1. CAN KURTARMA ARACINA BİNİŞİ DENETLEMEK
Can kurtarma araçları, insan hayatını tehdit eden bir durumda, kazazedelerin hayatlarını kurtarmak ve kurtarılıncaya kadar yaşamlarını devam ettirebilmelerini sağlayan veya yardımcı olan ve bu amaç için üretilen ve kullanılan araçlardır.
Bunları genel olarak aşağıdaki şekilde tasnif edebiliriz.
· Toplu can kurtarma araçları ve indirme donanımları,
· Kişisel can kurtarma araçları,
· Can kurtarma amaçlı elektronik cihazlar,
· Yardımcı can kurtarma malzemesi, (pyroteknik[1] malzeme, halat atma cihazı)
Bir gemide bulunması gereken can kurtarma araç, teçhizat ve donanımlarının miktar, şekil ve genel özelliklerini düzenleyen kurallar “Uluslararası Denizde Can Emniyeti Sözleşmesi”nde (SOLAS) belirtilmiştir. Can kurtarma gereçleri için istenen teferruatlı özellikler ise “Uluslararası Can Kurtarma Gereçleri ile ilgili Kurallar”da (LSA) belirtilmiştir.[2] Gemiler bayrak ve liman devlet otoriteleri[3] tarafından kontrol edilirken gemilerdeki bu teçhizatında SOLAS’a uygunluğu kontrol edilir.
Genel olarak tüm can kurtarma araç, teçhizat ve donanımının sahip olması gereken özellikleri:
· Yerleştirildikleri yerlerde -30°C ile +65°C arasındaki hava sıcaklığında zarar görmeyecek,
· Suyun içinde kullanılırken -10°C ile +30°C arasındaki deniz suyu sıcaklığında çalışacak,
· Tatbik edilebildiğince çürümeye ve paslanmaya dayanıklı olacak,
· Deniz suyu ve yağdan fazla etkilenmeyecek,
· Güneş ışığına karşı dayanıklı olacak,
· Arama çalışmalarına yardımcı bir renkte, şekilde ve teşkilatın önerdiği gibi ışık yansıtıcı bantlar ile donatılmış olacaktır.
Toplu can kurtarma aracı geminin terk edilmesinde gemiden ayrılmak için kullanılan gemiye ait motorlu veya motorsuz, katı veya şişme deniz aracıdır. Can kurtarma araçlarının bulunduğu yerlere onları tanımlayıcı IMO sembolleri yapıştırılır.
Gemilerde aşağıdaki cinste toplu can kurtarma araçları (Survival boat)[4] bulunur;
· Filikalar, (Life boat)
Motorlu ve sert yapılı toplu can kurtarma araçlarıdır.
· Can salları, (Life raft)
Şişme ve motorsuz toplu can kurtarma araçlarıdır.
· Kurtarma botları (Resque boat)
Hem sert, hem şişme, hem de karışık yapılı olabilen süratli hareket edebilen motorlu toplu can kurtarma araçlarıdır.
Bir geminin terk kararı ile canın yüksek derecede riske girmesi arasında çok az zaman olabilir. Bu sürenin de can kurtarma aracına getirilecek malzemeyi taşıyarak geçirilmemesi veya bir başka deyişle canın malzeme için tehlikeye atılmaması gerekir. Bu nedenle can kurtarma araçlarında ihtiyaç olabilecek her şey bulunmalı, personel ve yolcu mümkün olduğunca çabuk yerlerine geçmelidir. Ancak bazı malzemeler gerçekte araçta bulunması gerekirken zorunlu olarak can kurtarma araçları dışında muhafaza edilmektedir. Bu malzemenin can kurtarma aracına getirilmesi için personel ve yolcu görevlendirilir. Bu görev role cetvellerinde belirtilmiştir. Bu nedenle personel ve yolcu can kurtarma araçlarına gelirken kendisi için role cetvelinde belirtilmiş bir malzeme varsa onu da alarak gelir. Dışarıda muhafaza edilip, gemi terk edilirken getirilmesi gereken malzemeler aşağıdadır,
· EPİRB cihazı
Epirb cihazı cinsine göre kıyıya veya uyduya geminin tehlikede olduğunu gösterir belirli bir formatta tehlike alarmı veren bir cihazdır. Gemi batarken alınamamışsa bile kendi kendine su üstüne çıkar. Cihaz gemisine göre genelde üst güvertelerden birinde açık alana monte edilmiş vaziyette bulunur. Gemilerde 1 adet bulundurulur Konulduğu yerin kolay bulunabilmesi için bulunduğu yerin görünen tarafına standart IMO sembolü yapıştırılır.
· SART cihazı
Sart cihazı; çevredeki bir geminin radar sinyallerini alınca aktive olarak sinyal yaymaya başlayan ve bu şekilde çevredeki gemilerin radarlarında iz bırakan bir cihazdır. Sart cihazı, epirb cihazı gibi kendi kendine yüzmeye başlamaz. Bu nedenle gemi terk edilirken mutlaka alınması gerekir. Gemisine göre değişmekle birlikte genelde 2 adet olarak köprüüstünde bulundurulur Konulduğu yerin kolay bulunabilmesi için bulunduğu yerin görünen tarafına standart IMO sembolü yapıştırılır.
· VHF[5] el telsiz cihazı
Can kurtarma araçlarında olay yeri haberleşmesinde kullanmak maksadı ile imal edilmiş çok yüksek frekansta çalışan, elde taşınabilir, yakın mesafe telsiz cihazlarıdır. Gemisine göre 2 veya 3 tane bulunur Konulduğu yerin kolay bulunabilmesi için bulunduğu yerin görünen tarafına standart IMO sembolü yapıştırılır.
· Jurnal
Güverte jurnali de denilen gemi durum ve olaylarının kaydedildiği resmi defterdir. Genelde köprüüstünde bulunur.
· Seyir malzemesi
Geminin seyir planlaması ve takibinde kullanılan malzemedir. Gemi terk edilirken alınacak seyir malzemesi sadece köprüüstündeki harita masası üzerinde hali hazırda kullanılmakta olan seyir haritası, pergel, paralel cetvel, kuşun kalem, silgi gibi malzemedir.
· Halat atma cihazı
Gemiler arasında bir malzemenin ulaştırılması için kullanılacak ince ipin atılmasında kullanılan cihazdır. Gemine genel olarak 1 adet ve köprüüstünde bulundurulur. Konulduğu yerin kolay bulunabilmesi için bulunduğu yerin görünen tarafına standart IMO sembolü yapıştırılır.
· Payroteknik malzeme
Payroteknik malzeme kontrollü yanması sırasında çıkarttığı ışık ve/veya duman ile yakından geçen bir geminin veya uçağın dikkatini çekmek, yerini belli etmek ya da yardım istemek amacıyla kullanılan tek kullanımlık işaret malzemesidir. Can kurtarma araçlarının içerisinde bulunduğu gibi köprüüstünde de bulunulur. Gemi terk edilirken getirilecek olan payroteknik malzeme, köprüüstündeki malzemedir. Genel olarak üç çeşit payroteknik malzeme vardır. Bunlar el maytapları, paraşütlü işaret fişekleri ve duman kandilleri olup üzerlerinde cinsleri yazılıdır. Konulduğu yerin kolay bulunabilmesi için bulunduğu yerin görünen tarafına standart IMO sembolleri yapıştırılır.
Yukarıda belirtilenlerin dışındaki tüm ihtiyaçlar filikada muhafaza edilebilir. Eğer korunması amacıyla filikada bulundurulamayan başka malzemeler olursa bunlar da filikaya yakın, kapalı bir yerde, üzerine tanıtıcı işaretleri konmuş olarak muhafaza edilebilir. Ayrıca gemi terk edilirken eğer durum müsait olursa araca boş elle gitmemeli kamara veya çalışma alanlarında bulunan ve aşağıdaki belirtilmiş malzemenin de alınmasında yarar vardır.
· Battaniye
· Su ve yiyecek
· Can yeleği
· Plastik torba
· İlaç
Kaplayacağı alan, zaman kaybı, harekette çıkaracağı zorluk gibi nedenlerle can kurtarma araçlarına kesinlikle kişisel eşyalar getirilmez. Hele alkollü içkiler kazazedeye vereceği zararın yüksekliği nedeniyle hiç getirilmez, getirilse bile hemen imha edilir. Hayati öneme haiz ilaçlar bunun istisnasıdır.
Gemiler, SOLAS kurallarına göre nitelik ve nicelikleri belirlenmiş can kurtarma araçlarına sahiptir. Gemi terk edilirken bu araçlar kullanılır. Terk esas olarak yolcu gemileri ile ilgili kurallar hariç motorlu can kurtarma araçları ile olur. Yolcu gemilerinde hem can salları hem de filikalar birinci derecede gemiyi terk aracıdır. Filikaların bazıları geminin içinde bulunduğu acil durumda geminin bir tarafa bayılması veya bir başka neden ile kullanılamayabilir. Bu gibi durumlarda kullanılamayan motorlu can kurtarma araçlarına binemeyenler gemiyi can salları ile terk eder. Ancak, filikanın indirilemediği durumda yerine can salının kullanılacağı kararını filika amiri verir. Ayrıca gemiyi terk sırasında araca binemeyenler, denize düşen veya atlayanlar, can sallarından kendi inisiyatifleri ile yararlanırlar. Unutulmamalıdır ki motorlu can kurtarma araçları can sallarından daha güvenlidir. Her bir personelin gemiyi terk edeceği can kurtarma aracı belirlidir ve aracın numarası role kartında yazılıdır.
Gemiyi terk alarmının çalması ile gemideki herkes role cetvelinde belirtilmiş olan alınması gereken veya alınabilen malzemeleri almış, hareket kabiliyetini kısıtlamayacak kadar sıkı giyinmiş ve can yeleğini kuşanmış olarak gemiyi terk yerlerine giderler. Bu yer, binecekleri can kurtarma aracının yakınında bir yerdir. Araç binmeye hazır olunca herkes gerekli kişisel güvenlik hususlarına dikkat ederek araca biner.
Aşağıdaki kişisel güvenlik hususlarına dikkat edilmelidir.
· Soğuktan etkilenmemek için ıslanmaktan kaçınılmalıdır.
· Araca binen herkes hemen yerine oturmalıdır.
· Varsa emniyet kemerleri takılmalıdır.
· Filikanın güvenli yerlerine veya diğer kişilere tutunulmalıdır.
· Ayaktaki görevliler hem düşmemek hem de filikanın fazla sallanmasını engellemek maksadı ile varsa tutunma halatlarına tutunmalıdır.
· Toplanmış halatların içerisinde bulunulmamalıdır.
· El ve ayaklar araçların kenarından çıkarılmamalıdır.
· Gergin halatlardan kaçınılmalıdır.
· Yukarıdan başa düşebilecek nesnelerden sakınılmalıdır.
· Araçtaki veya getirilen malzemelerin zarar görmesi engellenmelidir.
Can kurtarma araçlarında da gemide olduğu gibi bir hiyerarşik düzen ve görev dağılımı bulunur. Bu görev dağılımı role cetvellerinde belirlenmiştir.
Her can kurtarma aracında bir araç amiri bulunur. Amir role cetvelinde yazılı ve araçtaki en kıdemli kişidir. Role cetvelinde yazan amir görev yerine gelinceye kadar araç amir yardımcısı, o da yoksa gemi görevi itibariyle araçtaki en üst kişi araç amiri olur. Yolcu gemilerindeki filika sayısının fazlalığından dolayı tayfalar dahi araç amiri olabilir. Bu nedenle herkes bir filika amiri olacakmışçasına kendisini bu göreve hazırlamalıdır. Filika amiri denizde bir gemi kaptanı gibi yetki, görev ve sorumluluklara sahiptir.
Role cetvelinde amir yardımcısı olarak belirtilen kişi araçta yoksa araçtaki amirden sonraki en kıdemli kişi amirin yardımcısı olur. Amir yardımcısının görevi amirin can kurtarma aracındaki görevlerinin yerine getirmesinde ona yardımcı olmaktır.
