÖRGÜLÜ HALAT BEDENİNİ ONARMAK

6.1.Margarita Bağı

Dıştan örgülü halatlar genelde gemilerde sadece el incesi ve bayrak salvosu yapımında kullanılırken özellikle yatlarda hemen hemen tüm halatlar örgülü halattır. Bir donanım üzerinde kullanılan halatın kol atması veya dış örgüsünün kopması halinde donanım üzerindeyse mutlaka değiştirilmesi gerekir. Ancak acil durumlarda bu tip sorunlarda geçici bir çözüme ihtiyaç vardır.

Margarita bağı; bir donanım üzerindeki halatın makara gibi bir aksam üzerinden geçmeyen kısmının hasarlanması halinde değişim için zamanın olmadığı taktirde yapılan geçici onarım bağıdır. Çürük bağı da denir. Margarita bağı yerine atılacak farklı bir bağ halatın çekim gücünü margarita bağından daha fazla azaltacaktır.

Margarita bağı yapılırken halat üçe katlanır ve oluşan doblinler beden üzerinde oluşturulan kuruz[18] içine alınarak halat sabitlenir.

6.2.Uygulama Örneği

Dıştan örgülü halat bedeninin onarımı için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; dıştan örgülü halat ve ıspavlodur.

A.Bedeni zedelenen halat düz olarak güverteye serilir.

B.Zedelenen kısmın her iki yanında kalınlığına göre yeterli pay kalacak ve zedelenen kısım ortada kalacak şekilde halat üçe katlanır.

C.Üçe katlanan halatın kat uzunluğu içinde kalmak üzere çımalara giden bedenleri üzerinde içe doğru birer kruz yapılır.

D.Üçe katlama sırasında oluşan doblinler yapılan kruzların içerisinden geçirilir.

E.Doblinler[19] uç kısımlarından çımalar bedenleri ile birlikte tutup çekilerek boşu alınır.

F.Doblinler uçlarından bedene birer piyan bağı ile sabitlenerek margarita bağı tamamlanır.

6.3.Uygulama Örneği

Bedeni hasarlanan bir dıştan örgülü halatı margarita bağı ile onarınız.

7.KOPAN YOMA HALATINI BAĞLA BİRLEŞTİRMEK

7.1.Yoma Bağı

Yoma bağı iki yoma halatını birbirine bağlamak için kullanılan bir bağdır.€ Üç çeşidi vardır.

·         Düz yoma bağı

İki yoma halatını kısa süreli birbirine bağlamakta kullanılır. Bağlanan halatlar farklı kalınlıkta ve dıştan örgülü sentetik ise kayma olasılığı olduğu için ya çımaları bedene piyanlanır yada çifte yoma bağı atılır.

·         Çifte yoma bağı

Kayma olasılığı olan, farklı kalınlıkta, dıştan örgülü sentetik iki halatın bağlanmasında kullanılan bir bağdır. Uzun süreli bağlanma gereksiniminde çımaları bedene piyanlanır.

·         Mezevoltalı yoma bağı

Yoma bağının halatın işletilmesinde sorun çıkarttığı durumlarda, iki yoma halatının birbirine bağlanmasında kullanılan bir halattır. Çımaları bedene mutlaka piyanlanmalıdır.

7.2.Uygulama

Kopan yoma halatının bağ ile birleştirilmesi için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; iki parça yoma halattır.

A.Bağlanacak iki yoma halatından birinin çıması doblin hale getirilir.

B.Bağlanacak halatlardan düz olan çıma doblin çımanın içerisinden geçirilir.

C.Doblinin içerisinden geçirilen çıma üzerine geldiği kol üzerine bir kere volta edilir.

D.Üzerine gelen kola volta edilen halat ters yönde doblinin diğer kolu ve kendi bedeni üzerine birlikte kavrayacak şekilde bir volta edilir.

E.Çımalar çekilerek bağın boşu alınır.

7.3.Uygulama Örneği

Kopan bir yoma halatını düz yoma bağı ile birleştiriniz.

8.BÜKÜMLÜ NEBATİ HALAT KASASINI ONARMAK

8.1.Kasa dikişi

Halatların kullanımı sırasında dikkat edilecek hususlarda belirtildiği gibi, kullanım sonrası halatlar kontrol edilir, gücünü düşürecek derecede halatta bir yıpranma varsa kasa kesilerek yenilenir.

Bir izbarço bağı[20] ile halatın çımasına bir kasa yapmak mümkün olsa bile bükümlü bir halatta kasanın dikişli olarak yenilenmesi iyi bir gemicilik işlemidir.