Araç amiri can kurtarma aracına binerken özellikle gemiyi terk etme konusunda bilgisiz olan yolcuları yönlendirir ve onlara yardım edilmesini sağlar. Araca binecek yolcular tamam olmadan personelin araca binmesine müsaade etmez. Bu denetimin amacı araca güvenlik içinde binilmesi, eksik kişi, malzeme veya işlemin bırakılmamasıdır. Araçlara binme araç amirinin veya onun olmaması halinde amir yardımcısının denetiminde olur.
1.7. Uygulama
Can kurtarma aracına binişi denetlemek için;
· Araca binen kişilerin isimleri araçtaki listeden kontrol edilerek herkesin tamam olduğu kontrol edilir.
· Araca binenlerin hareket kabiliyetlerini azaltmayacak şekilde sıkı giyimli olduğu kontrol edilir, zaman ve durum uygunsa, yetersiz kıyafet giyinenler giyinmeleri için gönderilir.
· Herkesin role cetvelinde yazılı olan, getirmesi gerekli malzemeleri getirilmiş oldukları kontrol edilir, zaman ve durum uygunsa, getirmeleri gereken malzemeyi getirmeleri için gönderilir.
· Herkesin can yeleklerini[6] kuşanmış olduğu kontrol edilir, zaman ve durum uygunsa can yeleklerini kuşanmamış olanlar can yeleklerini almaya gönderilir. (Can yeleğinin kuşanılması oldukça kolay olup kuşanma şekli üzerlerinde ve bulundukları yer yakınında resimli olarak gösterilir)
· Can salına binen herkesin ayakkabılarını çıkartmış olduğu kontrol edilir, çıkartmayanların ayakkabılarını çıkartmaları sağlanır.
· Araca binen herkesin kişisel güvenlik hususlarına dikkat ederek araçta yerlerine oturmuş olduğu kontrol edilir, oturmayanların oturmaları sağlanır.
Can filikaları; acil durumlarda geminin terk edilebilmesi maksadı ile gemilerde bulundurulan küçük, güvertesiz motorla yürütülen araçlardır.
Bugün gemilerde ticari beklentiler, daha fazla can güvenliğinin sağlanması ve geminin kullanılma şekline bağlı olarak farklı can filikalarını görme imkanımız vardır. Ancak tüm bunlarda esas olan filikanın SOLAS ve LSA kuralları tarafından belirlenmiş özelliklere sahip ve idare tarafından onaylanmış olmasıdır.
Bugün gemilerde görülen filika tipleri genelde açık ve kapalı tiplerdir. Açık can filikası üstü tamamen açık ve güvertesiz motorlu filikalardır ve geminin her iki bordasından serbest indirmeli kızaklı matafora veya vinç ile indirilir.
Eskiden kullanılan yarı kapalı filikalar artık gemilerde görülmemektedir. Üstü tamamen açık tip filikalarda yerlerini tam kapalı tiplere bırakmaktadır.
Eskiden kürek veya yelkenle de yürütülebilir olmasına müsaade edilen filikalar aynı zamanda geminin gündelik işlerinde de kullanılmaktaydı. Ancak bugün bir SOLAS gereği olarak can filikaları sadece motorlu olabilmekte ve sadece can kurtarma maksadı ile kullanılabilmektedir. Gemiler bakım, onarım veya servis maksatlarıyla ayrı bir servis botu bulundurabilirler ancak.can filikalarının bu maksatla kullanmaları yasaktır. Küçük olmakla birlikte kısa sefer bölgesinde çalışan gemilerin filikaları 9, uzak sefer bölgesinde çalışan gemilerin filikaları ise 6 can salını yedekleyebilecek vasıflarda olmalıdır. Teknolojinin gelişmesine ve can güvenliğine verilen önemin artmasına bağlı olarak can filikaları ile ilgili unsurlarda zamanla değişiklikler olmaktadır. Ancak SOLAS ile gelen bu zorunluluklar uygulanabilmenin güçlüğüne bağlı olarak istisnalı ve kademeli olarak yavaş yavaş uygulamaya geçmektedir. Bu nedenle bugün gemilerde çok farklı tip filikalarla karşılaşabiliriz.
Can filikaları istisnalar haricinde geminin açık güvertelerine, indirme sistemlerine göre geminin kıç tarafına veya sancak ve iskeleye eşit olmak kaydı ile dağıtılırlar. Filikalara gidiş yolları ve bulundukları yerler acil durum aydınlatma sistemi ile aydınlatılır. Tüm can filikaları veya yakınlarına tanıtıcı işaretler ve indirme şeklini gösterir resimli talimatlar konur. Bunlar da acil durum aydınlatması ile görülebilir olmalıdır. Konulan işaretler teşkilatın (IMO) önerilerine uygun semboller ile olur.
Gemilerde bulundurulacak filikaların en az kapasiteleri aşağıdaki gibi olmalıdır.
· Yük gemilerinde
Geminin her bir tarafında tüm personeli alabilecek büyüklük veya sayıda filika olmalıdır. Veya bunun yerine toplamda tüm personeli alabilecek kıçtan kızaktan serbest düşürmeli filika veya filikalar bulundurulabilir.
· Uluslararası kısa sefer yapan yolcu gemilerinde
Filikaların toplam kapasitesi gemideki tüm insanları alabilecek kapasitede olacaktır. İnşa ile ilgili özel şartları[7] yerine getirmek kaydı ile filikalar toplamda gemideki tüm insanların en az %30’unu alabilecek şekilde yerine can salı koyma kaydı ile azaltılabilir. Filikalar kapasite olarak mümkün olduğunca geminin her iki tarafına eşit olarak bölüştürülür.
· Uzun sefer yapan yolcu gemilerinde;
Filikaların toplam kapasitesi gemideki tüm insanları alabilecek kapasitede olacaktır. İnşa ile ilgili özel şartları[8] yerine getirmek kaydı ile filikalar toplamda gemideki tüm insanların en az %37,5’unu alabilecek şekilde yerine can salı koyma kaydı ile azaltılabilir. Filikalar kapasite olarak mümkün olduğunca geminin her iki tarafına eşit olarak bölüştürülür.
· 500 Grt ve 200 kişi kapasitesinden küçük yolcu gemilerinde;
Filikaların toplam kapasitesi gemideki tüm insanları alabilecek kapasitede olacaktır. Ancak filika yerine, tüm kişileri taşıyabilecek kapasitede can salı kullanılabilir.
Filikalar çeşidine göre uygulanabilir olduğu ölçüde başkaları tarafından görülebilme, tanınabilme ve kullanılabilmeye yönelik olarak renklendirilirler ve üzerlerine yazı veya şekillerle işaretlemeler yapılır. Bu işaretlemeler ışık yansıtıcı bant veya beyaz boya ile olur.
· Filikalar tercihen kavuniçi olan dikkat çekici bir renkle boyanır.
· Her oturma yeri 43 cm’den az olmamak kaydıyla işaretlenir.
· Lavra[9] deliği açıkça belirtilir.
· Taşınmasında müsaade edilen insan sayısı bordaya yazılır.
· Geminin ve bağlama limanının ismi her iki baş omuzluğa yazılır.
· Geminin çağrı adı ve filika numarası yukarıdan görülecek şekilde üstüne yazılır.
· Borda, küpeşte ve karinada ışık yansıtıcı bantlarla işaret konur.
Tüm can filikaları ve denize indirme kolları üzerinde veya yakınında levha ve işaretler bulundurulur. Bunlar;
· Araçların çalıştırılmasını ve kontrollerin maksadını açıklayacak gerekli talimat ve uyarıları içerir.
· Acil durum aydınlatma koşullarında görülebilir.
· Teşkilat önerilerine uygun semboller içerir.
Araçlarda, cinslerine bağlı olarak aşağıdaki teferruat bulundurulacaktır.
· Her iki yanında yeterli uzunlukta birer çarmıh[10],
· Otomatik su boşaltma valfı ve filikaya bağlı lavra tapaları,
· Filikaya sürekli bağlı dümen ve yekesi,
· Bordasında marsipetli[11] can halatı,
· Karinasında alabora olması halinde tutunmak için tutamaç,
· Malzeme koymak için yeterli dolap ve bölme,
· İndirilmede hasarı önlemek için bordada kızak ve usturmaça,
Araçlarda aracın cinsine bağlı olarak genel amaçlarına göre tasnifle aşağıdaki malzemelerin bulundurulması gerekir.
· Aracın kullanımına yönelik malzemeler,
· Sağlık malzemesi,
· Yaşamın idamesine yönelik malzemeler,
· Başkaları tarafından bulunmaya yönelik malzemeler,
· Kurtarılmaya yönelik malzemeler.
Açevela gönderi[12] haricinde tüm filika malzemesi filika içinde bağlanmalı, sandık veya bölme içlerine yerleştirilmeli ve emniyete alınmalıdır. Yerleştirme geminin terki sırasında araca binilmesini ve aracın indirilmesini engellemeyecek şekilde olmalıdır. Filikaya sonradan getirilenler dahi indirilme sırasında hasarlanmaması için filikaya biner binmez emniyete alınmalıdır. Bunun için onlarda dolaplara konabilir veya bağlanabilirler.
Gemide her can kurtarma aracını indirmek için yeterli sayıda kişi bulunur. Bu kişiler araca binecek olan kişiler arasından olup role cetvelinde isim ve görevleri belirtilmiştir. Alarmın çalması ile indirme ekibi görev yerlerine geçer aracı hazırlar ve binme güvertesine indirirler. Herhangi bir nedenle görev yerine geçemeyen bir görevlinin yeri derhal amirin emri ile o araca binecek bir başka personel tarafından doldurulur. Bu nedenle o araca binecek indirme personeli haricindeki personel yedek indirme personelidir ve tüm personel can kurtarma araçlarının denize indirilmesini bilmek zorundadır. Binme güvertesine indirilen can kurtarma aracının denize indirilmesi yine kaptanın onayı ile olur. Ancak bu onay aracın denize indirilme emri değildir. İndirme emri onay alındıktan sonra durum ve şartlara göre filika amirince verilir.
Filikalar sadece gemi terk edilirken değil eğitimlerde veya yangın gibi filikaları tehdit eden durumlarda da güvenlik amaçlı kullanılabilir.
Can kurtarma araçlarının indirilmesinde gelmeyen personel veya yolcu için beklemenin limiti diğer araç personel ve yolcusunun hayatlarının ciddi anlamda içinde bulunulan acil durumdan dolayı riske girmeye başladığı andır. Filika amiri bu durumu düşünerek ne geride adam bırakacak ne de diğerlerinin hayatını tehlikeye sokacaktır.
Şişme tip can kurtarma araçlarının veya küçük sert yapılı botların doğrudan denize insan gücü ile indirilmesi bir bakıma kolay olabilir. Ancak ağır yapılı filikalar için mutlaka yardımcı sistemlere ihtiyaç vardır. Standartları belirlenmiş filika indirme sistemleri geminin 10º trim ve/veya 20º meyil halinde bile sorunsuz olarak çalışabilirler. Can kurtarma araçlarının indirilmelerinde sadece yerçekimi gücü kullanılır. Yerlerine alınmalarında ise elektrik, basınçlı hava, kol gücü gibi farklı güç kaynakları veya doğrudan sahil vinçleri kullanılır.
Bugün için gemilerde aşağıdaki indirme sistemleri kullanılmaktadır:
· Mataforalı sistem
o Palangalı
o Kızaklı
· Vinçli sistem
· Serbest düşürmeli kızaklı sistem
Palangalı mataforalı indirme sistemi küçük filika veya servis botlarının denize indirilmesinde kullanılan bir indirme sistemidir. Yat ve balıkçı gemisi gibi küçük tip gemilerde kullanılır. İndirme cihazı gemisine ve filikasına göre tek veya iki kollu matafora üzerindeki bir palangadan oluşmuştur.
Kullanımları oldukça basittir.
· Palangaya filikanın ağırlığına göre el veya küçük bir vinç ile kumanda edilerek filika güverteden kaldırılır,
· Küpeşteden albura[13] edilir,
· Palanganın halatına boş verilerek[14] filika denize indirilir.
Kızaklı mataforalı indirme sistemi büyük ve açık tip can filikalarının denize indirilmesinde kullanılan bir indirme sistemidir. SOLAS’a tabi açık tip filikası olan hemen hemen tüm gemilerde bu tip indirme sistemini görebiliriz. Bu donanımda sabit bir kızak ve bu kızak üzerinde kayıp sonunda askıda tuttuğu filikayı küpeşteden albura eden iki kol bulunmaktadır. Filika baş ve kıçından bu kollara bağlı çelik telli ve makaralı matafora donanımının kancalarına asılı ve kızağın üst tarafından deniz bağı vurulmuş olarak sistem üzerinde durur.
Açık filikanın kızaklı mataforalı bir sistem ile denize indirilmesinde filika içerisinde 2 binme güvertesinde ise 3 kişi görevlendirilir. İndirmede sadece yerçekimi gücü kullanılır. Filikayı taşıyan donanım halatları yağdan ve sudan korunmuş ve buzlanmadan etkilenmeyen bir fren sistemi ile tutulmaktadır. Fren kastonyolaya kumanda ile boşaltılır ve kontrollü olarak filikanın mayna etmesi veya tutulması sağlanır. Bu frenin kontrolü sadece tek kişi ile yapılır. Eğitim sonunda yerine alınırken mataforanın kancalarına tekrar takılan filika bu sefer elektrikle veya hava ile çalışan vinç yardımı ile yukarı çekilir ve yerine oturtulur. Bu her iki sistemin çalışmaması halinde ki elektrik olmaması halinde olabilir, motorun yanında elle döndürülen ve bir dişli kutusuna bağlı kol yardımı ile filika yerine alınabilir. Kol takılıp çıkartılabilir şekildedir ve filika alınırken dinlenmek için kol bırakıldığında dişli üzerindeki tırnaklar tamburun tekrar boşalmasını engeller. Burada dikkat edilecek bir husus herhangi bir tehlike oluşmasını önlemek için çelik çevirme kolunun işi bittikten sonra hemen çıkartılıp matafora üzerindeki yerine konulmasıdır. Bu kol dikkat çekici bir renkle boyanır.
Filikanın indirilmesi sırasında aşağıda anlatılan bazı sorunlar yaşanır. Acil durumda bu sorunların yaşanmaması için gerekli tedbirlerin alınması gerekir.
Can kurtarma araçları gemide açıkta muhafaza edilmektedir. Açık deniz şartlarında, rüzgar ve rüzgarla gelen deniz suyu serpintileri, kızgın güneş veya dondurucu soğuk bu araçlara olduğu kadar bunları gemiye bağlayan ve indirilmesinde kullanılan donanımları da etkilemektedir. Özellikle kullanılan malzemenin kalitesinin de çok önemli olduğu bu donanımlar çabuk oksitlenmekte ve çürümektedir. Yeterince sık kontrol ve bakımları yapılmayan bu donanımlar acil durumun gerçekleşmesi halinde problem çıkartabilmektedir. Geminin terk edilmesi gereken bir acil durumda basit aksaklıklar bile büyümektedir.
Özellikle motorlu deniz araçlarının indirilmesinde sorun yaşanmakta, durumun aciliyetinden dolayı bu aracı indirmekten vaz geçilebilmekte ve can salına yönelinmektedir. Ancak motorlu can kurtarma araçlarının sallardan daha güvenli olduğu unutulmamalıdır. Tüm bu aksaklıkları önlemek için can kurtarma araçları ve indirme donanımları role eğitimlerinde ve yapılan periyodik çalışmalarda kontrol edilmeli, bakım, onarım ve değişimleri zamanında yapılmalıdır.
Yaralanarak su alma, yükün kayması gibi nedenler ile gemi bir tarafa yatabilir. Filikaların indirme sistemleri geminin 10º trim ve 20º meyil halinde bile sorunsuz olarak çalışabilmektedir ancak bu limitlerin aşılması halinde özellikle bordadan matafora ile denize indirilen can kurtarma araçlarının indirilmesinde sorunlar çıkar. Yatma tarafının tersinde bulunan matafora ile denize indirilen can kurtarma aracı indirilemez. Yatma tarafındaki araç gemiden açıkta kalır, emniyet kamçıları takılamadığından güvenli olarak araca biniş gerçekleştirilemez.. Bu gibi durumlara en iyi hazırlık özellikle yük gemilerinde gemiyi bir tarafa güvenli açıda yatırarak eğitim yapılması ile olabilir.
Acil bir durumda yaşanan limitleri aşan yatma halinde filikalar mümkün olduğunca az hasar ile denize indirilmeye çalışılır ve gerçekleşirse araca biniş denizden yapılır. Denize indirme gerçekleştirilemezse can salları ile gemi terk edilir.
Gemiyi terk normal durumda gemi üzerinde yol yokken yapılır. Ancak bu durumda rüzgar varsa gemi rüzgara borda verir. Rüzgarın olması aynı zamanda yaklaşık olarak rüzgar yönünden gelen dalgaya da geminin borda vermesi anlamına gelmektedir. Geminin bordadan dalga alması yalpayı doğurur. Yalpa büyüdükçe özellikle bordadan indirilen can kurtarma araçlarının indirilmesinde sorunlar çıkmaya başlar. Küçük dalgalar ile başlayan yalpa, geminin atalet kazanması ile büyür ve yalpa periyodu ile dalga periyodunda doğan farklılık, yalpada düzensizlikleri de getirir.
Kaptan bu durumdan kaçınmak için verdiği alarmla personeli gemiyi terk yerlerine gönderdikten sonra serdümen yardımı ile denizlere baş tutularak makinelere stop verir. Bu süre içerisinde filikalar güverte hizasında hazırlanmış, personel binmiş ve filikalar denize indirilmeye hazır hale getirilmiş olur. Geminin sürati yeterince düşüp yavaş yavaş gemi denizlere borda vermeye başlayınca köprüüstü personeli de araçlarına geçer ve kaptanın araçların denize indirilme komutuyla araçlar denize indirilir.
Bu zamanlamayı iyi yapamamamız halinde ya bordadan indirilen motorlu can kurtarma araçlarından vaz geçmemiz ve daha az güvenli sallara ve üstelik ıslanarak denizden binmemiz ya da yalpa altında aracı indirmeye ve araca binmeye çalışarak bir kaza riskini göze almamız gerekir. Tabi ki bunun en uygunu yeterli eğitimin sağlanması ve gemi yalpaya düşmeden süratli ve emniyetli olarak can kurtarma aracının denize indirilerek geminin terk edilmesidir.
Ağır Denizlerde yalpa yapan bir gemiden mataforalı filikayı mayna etmek zor ve tehlikelidir. Bu nedenle filikayı gemi durup deniz ve rüzgara borda vermeye başlamadan indiririz. Ancak bu durumda da bir risk vardır. Baştan gelen dalgalar bu sefer araca baş kıç yaptıracaktır. Bu durumda, dengeli olarak denize indirilemeyen filikayı tutan matafora kancalarından birine güç binerken diğeri boşta kalacak ve kurtulacak filika da tek kol üzerinde askıda kalacaktır. Bu arada filikadakiler denize dökülecek veya savrulan donanım kancasından yaralanacaklardır.
Bu durumun oluşmaması için yapılacak şey filikayı denize indirilirken iki dalga tepesinin arasındaki dalga çukuruna oturtmaktır. Bu şekilde matafora kancaları aynı anda çıkartılabilecektir.
Filikanın rüzgarlı havalarda gemi denizlere borda vermeden indirilmesi bir anlamda geminin üzerinde yol olması demektir. Bu durumda filika suya değer değmez geri kayacak, matafora trentileri gerilecek ve trenti kancaları çıkartılamayacaktır.
Bu sorunun yaşanmaması için hava soğutmalı filika motorları daha filika havadayken çalıştırılır. Su soğutmalı makinelerde ise filika suya iner inmez çalıştırılır ve ileri yol verilerek trentilerin gerilmesi engellenir. Filika motorunun çalıştırılması görevi gemi makinistlerinden o filikada bulunan ve role cetvelinde filika makinisti olarak gösterilen kişidedir. Onun olmaması halinde araçtaki en kıdemli makinist filika makinisti olur.
Acil bir durumda geminin terk edilmesi sırasında can kurtarma araçları bir birinden farklı zamanlarda gemiden ayrılabilir. Ayrıca denize gemiden çok şey dökülebilir ve hatta akaryakıt dökülerek denizde yangına dahi sebep olabilir. Bu neden ile bir can kurtarma aracını denize indirirken veya atarken deniz kontrol edilmeli, indirilecek yerin nete olduğu görülmelidir. Hatta mümkünse bir indirme cihazına gerek olmayan can kurtarma araçları denize indirilmek için güvenli bir yere taşınmalıdır.
2.7. Uygulama
Kızaklı mataforalı can filikasını denize indirmek için;
· Filika içinde kıç tarafta görev alacak görevli varsa akü şarj bağlantısını söker.
· Filika içinde görevli iki personel indirilecek filikanın kapelasını[15] açar.
· Kapelaları açan görevliler filikaya binerek biri başa diğerinin kıça geçer.
· Filikadaki görevliler kendi taraflarındaki filika larvalarını kapatır.
· Filikadaki görevliler kendi taraflarındaki parimaları[16] yakın koltuklara çabuk çözülür şekilde bağlar.
· Filikadaki görevliler parimaları trentiler[17] ile kol arasından geçirerek güverteye salar.
· Filikadaki görevliler karanfil halatı[18] üzerindeki can halat rodalarını açar.
· Binme güvertesindeki iki görevli matafora kollarını kızak üzerinde sabitleyen emniyet pimlerini alır.
· Binme güvertesindeki iki görevli filikanın pelikan kancalı[19] deniz bosalarını[20] çözer.
· Binme güvertesindeki iki görevli filikadan salınan parimaları uygun kalomaları[21] verilmiş olarak güvertedeki babalara volta eder.
· Binme güvertesindeki çarmıh iki görevli tarafından bağlayarak denize salınır.
· Binme güvertesindeki filika indirme görevlisi kastonyolaya[22] kumanda ederek freni serbest bırakır ve filikayı binme güvertesine kadar indirir.
· Filikadaki görevliler filikayı bordaya sabitleyecek emniyet kamçılarını[23] güvertedeki mapalara takarak boşlarını alırlar.
· Filikadaki görevliler filikayı kollara bağlayan ventoları[24] çözer.
· Herkes filika amirinin denetiminde filikaya biner.
· Hava soğutmalı filika makinesi çalıştırılır.
· Kaptanın onayı ve filika amirinin emri ile emniyet kamçıları çözülür.
· Binme güvertesindeki filika indirme görevlisi filikayı denize kadar mayna eder.
· Binme güvertesindeki filika indirme görevlisi çarmıhtan inerek filikaya biner.
· Parimalar mola edilerek filika gemiden ayrılır. (Eğer parimalar sıkışmış ve çözülemiyorsa baş ve kıç taraftaki baltalar ile kesilir)
· Parimalar kesilmediyse ve güverteden mola edildiyse baş ve kıç tarafta roda edilir.
Kızaklı mataforalı filika; talimler veya başka nedenlerle denize indirildikten sonra tekrar yerine alınması gerekir. Filikanın tekrar gemiye alınmasında işlemler indirilmesi sırasında yapılan işlemler tersine uygulanır. Ancak burada matafora kancalarının tekrar takılmasında dikkatli olunması, görevlilerin başlarına çarpmamasına dikkat edilir.