8.2.Uygulama

Bükümlü nebati halat kasasının onarımı için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; bir parça nebati bükümlü halattır.

A.Bir ıspavlo yumağından veya bir parça halatın ayrılan filasalarından kol sayısından bir fazla sayıda parça kesilir.

B.Zayıflayan halat kasası dibinden kesilerek ayrılır.

C.Halatın kesilen çımasında kasa dikişi için halat kalınlığına göre uygun bir mesafeye bir adi piyan bağı atılır.

D.Dikiş atılacak çıma filasalandırılmadan kollara ayrılır.

E.Ayrılan kolların çımalarına birer adi piyan bağı yapılır ve ıspavlonun fazlalıkları kesilerek temizlenir.

F.Halatın çıması yapılacak kasa büyüklüğünde doblin hale getirilir ve kasa büyüklüğüne göre bedene bir adi piyan bağı yapılır.

G.Halatın bedeninden bir kol bedene yapılan piyanın gerisinden bedenden ayrılır.

H.Ayrılan kolun arasından çımanın kollarından biri geçirilir ve çekilerek boşu alınır.

I.Aynı işlem tekrar edilerek ikinci ve üçüncü kollarda her biri farklı kol arasından olacak şekilde halatın bedeninin kolları arasından geçirilir.

J.Bu işlem her bir kol üzerine gelen kolun altından geçecek şekilde en azından üç tur tekrarlanır.

K.Kolların ucundaki adi piyanlar çözülerek iyi yerleşmesi için bağ kavela ile dövülür ve çekilir.

L.Dikişin dışına taşan kol çımaları kesilerek kasa son haline getirilir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

M.Kolun bedenden ayrılmasında beden ters yönde burulurken kavela kullanılır.

8.3.Uygulama Örneği

9.TEL HALAT KASASINI ONARMAK

9.1.Tel Halatta Keryeli Kasa

Tel halatlar istendiği takdirde veya amaca özel hazırlanmışsa istek belirtmeye gerek kalmadan üretici firmadan kasası yapılmış olarak gelebilir. Üretici firmada hazırlanan kasalar kurşun döküm veya özel sıkma aparatı ile sabitlenir. Eğer bir tel halatın kasası hasarlanmışsa kullanılmaz kesilerek yenilenir.

 

Tel halatların kasalarının yenilenmesinde dikiş bir yöntem olmakla birlikte özellikte çelik halatlarda işlem zorluğundan dolayı sıkma aparatları kasa yapımında kullanılır.

Tel halata kasa yapımında halatın çıması arasına halat kalınlığına uygun bir radansa konularak katlanır ve yine halat kalınlığına uygun keryeler ile sıkılarak sabitlenir. Radansa; halat kasasının güçlendirilmesi amacı ile içine konan madeni bir halkadır.€

Kerye somunlarını sıkmada somuna uygun açıkağız anahtar kullanılır.

9.2.Uygulama

Tel halat kasasının onarımı için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; bir parça tel halat, bir adet radansa, 2 adet kerye ve keryeye uygun somun sıkma aparatıdır.

A.Hasarlı kasası kesilmiş olan halatın çımasına piyan yapılır.

B.Halatın çıması yapılacak kasadan biraz daha büyük olarak doblin yapılır.

C.Doblin uç tarafından bir kerye ile fazla olmadan kaymayacak şekilde sıkılır.

D.Oluşan kasa üzerine elle kaydırılabilir derecede ikinci bir kerye daha vurulur.

E.Kasanın içerisine uygun bir radansa konularak vurulan ikinci kerye radansayı sıkacak şekilde kaydırılır.

F.Her iki kerye güçlü olarak elle sıkılarak kasa tamamlanır.

G.Her iki kerye elle somun sıkma aparatı kullanılarak güçlü olarak sıkılıp kasa tamamlanır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

Keryenin somunlarını sıkmada pense değil bir açıkağız anahtar daha uygun olur.

9.3.Uygulama Örneği

10.DIŞTAN ÖRGÜLÜ HALAT KASASINI ONARMAK

10.1.İzbarço bağı

Halatlarda hasarlanarak zayıflayan kasalar kesilerek yenilenir. Bükümlü halatlarda dikiş, tel halatlarda dikiş veya sıkma aparatlı işlemler birer çözüm olmakla birlikte bir örgülü halatta kasa yapmanın yegâne yolu halatın çımasına bir izbarço bağı atmaktır. İzbarço bağı bir halatın çımasına geçici bir kasa yapmakta kullanılan bir bağ çeşididir.€ Gemicilikte çok kullanılmakta olup farklı kullanım yerleri için farklı tipleri bulunmaktadır.