3.1. Uygulama
Kızaklı mataforalı can filikasının yerine alınması için;
· Filika tirenti kancalarının altına getirilir,
· Role cetvelinde yazılı filika baş ve kıç görevlilerinin tirenti kancalarını filika askı mapalarına takması ve karanfil halatından sallanan can halatlarına tutunması sağlanır,
· Makine stop edilir,
· Gemi güvertesindeki görevlinin viraya başlaması sağlanır,
· Filika küpeşte hizasına gelince emniyet kamçılarının takılarak filikanın bordaya yapıştırılması sağlanır,
· Filikadaki baş ve kıç görevliler harici personelin gemiye geçmesi sağlanır,
· Vento kancalarının filikadaki mapalara takılması sağlanır,
· Emniyet kancaları mola edilir,
· Vincin tekrar çalıştırılarak filikanın kızak üzerinde yerini alması sağlanır,
· Filika bosaları tekrar vurulur,
· Kızak üzerindeki emniyet pimi yerine takılır,
· Can halatları karanfil halatı üzerine tekrar toplanır,
· Lavralar açılır,
· Varsa akü şarj kablosu takılır, yoksa şarj kontrolü yapılarak gerekirse aküler şarja alınır,
· Yakıt, yağ ve su seviyeleri kontrol edilir, eksikleri tamamlanır,
· Bütün gevşek donanımlar güveli şekilde sıkılır, kürekler yerlerine alınır,
· Filika kapelası örtülür,
· Bordana sallandırılan çarmıh güverteye toplanır.
4. VİNÇLİ CAN FİLİKASINI DENİZE İNDİRMEK
Kapalı can filikaları üstü tamamen kapalı, güvertesiz, kendi kendine doğrulabilen, motorlu can filikaları olup bordalardan vinç ile veya kıçtan serbest düşürmeli sistemle denize indirilirler.
Özellikleri şunlardır;
· Filika içindekileri sıcak ve soğuktan korur.
· Kapatıldığında filikayı su geçirmez yapan kaportaları[25] vardır.
· Kaportaların yerleri can filikasında bulunanların barınağın dışına çıkmalarına gerek olmaksızın denize indirme ve alma işlemlerini yapmalarına müsaade edecek şekildedir.
· Kaportalar içerden ve dışarıdan açılıp kapanabilecek ve gerektiğinde devamlı açık tutulabilecek şekilde donatılmıştır.
· Filikayı kürekle yürütme imkanı vardır.
· Filikanın tavanı kaportalar tamamen kapalı ve önemli su sızıntısı bulunmaksızın filika ters dönmüş durumdayken dahi bütün malzemesi, motoru ve taşımasına müsaade edilen tüm insanlar dahil can filikasının bütün ağırlığını kaldırabilir dayanımlıktadır.
· Kaportalar kapatıldığında yapay aydınlatma gerekmeyecek şekilde filikanın içine her iki taraftan yeterli gün ışığının girmesini sağlayacak lombozları vardır.
· Dış kısmı iyi görülebilen renkte, iç kısmı ise içinde bulunanları rahatsız etmeyecek renktedir.
· Dış kısmında, binmeye ve filika çevresinde hareket etmeye yardımcı olacak şekilde, insanların güvenle tutunabileceği tutamaçlar vardır.
· İçindekileri, motorun çalışmasının meydana getireceği tehlikeli alçak hava basınç şartlarının etkisinden koruyacak şekildedir.
· Kızaktan serbest düşürmeli olarak kullanılanları, denize inmesinden dolayı zarar görmeyecek yapı ve sağlamlıktadır.
· Her oturma yerinde bir emniyet kemeri bulunur. Emniyet kemeri filikanın ters dönmesi halinde 100 kg ağırlığındaki bir insanı tutacak sağlamlıktadır.
· Taşımasına müsaade edilen emniyet kemerleri bağlamış kişiler ve malzemesi ile birlikte tamamen veya kısmen yüklü deplasmanda kendi kendine doğrulabilecek bir yapıdadır.
· 3,5 m/s’ den Az olmayan bir hızla geminin bordasına çarpması halinde meydana gelen ivmeye karşı korunacak şekilde yapılmış olup usturmaçaları bulunmaktadır.
· Filikanın motoru filika ters dönmüş vaziyette de çalışabilecek veya ters pozisyonda otomatik olarak durup düzeldiğinde içindeki suyu boşaltıp tekrar çalışabilecek yapıdadır.
· Yakıt ve yağlama sistemleri ters dönmüş motorun yakıt ve yağ kaybını önleyecek şekildedir.
· Hava soğutmalı motorlarında soğutma havasını filikasının dışından içeriye alan ve filikanın dışına atan havalandırma düzeneği vardır.
· Filikanın motoru ve kumanda sistemi dümencinin bulunduğu yerden kontrol edilebilir şekildedir.
Geminin kullanım amacına bağlı olarak ve taşıdığı acil durum riskleri göz önüne alınarak çoğu tam kapalı can filikaları yangına karşı korumalı ve/veya hava destekli olarak yapılmaktadır. Özellikle tankerlerde denize dökülen kimyasalların zararlı buharlarından, yangınların ısısından ve dumanından korunma maksadı ile hem yangına karşı korumalı hem de hava destekli tam kapalı filikalar kullanılmaktadır.
Denizdeki yangının dumanı ve denize dökülen yükten kaynaklanan zehirli gaz ve buharlardan kaçınmak için tüm dışarı olan açıklıklar sıkıca kapatılır ve hava tüpleri açılır. Tüpler motorun çalışması ve solunum için gerekli tüm havayı 10 dk süreyle sağlar.
Denizdeki yangında su püskürtme motor suya girer girmez çalışan bir tulumbadan sağlanır. Küpeşte kenarlarındaki nozullardan pulvarize şekilde püskürtülen su deniz üzerindeki yanan yakıtın ısısından filikayı korur. Sistemin bakım gereği olarak eğitimlerden sonra devre tatlı su ile yıkanıp içinde kalan su akıtılır.
Filikada çıkacak bir yakıt yangınında da, yine her tip filikada bulunan 1 adet yangın söndürücü ile müdahale edilir. Söndürücü filikanın büyüklüğüne göre yeterli boyut ve ağırlıkta olur ve filika içinde kolayca ulaşılıp taşınabilecek şekilde muhafaza altına alınır.
Kapalı can filikaları genelde yük gemilerinde kıçtan kızaklı serbest düşürmeli yolcu gemilerinde ise bordadan vinçli veya kızaklı serbest düşürmeli sistem ile denize indirilmektedir.
Vinçli indirme sistemi aracın indirilmesinde daha az görevlinin yer aldığı bir indirme sistemdir. Vinç motoru ve fren sistemi kızaklı mataforalarda kullanılan tipte olup motor ve filikayı taşıyan donanım telinin sarıldığı tambur ayrılabilir şekildedir. İndirme hazırlığı sırasında tambur motordan ayrılarak ağırlık fren üzerine alınır. Filikanın deniz bosaları çözülür. Herkes filikaya biner binmez kaportalar sıkıca kapatılır ve dışarıdaki hava ile irtibat kesilir.
Kastanyolayı kaldırma teli vinçten filikaya kadar gelmekte ve kapalı filikanın içine dümen tarafındaki bir delikten girmektedir. Filikanın denize indirilmeye hazır olması ve filika amirinin emri ile bu tel çekilerek fren kolu kaldırılır ve filikanın kendi ağırlığı ile denize kadar inmesi sağlanır. Kastanyolanın kaldırılması filika içerisinden bir tel aracılığı ile yapılabildiği gibi vinç platformundaki bir görevli tarafında da yapılabilir. Sistemin esası fren kolunun filika içerisinden indirme teli ile kontrol edilmesi şeklindedir.
Filikanın bir yangın sırasında zararlı kimyasal gaz veya buharların olduğu bir ortamda veya ağır deniz şartlarında indirilmesi öncesinde filikanın deniz suyu ve hava valfları açılır ve tüm dışarıya olan açıklıklar kapatılır. Ancak yangın savunma sisteminin pompasını çalıştırmak için filikanın suya inmesini beklemek gerekir. Ayrıca hava tüpünün personel ve motor için sadece 10 dakika hava sağladığını unutmamak lazımdır.. Acil değilse hava tüpünü açmak için gerekli olduğu ana kadar beklemekte yarar vardır. Tüm kaportaların kapatılması ile hava ve deniz su valfları açılır, imalatçının talimatına göre motor çalıştırılır.
Filikanın suya indirilmesi ile bu sefer filika askı kancalarını kurtarma teli çekilerek filika askı kancalarından kurtarılır. Kancaları açan tel donanım kanca ile kilitli kol mekanizması arasında bulunmaktadır. Açma teli açma kolunun çekilmesi ile kancaları açmakta ve filikayı vinç telinden ayırmaktadır.
Açma kolunun bulunduğu mekanizmanın bir parçası da hidrostatik tapadır. Bu tapanın görevi filika suya oturmadan, askı kancalarının açılmasını engellemektir. Filika suya oturunca su basıncı ile tapanın içerisindeki hidrolik kolu tutan kilidi açılır ve bu şekilde kol çekilebilir olur. Kol yardımı ile çekilen açma teli kancayı açarak filikayı vinç tellerinden ayırır. Dalgalar ile bir yükselip bir alçalan filikanın kancalarına binen yük kilit açıldıktan sonra bu kollu sistem sayesinde yenilebilir ve kancalar açılabilir. Çok acil durumda gözlem camından görülebilen kilit göstergesi elle yukarı kaldırılarak kilit açılır. Bu işlem sadece filika suya tamamen inmesine rağmen hidrolik tapadaki bir sorun nedeniyle kilidin açılmaması halinde yapılmalıdır.
4.3. Uygulama
Vinçli can filikasını denize indirmek için;
5. VİNÇLİ CAN FİLİKASINI GEMİYE ALMAK
Filika; talimler veya başka nedenlerle denize indirildikten sonra tekrar yerine alınması gerekir. Filikanın tekrar gemiye alınmasında işlemler indirilmesi sırasında yapılan işlemler tersine uygulanır. Ancak burada matafora kancalarının tekrar takılmasında dikkatli olunması, kancanın tam olarak yerine oturmuş olduğunun görülmesi gerekir.
5.1. Uygulama
Vinçli can filikasını gemiye almak için;
· Filika askı kancasını serbest bırakma kolu kilitli pozisyona getirilir,
· Filikanın baş ve kıç taraflarındaki kaportalar açılarak birer kişi mataforanın tellerini tutmak için görevlendirilir,
· Filika çok ağır yolla asılı duran matafora tellerinin altına getirilir,
· Görevlilerin kancaları tutması sağlanır,
· Görevlilerin askı kancalarını matafora tellerinin ucundaki “D” şeklindeki halkaya takmaları sağlanır,
· Mataforanın vincindeki görevlinin matafora palangasını az vira ederek kancalar sağlam tuttuğu kontrol edilir,
· Görevlilerin yerine geçmesi sağlanır,
· Matafora görevlisinin viraya başlaması sağlanır,
· Filika dalgalara dokunmayacak kadar vira edildikten sonra makine durdurulur,
· Filika platform seviyesine gelince vincin durdurulması ve içindekilerin inmeleri sağlanır,
· Vincin elle vira edilerek filikanın yerine alınması sağlanır,
· Mataforanın fren teli, filikanın tepesindeki delikten içeri sarkıtılır,
· Filika bosaları vurularak güvenliğe alınır,
· Yağ yakıt ve su seviyeleri kontrol edilir,
· Bütün gevşek donanımlar güvenli şekilde sıkılır, kürekler yerine alınır
· Akü şarj kablosu takılarak kaportalar kapatılır.
Günümüzde gemiyi en çabuk terk etme yöntemi kıçtan kızaklı serbest düşmeli bir kapalı filika ile gemiyi terktir. Burada kullanılan filikalar vinçli sistemlerde kullanılan kapalı filikalara benzemekle birlikte serbest düşmeye dirençli ve düştüğünde alabora olsa bile kendinden doğrulabilir olması ile ondan farklılık gösterir. Ayrıca bu filikalarda denize düştüğünde beden üzerinde oluşabilecek sarsıntı ile zarar görülmeyecek şekilde oturma şekli ters olup, başı da koruyabilecek özel emniyet kemerlidir.
6.1. Serbest Düşürmeli Kızaklı Sistem
Serbest düşürme yöntemi bir can filikasının içindeki kişiler ve malzeme ile herhangi bir bağlantı olmaksızın kızak üzerinde serbest bırakılması ile denize düşmesine müsaade edilen filikayı denize indirme yöntemidir.
Sistemdeki kızak can filikasının gemiden yeteri kadar açılmasını sağlamak için yeterli bir eğim açısı ve rampa uzunluğuna sahip sabit ve sert bir yapıdadır. Kızak açısı ve kişi oturma düzeneği denize düşme esnasında can filikasındakilere aşırı kuvvetlerin bir etkisi olmayacak şekilde yapılmıştır.
Ayrıca bu donanım paslanmaya karşı etkin bir şekilde korunmuş ve can filikasının denize indirilmesi sırasında sürtünme veya darbeden kaynaklanan bir kıvılcımı engelleyecek şekilde yapılmıştır. Bu can filikalarının kullanımları oldukça kolaydır. Personel ve yolcu filika içinde hazır olduktan sonra basitçe bir kolun çekilmesi ile serbest düşüş gerçekleşir. Bu filikaların tekrar gemiye alınması sahil vinçleri ile gerçekleştiğinden onlarda filikanın denize indirilmesi role eğitimi diğerleri gibi sık değildir.
6.2. Uygulama
Serbest düşürülmeli can filikasının denize düşürülmesi;
· Akü kablosu sökülür,
· Herkesin filikaya girmesi sağlanır,
· Herkesin yerlerine oturarak emniyet kemerlerini bağlaması sağlanır,
· Kaportalar kapatılır,
· Hava tüpleri açılır,
· Serdümen koltuğuna oturulur,
· Telli kanca kolu çekilerek can salı serbest düşmeye bırakılır,
· Filika gemiden uzaklaşınca kaportalar açılır,
· Hava tüpleri kapatılır.
7.1. Can Salı
Can salları gemilerde acil durum sonucu gemiyi terk maksadı ile kullanılan motorsuz yüzer araçlardır. Yük gemilerinde ikinci derecede terk aracı olup filikaların denize indirilememesi halinde kullanılırlar. Genel sistemi ile fazla çeşitleri yoktur. Eskiden kullanılan katı tip sallarının günümüzde kullanılması yasaklanmış olup bugün can salları otomatik şişebilen tipte olmalıdır.
Bir şişme can salı normal olarak, bir muhafaza içerisinde katlanmış şekilde bulunan, gerektiğinde yüzerlik sağlamak için gaz ile doldurularak şişirilen, sert olmayan bölmelerden meydana gelen, bir can kurtarma aracıdır.
SOLAS’ta belirtilen teknik kurallara göre can salları 6 ile 25 kişi arasında değişen taşıma kapasitesine sahiptir. Bu standartların ötesinde küçük deniz vasıtaları özellikle gezinti tekneleri ve yatlar için 4 kişilik küçük, uluslararası yakın seferler yapan yolcu gemileri için de 35-45 kişilik büyük can sallarının kullanılması yapılmış ve onaylanmış.
Salı şişirmek için genelde zehirli veya yanıcı olmayan ve 450 misli genişleme kapasitesine sahip karbondioksit kullanılır. Salın içerisinde salı şişirmek için gerekli karbondioksit tüpü ve SOLAS gereği kazazedelerin ihtiyacı olan malzemeler de bulunmaktadır. Şişirilmeleri içindeki karbondioksit tüpünün patlatma mekanizmasını çalıştıran salvonun çekilmesi ile olur. Tüp içerisindeki gaz salı şişirir. Şişmenin basıncı salın muhafazasını tutan kayışları patlatır ve sal muhafazadan ayrılarak serbest şişer. Can salının şişirme işlemi, 18°C ile 20°C çevre sıcaklığında 1 dakika içinde ve 30°C çevre sıcaklığında, 3 dakika içinde tamamlanır.
Can salının ana yüzdürme bölümü birbirinden ayrı, her biri geri döndürmez şişirme valfları ile tüpe iştirakli, ikiden az olmayan bölmeye ayrılmıştır. Yüzdürme bölmeleri bölmelerden herhangi birinin hasara uğraması veya şişmemesi halinde dahi can salının taşımasına müsaade edilen sayıdaki ve normal oturma düzenindeki insanları can salının bütün çevresinde pozitif borda yüksekliği sağlayacak şekilde yapılmışlardır. Şişmesinden sonra taşıyabileceği insanlar ve malzeme ile tam yüklü olarak şeklini korur. Can salının tabanı su geçirmezdir ve soğuğa karşı yeterli yalıtkanlık için taban kısmı şişirilebilir bir veya daha fazla bölme şeklinde yapılmıştır. Can salındaki şişirilebilir her bölme normal çalışma basıncının en az 3 katına dayanabilir. Ancak, basıncın normalin 2 katını aşması halinde, salın içerisindeki basınç kaçırma valfları fazlalık gazı kaçırarak salın fazla gaz basıncı nedeniyle zarar görmesini önler. Gerektiğinde normal çalışma basıncı şişirme pompası veya körük ile sağlanabilir.
İnsanların binmelerini sağlamak üzere bir can salında en az bir giriş bulunur. Girişlerde ya bindirme rampası ya da bir çarmıh vardır. Ayrıca insanların binme çarmıhından salın içine kendilerini çekmelerine yardımcı olacak şekilde can salının içinde donanımlar da bulunmaktadır.
Can salının SOLAS da belirtilen özelliklari;
· Can salı muhafaza kabından ayrıldıktan sonra su içerisinde mümkün olduğu kadar düz durumda şişmesini sağlayacak şekilde paketlenmiştir.
· Tüp patladıktan sonra 150 C hava sıcaklığında 30-40 sn içerisinde şişebilir.
· Dalgalı veya sakin denizde ters dönmüş durumda bir kişinin çabasıyla düzeltilebilir.
· Tamamen şişirilmiş ve çadırı gerili durumda dengeli yüzebilecek yapıdadır.
· İnsanlar ve teçhizatı ile tam yüklü olarak sakin suda saatte 3 millik bir hızla yedekte çekilebilecek şekildeki bir dengeye sahiptir.
· Matafora ile denize indirilmek üzere yapılmış can sallarının muhafaza kapları içindeki can salının şişmesi ve denize indirilmesi sırasında ve sonrasında denize düşmesini önleyecek şekilde askı mapasına bağlanmıştır.
Can salının SOLAS da belirtilen teferruatı;
· Şişirilebilir can salının kendisi ve içindeki malzemeler denizin ağır yıpratma şartlarına dayanacak şekilde yapılmış su geçirmez bir muhafaza kabının içinde bulunur.
· Bir can salının içinde sabit, en az 12 saat süre ile devamlı yanabilecek, el ile kontrollü, can salı şiştiği zaman, otomatik olarak yanacak ve canlı kalma ile ilgili malzemelerin ve kullanma talimatlarının okunmasına yetecek kuvvette bir ışık bulunur.
· Can salının dışında çadırın tepesine karanlık bir gecede ve açık bir atmosferde en az 2 milden görülebilen, 12 saatten az olmayan bir süre yanabilen, el ile kontrollü ve deniz suyu ile devreye giren, elektrik pili veya kuru kimyasal pil ile çalışan ve can salı şiştiğinde otomatik olarak yanan bir ışık bulunur.
· İçerisinde çekilirken dolaşmayacak şekilde roda edilmiş 36 metrelik bir tüp patlatma pariması bulunur.
Bir can salının muhafaza kabının üzerinde olması gereken bilgiler şunlardır:
· Yapımcı firma veya ticari markası,
· Seri numarası,
· Can salının kaç kişilik olduğu,
· Son bakımın yapıldığı tarih,
· Parimanın uzunluğu,
· Su hattından itibaren müsaade edilen maksimum yükseklik (düşürme deney yüksekliği ve parima halatının uzunluğuna göre),
· Can salını denize indirme resimli talimatı,
· Ait olduğu geminin adı ve bağlama limanı,
· Muhafaza kabı içindeki can salına ait malzeme paketinin tipi ve SOLAS yazısı.
Can salları yılda bir yetkili kuruluşlar tarafından kontrol edilir ve can salının kendisinde veya malzemeler arasında eksikler varsa tamamlanır, onarım gerektirenler onarılır, yenilenmesi gerekenler yenilenir ve sal üzerindeki işaretlemeler tamamlanarak sertifikalandırılır. Her can salında SOLAS tarafından belirlenmiş aşağıda belirtilen ve cins ve miktarda tabloda verilen malzeme bulunur.
· Sağlık malzemeleri
o İlk yardım seti: Kullanıldıktan sonra sıkıca kapanabilen su geçirmez bir kutu içinde.
o Can salında taşınmasına müsade edilen her insan için deniz tutmasına karşı altı dozluk ilaç ve bir deniz tutma torbası vardır.
· Yaşamın idamesine yönelik malzemeler,
o Sünger:Biri can salının tabanının kurulanmasında, diğeri yoğunlaşma suyunu toplamak için kullanılır,
o Çamçak:Can salının içine giren suyu dışarıya boşaltmak için, kullanılır.
o Teneke kutu açacağı:Teneke kutu açmaya yarayan uçları bulunan emniyetli çakılar, bu ihtiyaç için uygundur,
o Hazır yiyecek:Can salında taşınmasına müsaade edilen her insan için 10.000 kJ (kilo jül)’ den az olmayan yiyecek, (Yiyecekler hava geçirmez paketler içinde ve su geçirmez kaplarda tutulur) bulunur.
o Su :Can salında taşınmasına müsaade edilen her insan için, kişi başına 1,5 litre su alabilecek kadar, su geçirmez kap olmalıdır. (Bunun kişi başına 0,5 litresinin yerine deniz suyundan aynı miktarda tatlı su üretebilen bir tuz ayırma aleti konulabilir),
o Balık oltası,
o Paslanmaz üstü dereceli su içme kabı,
o Denizde sağ kalmak için neler yapılmasını içeren elkitabı,
o Derhal yapılması gereken hareketler için talimat,
o Can salında taşınmasına müsaade edilen insan sayısının %10’una yetecek kadar uygun ısı korumalı tulum bulunmalıdır.
· Aracın kullanımına yönelik malzemeler ve teferruat,
o Yüzer kürek bulunmalıdır.
o Deniz demiri: İçi dışına dönmeyen tipte olmalı, halatlarının her iki ucu fırdöndü ile donatılmış özellikte olmalıdır. deniz demiri ile, can salının rüzgar ve akıntı ile sürüklenmesini azaltır,
o Yüzdürücü bölmelerdeki delikleri onarmak için bir tamir takımı bulunmalıdır.
o Bir şişirme pompası veya körükleri bulunur.
o Çadırın dış kısmında can salı parimasının sala bağlandığı yere yakın bir cep içine konulan ve bir savlo ile sala bağlı olan, sapı yüzer ve açılıp kapanmayan tipte bir çakı. (Gemiyi terk esnasında herkes sala bindikten sonra can salının gemiye bağlı olan parimasını kesmek için)
· Başkaları tarafından bulunmaya yönelik malzemeler.
o Paraşütlü işaret fişeği,
o El maytabı,
o Yüzer duman işareti,
o Yeterli bir radar reflektörü (yakın geçen gemilerin radarlarında can salına ait kuvvetli bir eko yaratmak için),
o İşaret verme aynası ve kullanma talimatı (gündüz güneş ışığından yararlanarak gemi ve uçaklara işaret vermek için),
o Düdük veya eş değer bir ses işaret aleti: Yalnızca suyun içindeki veya diğer sallardakilerin dikkatini çekmek için değil aynı zamanda, yeterince yakın ise geçmekte olan bir geminin dikkatini çekmede de kullanılır,
o Su geçmez muhafaza içinde bir takım yedek pilleri ve lambası ile birlikte mors işareti vermeye uygun su geçirmez el feneri,
o Can kurtarma işaretlerinin su geçirmez bir kart üzerinde veya su geçirmez muhafaza içinde bir kopyası bulunmalıdır.