A.Düz ızbarço bağı

Genel olarak ızbarço bağı dendiğinde anlaşılan bağdır. Halat çımalarına kasa yapımında kullanılan istendiğinde çözülebilen bir bağdır.

B.Foralı ızbarço bağı

Normal olarak kasasız kullanılan bir halata geçici bir kasa yapımında atılan kolay çözülen izbarço bağıdır.

C.Doblin ızbarço bağı

Düz izbarço gibi kullanılan farklı bir yapım şekline sahip izbarço bağıdır.

D.Sugalı izbarço bağı

Kement gibi yük bindikçe sıkan bir izbarço bağıdır.

E.Çifte ızbarço bağı

Baca direk gibi yüksek yerlerde çalışmak için çıkan gemicilerin kandilisa tahtasının bulunmadığı durumlarda onun yerine kullandığı bir bağdır.

10.2.Uygulama

Dıştan örgülü halat kasasının onarımı için ihtiyaç olan ortam; bir gemi veya gemicilik atölyesi, ihtiyaç olan malzeme; bir parça dıştan örgülü sentetik halattır.

A.Halatın izbarço bağı atılacak çımasına yapılacak kasanın büyüklüğüne göre bir doblin yapılır.

B.Doblini oluşturan çımanın hizasında halatın bedenine bir kuruz yapılır.

C.Doblinin çıması üstten kruzun içerisinden geçirilir.

D.Kruzun altından gelen halatın çıması halatın bedenine üstten altına doğru dolandırılır.

E.Bedene dolandırılan çıma kruz içerisinden gelişte olduğu yerden geri geçirilir.

F.Kruz içerisinden geri geçirilen çıma ile halat bedeni ters yönde çekilerek düğümün boşu alınır ve izbarço bağı tamamlanır.

10.3.Uygulama Örneği

"Yazı, edinilen yeni bilgi, değişim ve yapılan yorumlar ile tekrar tekrar güncellenmektedir. Bu neden ile kopyalayıp almak yerine ihtiyacınız olduğunda tekrar açıp okumanızda yarar bulunmaktadır. Bu yazı her zaman burada olacaktır."

[1] Jüt halat: Vatanı doğu Hindistan olan ve tropik bölgelerde yetişen 2-4 m yüksekliğinde lif bitkisi

[2] Sisal halat: Doğu Afrika, Cava, Bahama ve Meksika’da çok yetişen bir ağacın liflerinden yapılın halat.

[3] Manila halat: Bu halat Abaca ağacının liflerinden yapılır. Filipinlerde çok yetişen bu ağacın liflerinden yapılan halatlar tüm dünyaya bu ülkeden yayıldığından ismini de bu ülkenin başkenti olan Manila’dan alır.

[4] Halat dolabı: Halatın üzerine sarıldığı büyük makara

[5] Gemi yedekleme: Hareket kabiliyetini kaybeden bir geminin bir başka gemi yardımı ile çekilerek, itilerek veya bordada bağlanarak denizde bir yerden bir başka yere götürülmesidir.

[6] Selviçe: Güvertede donanımlarında kullanılan hareketli halatlar.

[7] Lif: Bitkilerin gövdesini oluşturan ince uzun nebati iplikçikler.

[8] Bağ; gemide halatların amaçlarına hizmet etmek üzere kendi bedenine veya bir nesneye atılan amaca özel imliktir.

[9] Roda: Simit şeklinde yapılan halat sarımı.

[10] Sapan: Genelde yük işlemlerinde kullanılan her iki çıması kasalı olan halat.

[11] Yoma halatı: Gemilerin bağlanmasında kullanılan 2 burgatadan kalın halat.

[12] Filasalanmak: Halatın çımasının açılarak filasaların dağılması.

[13] Kerye: Tel halatın bağlanmasında kullanılan klemens.€

[14] Doblin: Bir halatın ikiye katlanmış hali.

[15] Volta: Halatın bir yere veya kendi bedenine sarılması.

[16] Kolbastı dikişi: çımalarındaki kolları açılmış iki bükümlü halatın kollarının birbirlerine örülmesi ile yapılan birleştirme işlemidir.

[17] Kavela; halat kollarını aralamak için kullanılan bir ucu sivri sert ağaç çubuk alet.

[18] Kruz: Bir halatın kendi bedeni üzerinde yuvarlatılarak çember oluşturulması.

[19] Doblin: Halatın bedeninden ikiye katlanmış hali.

[20] İzbarço bağı: Geçici kasa için halatın çımasına yapılan bir bağ çeşidi.