· Kurtarmaya yönelik malzemeler
o Uzunluğu 30 metreden az olmayan, yüzer bir ince halata bağlı, yüzer bir kurtarma halkası: Can salının civarındaki insanlara atarak sala çekmek ve kurtarmak için bulunmalıdır.
Bu teçhizatın tamamı, can salının bir parçası olmayan (veya sala devamlı bağlı olmayan) ve salın içine emniyetli bir şekilde yerleştirilerek içindekiler zarar görmeksizin, suda en az 30 dakika yüzebilecek bir muhafaza içinde bulundurulur.
· Yük gemilerinde
Gemideki kişi sayısına eşit toplam kapasitede ve geminin her iki tarafına mümkün olduğunca eşit dağıtılmış şekilde şişme can salı bulundurulur. Eğer can salları taşınabilir değilse geminin her iki tarafında da tüm personeli alabilecek kapasitede can salı bulunur.
Tankerler dışında boyu 85 m’den daha kısa yük gemilerinde filika yerine sadece can salı bulundurulabilir. Bu durumda geminin her iki tarafında tüm personeli alabilecek kapasitede can salı olmalıdır. Eğer can salları taşınamıyorsa, can salı kapasitesi %50 artırılır.
Uluslararası sefer yapan tüm yolcu gemilerinde bulundurulacak can salı kapasiteleri, gemideki tüm kişileri alabilecek şekilde filikaların eksik kapasitesi kadar olacaktır. Bu can salları mataforalı olacaktır. Buna ilaveten gemideki kişilerin %25’ini alabilecek kadar kapasitede ve denize indirmek için matafora kullanılan en az bir adet daha can salı bulundurulacaktır.
Bu gemilerde filika yerine tüm kişileri taşıyabilecek kapasitede can salı kullanılabilir. Bu can salları kolayca taşınamaz ise tüm kişi sayısına eşit can sallarına bu kişilerin %50’sini taşıyabilecek kapasitede ek can salı bulundurulacaktır.
Can salları istisnalar haricinde,
· Geminin açık güvertelerine,
· Bordaya yakın,
· Her iki tarafa eşit,
· Bir sehpa üzerinde tekli veya çoklu,
· Gerektiğinde, bir taraftan diğer tarafa taşınabilecek şekilde yerleştirilir.
Can sallarına gidiş yolları ve bulundukları yerler acil durum aydınlatma ile aydınlatılır. Tüm can salları veya yakınlarına çalıştırma ve çalıştırma kollarının maksadını açıklayan talimat ve işaretler konulur ve bunlar da acil durum aydınlatması ile görülebilir durumda bulunur. Konulan işaretler teşkilatın önerilerine uygun semboller içerir.
Can salları bir deniz bağı ile güverteye sabit sehpalarına bağlanır. Ancak deniz bağının sehpaya bağlantısının bir tarafında birbirinden bağımsız ve salı deniz bağından ayırabilecek iki kilit kullanılır.
Birinci kilit sal elle denize atılırken personel tarafından açılarak salı kurtaran “Pelikan kancalı kilit” diğeri gemi battığında salı otomatik olarak kurtaran “hidrostatik kilit”tir. Ayrıca salın içerisinden çıkan karbondioksit tüpünü patlatma ipi de ayrı bir zayıf iple sabit bir yere bağlanmıştır.
Şekilde gördüğümüz gibi salı sehpaya bağlayan emniyet kayışı bir pelikan kanca ve ona bağlı hidrostatik kilit ile sabitlenmiştir. Salın kendi kendine sehpasından ayrılması bu hidrostatik mekanizma sayesinde olur. Geminin batması halinde suya gömülen hidrostatik mekanizmanın içerisine giren suyun 3-4 m’deki basıncı mekanizmayı çalıştırır. Farklı çeşitleri olmakla birlikte sistem genel olarak aynıdır. Mekanizmanın içerisinde iki bölüm vardır. Bir tanesi içerisinde bir tetik bulunduran 1 atmosfer basınçlı hava sızdırmaz bir bölümdür. Diğeri ise, üzerinde deniz suyunun girebilmesi için delik bulunan ortam basıncında bir bölümdür. Bu her iki bölüm arasında bir diyafram vardır. Gemi battığında ikinci bölüm dolan suyun basıncı ile diyafram birinci bölümdeki kurulu tetiğin atmasını sağlar. Tetik; üretim şekline bağlı olarak ya bir kancanın açılmasına veya bir halatın kesilmesine kumanda eder ve bu şekilde emniyet kayışı hidrostatik mekanizma üzerinden ayrılır. Burada kullanılan hidrostatik mekanizmalar yıllık olarak yetkili kuruluşlar tarafından çalışırlığı kontrol edilir ve sertifikalandırılır.
Denizde şişirilen can salları personel tarafından denize atılmasalar bile geminin batması halinde kendi kendilerine şişerek gemiden ayrılabilirler.
· Batan bir geminin can salını tutan emniyet kayışı, geminin yaklaşık 4’m batması sonucu, çalışan hidrostatik kilidinin açılması ile boşalır ve can salı serbest kalır.
· Batmaya devam eden gemiye, bir zayıf halat ile bağlı olan can salının salvosu, gerilerek salın içindeki tüpü patlatır.
· Gemi batmaya devam ederken, sal şişerek su yüzüne çıkar ve birincisinden daha fazla gerilen salvo, onu gemiye bağlayan zayıf halatın kopmasıyla gemiden ayrılır ve can salı tamamen serbest kalır.
Bu şekilde can filikasına binememiş denizde yüzer vaziyetteki kazazedelerin de bir can kurtarma aracına ulaşmaları sağlanır. Can salları ile ilgili olarak zaman zaman karşılaşılan aşağıdaki aksaklıklar salların kaybedilmesine ve kullanılamamasına sebep olmaktadır.
· Parima herhangi bir yere bağlanmadan denize atıldığından salın kaybedilmesi,
· Parimanın bağlanmasında zayıf halat kullanılmadığından salın gemiyle ayrılamaması ve gemi batarken parçalanması,
· Zayıf halatın açık hava şartlarında vasıflarını kaybetmesi sonucu tüpü patlatamadan kopması ve salın kaybolması,
· Gereklilik halinde taşınan can salının parimasının çözülmesi unutulduğundan taşınırken salın şişmesi,
· Sal tamamen şişmeden sala binilmesi ve bu neden ile düzensiz şişmeye sebep olunması.
7.11. Can Salının Atılarak Şişirilmesi
Can salları geminin batması halinde otomatik olarak kendi kendine şişmesinin yanısıra, gereklilik halinde personel tarafından da denize atılarak şişirilebilir. Bunu için pelikan kancası açılarak deniz bağı sökülen ve pariması zayıf bağlantısından ayrılan en fazla 185 kg ağırlığındaki can salı, denize atılacağı inme aracının bulunduğu yere götürülerek önce pariması sağlam bir yere bağlanır ve sonra sal denize atılır. Yüzerliği sayesinde su üzerinde kalan salın pariması çekilerek içerisindeki tüp patlatılır ve sal şişirilir. Tamamen şişen ve çadırı açılan sala ya bulunduğu yerdeki bir inme aracı ile ya da parimasından çekerek yanına götürüldüğü bir inme aracından inilerek binilir. Tamamen şişmeden binilirse, iç basınç yüksek olacağından gaz basıncı valfından kaçarak salın yetersiz şişmesine sebep olur. Sala biner binmez rüzgar üstü tarafına oturularak salın rüzgar nedeni ile ters dönmesi engellenir.
7.12. Geminin Hangi Araç ile Terk Edileceği
Gemiler, SOLAS kurallarına göre nitelik ve nicelikleri belirlenmiş can kurtarma araçlarına sahiptir. Gemi terk edilirken bu araçlar kullanılır. Terk, esas olarak, yolcu gemileri ile ilgili kurallar hariç, motorlu can kurtarma araçları ile olur. Yolcu gemilerinde hem can salları hem de filikalar birinci derecede gemiyi terk aracıdır. Filikaların bazıları, geminin içinde bulunduğu acil durum, geminin bir tarafa bayılması veya bir başka neden ile kullanılamayabilir. Bu gibi durumlarda, kullanılamayan motorlu can kurtarma araçlarına binemeyenler, gemiyi can salları ile terk eder. Ancak, filikanın indirilemediği durumda yerine can salının kullanılacağı kararını, filika amiri verir. Ayrıca, gemiyi terk sırasında, araca binemeyenler, denize düşen veya atlayanlar, can sallarından kendi inisiyatifleri ile yararlanırlar. Unutulmamalıdır ki, motorlu can kurtarma araçları, can sallarından daha güvenlidir. Her bir personelin, gemiyi terk edeceği can kurtarma aracı belirlidir ve aracın numarası, role kartında yazılıdır.
Gemiyi terk yerlerine alarmının çalması ile derhal can kurtarma araçlarını denize indirecek olan görevliler yerlerine geçer araçlarını denize indirmeye hazır hale getirirler. Yerinde olmayan bir görevli olursa onun yerine bir başkası görevlendirilir. Araçlar amirlerinin emri ile kazazedelerin içine binebilecekleri seviyeye indirilir ve binmeleri sağlanır.
Can kurtarma araçlarına binme kurallarının başında emniyet ve kuru olarak binmek gelir. Bu şartı güverteden binme ile sağlayabiliriz. Ancak bazı durumlarda araçlara denizden binmek zorunda kalırız. Özellikle denizde şişirilen can sallarına denizden binilir. Bu durumda emniyet ve ıslanmamak için güvenli bir inme aracı bulmamız gerekir. Can filikalarına binme yerlerinde bulundurulması zorunlu olan çarmıhlar[26], borda iskeleleri ve ağlar kısmen güvenilir inme araçlarıdır. Ancak imkân olmaması halinde halatlar ve yangın söndürme hortumları dahi kullanılarak ıslanmadan denizdeki can kurtarma aracına inilmeye çalışılır.
Çarmıh gemilerde kullanılan tahta basamaklı ip merdivenlerdir. Borda iskelelerinin kullanılamadığı zamanlarda kullanılır. Normal zamanlarda ana güvertede acil durumlarda filikaların bulunduğu yerlerde kullanılır. Çarmıhtan inme durumunda dikkat edilecek bir husus; can salının denize inen kişinin altında tutulmayıp inen kişi denize 2-3 metre kalınca salın yanaştırılmasıdır. Bunun sebebi inenin düşme olasılığı ile bir zararın oluşma riskinin azaltılmasıdır. Sırf ıslanmamak veya yüzmemek için şişme can salının üzerine atlamaksa sala ve malzemeye veya bir başkasına veya kendimize zarar verebilir.
Genelde geminin üzerinde yol olmadığı zamanlarda demirde veya rıhtıma bağlı durumda gemiye gelen-gidenin kullandığı toplanabilir saç merdivenlerdir. Hazırlanmasının zaman alması nedeniyle acil durumlarda geminin terki için kullanımı pek pratik bir araç değildir. Ancak hazırlanabilmesi halinde diğer yöntemlerden daha güvenceli olabilir.
Genelde yolcu gemilerinde fazla sayıda olan yolcunun acil durumda gemiyi süratli ve emniyetli olarak terk etmesini sağlamak için kullanılan, gemiyi terk yerlerinden denize kadar uzanan bir şekilde kurulan şişme kayaklardır.
Özellikle borda yüksekliği fazla olan büyük kapasiteli feribotlarda çok çabuk atılabilmesi, kolay kurulabilmesi, yolcular için rahat, güvenli ve süratli olarak geminin terkinin sağlanabilmesi açısından tercih edilmektedir. Bir veya iki kayaklı olan tipleri vardır, bunlar 30 dakika içinde 360 yolcuyu boşaltabilecek kapasitedir.
Gemiyi terk kayakları su seviyesinden en fazla 15 metre yukarıda olan bir güverteye yolcu salonu ile iştirakli olan tarafa yerleştirilir. Burada çelik bir sandık içinde havası alınmış şekilde ve (N2) şişirme tüpleri ile birlikte muhafaza edilir.
Kurulması uçaklardaki kaçış kayaklarının çalıştırılmasına çok benzer. Kayak bir kolunun el ile çekilmesi halinde 2 ile 5 dakika arasında otomatik olarak şişerek kendi kendine açılır. Kayağın alt kısmına can sallarının kapasitesine göre gemiyi terk platformu yerleştirilir. Bu platformlar can salları platforma çekilinceye kadar tampon bir bölge gibi görev yapar.
Genelde acil durum harici sadece istisnai olaylar için kullanılan bir araçtır. Çarmıh veya borda iskelesinin kurulamadığı veya kullanılamadığı durumlarda veya fiziki yetersizlik nedeniyle gemiden ayrılamayan kişiler için kullanılır. Yaklaşık 1 m² büyüklüğündeki bir taban çevresine konulmuş bir korkuluktan oluşmuştur ve gemi vinçleri ile indirilip alınır.
7.14. Uygulama
Can sallarını denize atarak şişirmek için;
8.1. Güvertede Şişirilen Can Salları
Gemilerdeki can salları güvertede şişirilip matafora ile denize indirilenler ve denizde şişirilenler olarak ikiye ayrılabilir. Aralarındaki fark güvertede şişirilen can sallarının üzerlerinde bir askı mapası, baş ve kıç tarafında da birer bağlama parimasının olmasıdır.
Özellikle yaşlı, çocuk, hasta ve sakat insanların bulunduğu yolcu gemilerinde bu kişilerin denizden can sallarına binebilmeleri sorun olur. Bu nedenle kaydırak sisteminin olmadığı gemilerde yolcular için güvertede şişirilen can salları kullanılır. Bu sallar güvertede şişirilerek su seviyesinden 15 m’den daha yüksekte olmayan[27] tek kollu mataforalar ile denize indirilirler.
Can kurtarma araç imalatçıların farklı olması nedeniyle can salı tiplerinde çok az da olsa bazı değişiklikler olabilir. Fakat genel sistem aynıdır ve bir tip kurtarma aracının hazırlamasını bilen diğerlerini de hazırlayabilir. Ayrıca bunlara ait basit, kolay anlaşılır resimli kullanım açıklamaları denize indirme araçlarının ve can kurtarma araçlarının üzerinde ve yakınlarında bulundurulur. Bu yazı ve işaretler acil durum aydınlatma koşullarında görülür ve işaretler IMO tarafından önerilen sembollere uygun olur.[28]
Mataforanın özel bırakma kancası üzerinde ağırlık varsa kendiliğinden açılmayacak şekilde yapılmıştır. Can salı denize indiğinde açma salvosu çekilerek kanca açılır. Acil bir durumda suya değmeden açılmak istendiğinde emniyet salvosu çekilir. Eğer açılmazsa hızlı ve sert bir şekilde bir kaç defa çekilmelidir. Bir arıza dışında can salı deniz seviyesine 2m kalıncaya kadar alçaltılmadan açılmamalıdır.
Burada yaşanan tehlikeler;
· Yeteri kadar alçalmadan saldakiler tarafından kancanın açılması nedeniyle salın denize düşmesi,
· Sal su seviyesine indiği halde kancanın açılmaması ve dalgaların salın içini doldurması.
Burada kullanılan tek kollu mataforalar aynı zamanda kurtarma botlarının denize indirilmesinde de kullanılan mataforalardır. Her iki can kurtarma aracıda denize indirilirken yüklü ve kendi ağırlığı ile indirilir. Ancak alınırken can salları boş, kurtarma botları insanlı alınır. Ayrıca kurtarma botları insanlı olarak 0,3 m/s’ den az olmayan bir hız ile yukarıya çıkarabilmelidir. Bu neden ile eğer tek kollu mataforayı kurtarma botları içinde kullanıyorsak bunlar elle vira imkanının yanı sıra motorla vira imkanına da sahip olmalıdır.
1986 yılından itibaren SOLAS kuralları gereği gemilerdeki can kurtarma vasıtalarına bir ilave olarak “kurtarma botu”[29] konulması zorunluluğu getirilmiştir. Kurtarma botları gerek bir acil durumda gerekse gemiyi terk durumunda denize düşenleri kurtarmak ve kurtarma gemisine taşımak için kullanılan süratli teknelerdir. Tamamen şişme, yarı katı yarı şişme ve tam katı olmak üzere çeşitleri vardır. Bir kurtarma botunun en az gereklerine uymak kaydı ile bir filika kurtarma botu olarak kabul edilebilir. 500 grt ve üzerindeki yolcu gemilerinde geminin her iki tarafına birer tane yerleştirilmiş olarak toplam iki daha küçük yolcu gemileri ile tüm yük gemilerinde[30] ise en az bir adet LSA Code 5.1 kurallarına uygun kurtarma aracı bulundurulmak zorundadır.
Kurtarma botlarının yerleştirilmesinde aşağıdaki hususlara dikkat edilir.
· Kurtarma botları geminin açık güvertesine, kolay ve çabuk ulaşılabilecek ve gemideki diğer çalışmalar ile engellenmeyecek bir yere konur.
· Kurtarma botu ve onun yerleştirilme düzeni diğer bir indirme yerindeki can kurtarma aracının çalışmasını engellemeyecek şekilde olmalıdır,
· Kurtarma botlarına gidiş yolları ve bulundukları yerler acil durum aydınlatma ile aydınlatılacaktır,
· Tüm Kurtarma botları veya yakınlarına çalışma ve çalıştırma kollarının maksadını açıklayan talimat ve işaretler konulur ve bunlar acil durum aydınlatması ile görülebilir olmalıdır.
· Konulan işaretler teşkilatın önerilerine uygun semboller ile olmalıdır.
Mürettebatı kurtarma botunu kullanmaya ehliyetli ve sertifikalı olmalı ve açık deniz şartlarına karşı koruyucu giysi “Anti-exposure suit[31]” ile donatılmış olmalıdır.
LSA’da belirtilen kurtarma bot özellikleri;
· Kurtarma botlarının boyları 3.8 metreden kısa 8.5 metreden uzun olmaz.
· 5 kişi için oturur, 1 kişi yatabilir şekilde 6 kişiyi alabilir.
· Tam dolu büyük bir can filikasını en az 2 mil hızla yedeğinde çekebilir.
· Sakin havada geminin üzerinde saatte 5 mil kadar yol varken denize indirilebilir ve parima halatı bunu tutacak sağlamlıktadır.
· En az 4 saat 6 mil hızla seyir yapabilir.
· Alabora olduğu takdirde en fazla iki kişiyle düzeltilebilir.
· Sabit yedekleme donanımına ve yüzer yedek halatına sahiptir.
· Sabit veya dıştan takma motorludur.
· Yakıt deposu yangına dayanıklıdır.
· Sabit oturakları vardır.
· Kısa seferde 9, uzak seferde 6 can salını rehberleyebilecek vasıftadır.
LSA’da belirtilen kurtarma botlarında bulundurulması gereken malzemeler;
· Her bir kurtarma bot mürettebatı için dış şartlara karşı koruyucu giysi,
· Yüzer kürek ve pedallar,
· Her kürek için bota gırcala veya zincir ile bağlı çubuk veya yarımay ıskarmoz,
· 1 ad. yüzer çamçak,
· Kendinden ışıklı veya uygun aydınlatma düzenli yeterli bir pusula ve sehpası,
· 1 ad. 10 metreden kısa olmayan yeterli kuvvette halatı bulunan deniz demiri,
· 1 ad. kurtarma botunun baş tarafında yeterli uzunluk ve kuvvette parima halatı,
· 1 ad. bir can salını yedeklemeye yeter kuvvette, en az 50 metre uzunluğunda olan yüzer bir halat,
· 1 ad. su geçirmez bir kap içinde, bir takım yedek pili ve ampulü ile birlikte, mors işareti vermeye uygun su geçirmez el feneri,
· 1 ad. düdük veya benzer ses işareti veren alet,
· 1 ad. kullanıldıktan sonra sıkıca kapatılabilen su geçirmez ilk yardım seti,
· 2 ad. 30 metreden kısa olmayan yüzer bir ince halata bağlı yüzer can halkası,
· 1 ad. ışıldak,
· 1 ad. radar reflektörü,
· 2 ad. ısı korumalı tulum bulundurmalıdır.
· Kurtarma botu sert yapılı tipte ise, yukarıdaki malzemelere ilave olarak;
o 1 ad.bot kancası,
o 1 ad. kova,
o 1 ad. Çakı,
o 1 ad. balta bulundurulmalıdır.
· Eğer kurtarma botu şişirilebilir tipte ise, yukarıdaki malzemelere ilave olarak;
o 1 ad. emniyetli yüzer çakı,
o 2 ad. sünger,
o 1 ad. el tulumbası veya körük,
o 1 ad. delikleri onarmak için uygun bir kap içinde tamir seti
o 1 ad. emniyet kancası bulundurulmalıdır.
8.3. Uygulama
Güverteden binilen can salını denize indirmek için;
· Can salı mataforanın yanına getirilir.
· Can salının indirileceği yerdeki punteller sökülür.
· Can salının baş ve kıç bağlama parimaları kalomalı olarak güvertede mapalara bağlanır.
· Can salının askı mapası yerinden çıkartılır.
· Can salının tüp pariması 3-4 m çekilerek çıkartılır.
· Mataforanın yanındaki dirisa[32] kolu çevrilerek, askı kolu salın üzerine çevrilir.
· Matafora kancası salın üzerine kadar mayna edilir.
· Matafora kancası can salının askı mapasına takılır.
· Matafora kancası matafora üzerindeki vira kolu çevrilerek sal askıya alınır.
· Şişirme pariması çekilerek sal şişirilir.
· Şişirme pariması güvertede uygun bir yere bağlanır.
· Matafora dirisa kolu çevrilerek sal küpeşteden albura edilir.
· Askı kancası mayna edilerek albura edilen sal güverte hizasına indirilir.
· Güverte hizasına indirilen salın baş ve kıç bağlama parimalarının boşu alınır.
· Personel ve yolcunun sala binmesini sağlanır.
· Kanca serbest bırakma salvosunun serbest çıması sala verilir.
· Baş ve kıç parimalar mola edilir.
· Mola edilen baş ve kıç parimalar sala verilir.
· Sal denize mayna edilir.
· Denize indirilen salın askı kanca salvosu çekilerek sal serbest bırakılır.
Ağır denizlerde can kurtarma araçlarının denize indirilmelerindeki tehlikelerden birisi de aracın alabora olmasıdır. Eğer gemi dalgalara borda vermişse bu risk büyüktür. Motorlu açık tip can kurtarma araçlarının bu durumda kendi kendilerine doğrulmaları veya görevlilerce doğrultulması hemen hemen imkansızdır. Eğer bu filikalar ters dönmüşse düzeltmeye çalışmak yerine teknenin karinasına yerleştirilmiş olan tutamaçlardan tutunarak üstüne çıkmak daha doğru olacaktır. Bu nedenle bu tip can kurtarma araçlarına gemiyi yalpaya düşürmeden binilmeli, denize indirilmeli ve avara edilmelidir. Tam kapalı tipteki motorlu can kurtarma araçları ise herkesin yerine oturmuş ve emniyet kemerlerini bağlamış olmaları şartı ile alabora olsalar bile kendi kendilerine doğrulabilirler.
Denize atılan can sallarında ise ters şekilde açılmaları veya dönmeleri oldukça sık görülür. Bundaki neden salın hafif olmasıdır. Geminin terk edildiği durumlarda büyük bir olasılık ile hava şartlarının ağır olduğunu düşünürsek salın dalga ile kolaylıkla kalkabileceği ve rüzgar ile çevrilebileceği yargısına varmamız zor olmaz. Bu nedenle sal açılır açılmaz içerisine binerek ağırlık yapmak ve rüzgar üstü tarafına oturarak havalanmasını engellemek gerekir. Eğer can salının çadırı su ile dolmadıysa ters dönmüş can salı bir kişi ile kolaylıkla düzeltilebilir. Can salı ters dönerse hemen düzeltilmesinde yarar vardır.
Can salının şişirilebilir tabanının altına bir tane daha koruyucu taban konulmuştur. Yanlarda yüzdürücü yastıklar, yüzdürücü yastıkların altında dengeleyici su cepleri, altında boylu boyunca alabora olma halinde çevirebilmek amacı ile konulmuş doğrultma kuşakları ve salın bir tarafında da şişirme tüpü bulunmaktadır. Ayrıca can salının ortasında ters dönük halde yukarıda görülmesini kolaylaştıracak ışık yansıtıcı bant yapıştırılmış ve çevrilmesi sırasında üzerine basılacağı tüpün bulunduğu yeri gösteren bir yazı yazılmıştır.
Alabora olmuş can salını çevirmek için;
· Görevli can salını, “Right Here” yazısının olduğu yer, bu yazı yoksa tüplerinin olduğu kısım rüzgar altında kalacak şekilde döndürür.
· Görevli “right here” yazısının bulunduğu yerdeki çevirme kuşaklarını iki eli ile sıkıca tutar.
· Görevli ayaklarını tüplerin üzerine koyar.
· Görevli çevirme kuşaklarından güç alarak tüpler üzerinde doğrulur.
· Görevli ellerini kuşağın daha ileri noktalarına kaydırır.
· Görevli kayışları çekerken ağırlığını arkaya vererek salı kendi üzerine gelecek şekilde çevirir. (Rüzgar varsa salı çevirirken yardımcı olur)
· Görevli sırt üstü olarak ve kayışlardan yararlanarak salın altından çıkar.
Bu çevriliş sonucunda salı çeviren kişi salın altında kalır. Bu durumda telaşa kapılmadan düzeltme kayışları elde tutulur ve kayışlar iki elle çekilir baş yönüne doğru hamle yapılarak salın altından çıkılır. Sal ters dönerken salın altında hava kalır. Salın altında ilk etapta bu havadan yararlanılabilir. Eğer düzeltme kayışları tutulamaz ise yüzüstü yüzmeden can yeleğinin yüzdürücü etkisiyle salın altından kayılarak kolaylıkla çıkılır.
Eğer can salının çadır kısmı su ile dolmuş ve bir kişiyle düzeltilemiyorsa doğrultma kayışları birden fazla kişiyle çekilebilir. Çadırı su dolan sal çevrilirken giriş altta kalacak şekilde çevrilir. Böylece düzeltme yapılırken salın içindeki suda kolayca boşalır. Az bir ihtimalle de olsa can salı içinde kazazedeler varken bile ters dönebilir. Böyle bir durumda can sallarının en kuvvetli fırtına ve havalara dayanacak şekilde yapıldığı ve güvenli olduğu unutulmamalı ve paniğe kapılmamalıdır. Can salı ters dönse bile suyun üzerinde kalacak ve içindeki hava başlangıçta yeterli olacaktır. Böyle bir salı çevirmek için dışarı dahi çıkmaya gerek olmaz. Herkes sırtlarını can salının bir yanına yaslayıp can halatlarına sıkıca tutunarak ağırlıklarını verdiklerinde sal düzelecektir. Dikkat edilmesi gereken şey panik yapılmaması, sal amirinin emirlerinin dinlenmesi ve dönmeler sonucu oluşabilecek yaralanmaları engellemek için tedbirli olunmasıdır.
Batan geminin çevresinden bir an önce ayrılmak, oluşturduğu bazı tehlikeler gerekçesi ile önem arz etmektedir.
Batan gemi bir girdap oluşturur. Bu girdap çevresindeki yüzer nesneleri de beraberinde suyun içine çeker. Bu çekim gücünün derecesi geminin tonajına, boş hacmine, dengede olup olmadığına ve batış hızına göre değişkenlikler gösterir. Bu girdaptan kurtulmak için zamanında gemiden avara etmek ve uzaklaşmak gereklidir.
Geminin batması sırasında oluşabilecek panikler, ölüm korkusundan oluşan disiplinsizlikler, kontrolsüz denize atlamalara, dikkatsizlikten denize malzeme düşürülmesine veya bakılmadan can salı atılmasına sebep olabilir. Bakılmadan veya kaza ile olabilecek bu olaylarda zarar görmemek için biran önce gemiden avara edilerek ayrılmak gerekir.
Geminin batmasından sonra yüzer maddeler su yüzeyine hızla çıkarlar ve havaya fırlayarak belirli bir yükseklikten sonra da düşerler. İşte bu sudan çıkış ve suya düşüş suda yüzen kazazedeler ve can kurtarma araçları için büyük bir tehlike oluşturur. Aynı şekilde geminin bir tarafa yatarak batması durumunda da güvertedeki yük ve diğer malzemeler kayarak denizdekilerin üzerine düşer. Bu neden ile bir an önce gemiden avara etmek gerekir.
Gemi ambarlarında bulunan ve su ile reaksiyona girebilen yüklerin reaksiyon sonucu çıkarttığı gazların genleşmesi veya infilakı sonucu oluşan basınç ve savrulan parçalar çevreye zarar verir. Ayrıca reaksiyon sonucu çıkan gazlar, zehirleyici, boğucu, tahriş edici olabilir ve yine kazazedelere zarar verebilir. Bir an önce gemiden ayrılmanın nedenlerinden biride budur. Su içerisinde bulunan kişilerin patlamalardan sakınmak için gemiden sırt üstü yüzerek uzaklaşmalarında yarar vardır.
Geminin batması sırasında gerek geminin kendi malzemesi, gerekse gemide yük olarak bulunan akaryakıt, yağ veya kimyasalların denize yayılan kısımlarından veya bunların buharlarından veya yanmalarıyla oluşturdukları ısı ve dumandan kaçınmak için gemiden hemen uzaklaşmak gerekir.
Eğer kazaya uğramış bir gemiden denize dökülen akaryakıt içerisinde yüzülüyorsa hafif ve yavaş kulaçlarla kurbağalama stilinde yüzülmelidir. Eğer grup şeklinde bulunuluyorsa iyi yüzme bilenler başa geçerek sızıntı bölgesinde kulaçlarla kanal açıp ilerlenmelidir.
Batan geminin oluşturduğu tehlikelerden kurtulmak için zamanında gemiden avara etmek ve en azından ¼ mil uzaklaşmak gerekir. Bu mesafe batan geminin büyüklüğüne göre değişir. ¼ Mil referansı ortalama bir değerdir.
Mataforalı filikalar denize indirilirken baş ve kıç taraflarından parimalar ile gemiye bağlıdır. Gemiden avara etmek için acele etmeli ve gemi denizlere borda vermeden ayrılma işlemi tamamlanmalıdırlar. Ayrılırken önce baş parima kolay çözülür şekilde yapılan bağından çözülerek mola edilir veya sıkışmışsa filikanı baş ve kıçında bulunan baltaları ile kesilir. Kesilirken mümkün olduğunca filikada uzun halat kalmasına çalışılır. Gemide ileri yol varsa filika ile geminin arasına giren su ve filikanın biri baş diğeri kıç tarafta bulunan açevela gönderi yardımı ile filikanın başını açılırken kıç parimanında boşu alınır ve pervane nete tutularak makineye verilen ileri yol ile gemiden uzaklaşılır.
Eğer gemide yol kalmamış, denizlere borda vermiş ve filikada rüzgar üzerindeyse gemi filikadan daha süratli düşeceğinden filikanın başı yine açacaktır ve ileri yol ile gemiden ayrılınabilecektir. Ancak filika rüzgar altındaysa gemi filika üzerine düşeceğinden gemiden avara etmek zor olur. Bu durumda filikanın kıçını açevela gönderiyle açarak tornistan ile gemiden ayrılmak daha kolaydır.
Filikalarda makinenin yanı sıra kürekte bulunur. Makinenin çalışmaması halinde derhal filikada bulunan ıskarmozlar ve kürekler takılarak, kürek yardımı ile gemiden uzaklaşılır.
Can kurtarma araçları toplanma yerine giderken sudaki kazazedeleri araçta bulunan kurtarma halkaları ile araca çeker ve alırlar. Ayrıca gemiden ayrılmış can sallarını da toplanma yerine kadar yedeklerler.
Filikalar makine gücü ile gemiden ayrılabilir. Ancak can salları için aynı şeyi söyleyemeyiz. Onlar tek salvoları ile gemiye bağlıdır ve ayrılma için de motorları yoktur. Gemiden avara etmek için ya rüzgar veya akıntıyı veya gemideki ileri yolu kullanmak yada filikalardan yardım almak zorundadırlar. Bu neden ile yine filikalarda olduğu gibi gemi denizlere ve rüzgara borda vermeden avara etmeleri gerekir. Gemi henüz denizlere borda vermemişse gemide ileri yol olduğundan parimasını mola eder etmez sal geride kalarak geminin kıç tarafından ayrılacaktır. Eğer geç kalınmış ve sal rüzgar üstündeyse yine sorun olmayabilir. Rüzgara daha büyük yüzey gösteren gemi saldan daha hızlı hareket ederek saldan uzaklaşabilir. Ancak bu geminin serbest borda yüksekliğine ve saldaki ağırlığa bağlı olacağı için salı indirmeden bu durum hesap edilmelidir. Ayrıca gemiden ayrılma için salda bulunan kürek ve deniz demiri[33] kullanılabilir. Ancak sal geminin rüzgar altındaysa sorun yaşanır. Bu durumda salın filika veya kurtarma botlarının yardımına ihtiyacı olacaktır. Salın gemiden avarası sırasında parima sıkışır ve açılamazsa sala bir salvo ile bağlı olan yüzer çakı yardımı ile parima kesilir. Parimanın kesilmesi sırasında salda mümkün olduğunca uzun halatın kalmasına gayret edilir.
Eskiden kazazedelerin kurtuluşunda öncelik kendilerinin kurtulmalarıydı ve bu amaçla filikalarda uzun seyir şartları aranmakta ve karaya çıkmada emniyet şartları geliştirilirdi. Ancak 1999 yılında “Küresel Deniz Tehlike Güvenlik Sistemi”nin yürürlüğe girmesinden sonra kazazedelerin kurtuluşundaki öncelik kurtarılma şeklinde değişmiştir. Bu nedenle can kurtarma araçları karaya yakın değilse toplanarak gelecek yardımı beklerler. Eğer kara yakınsa oraya ulaşabilmek için de filikalara 6 kts sürat ile 24 saat götürebilecek kadar yakıt ve 1 adet pusula konur.
Gemiden avara eden filikalar motorları ile gemiden ¼ nm uzaklaşmış olan kaptan filikasının çevresine toplanırlar. Can salları ise kurtarma botunun veya bir filikanın gelerek kendilerini toplanma yerine çekmesini beklerler. Bu arada kürekleri ve deniz demirlerinden yararlanarak gemiden uzaklaşmaya fakat toplanma yerinden uzaklaşmamaya çalışırlar. Deniz demirinin pariması can salının girişinin yan tarafına bağlıdır. Deniz demiri atmış olan bir sal rüzgar ve denizler yan duracak durumunu korur. Bu şekilde salın dalgalarla ve rüzgarla alabora olmasını önlenir.
Can sallarının toplanma mahalline getirilmesinde kurtarma botları ve filikalar kullanılır. Gerek çekilme sırasında gerekse toplanan tüm araçların bir birine bağlanmasında en az ½ dalga boyu uzunluğunda halat kaloması verilir. Bu şekilde araçların birbirine çarparak zarar verme ve halatların kesme olasılığı azaltılmış olur. Can sallarının toplanmasında salda insan olup olmadığına bakılmaz. Bunun sebebi malum olduğu üzere o sallardaki malzemeden yararlanabilmektir. Bu neden ile gemi battıktan sonra alınamayan can sallarının da su üstüne çıkması beklenir.
Filikaların gemiden avaraları sırasında kendi ekiplerinden eksik olsa da olmasa da herkes denizde kazazede olup olmadığını kontrol eder. Gerek avara ederken gerekse gemiden açıldıktan sonra diğer filikalar ile de muhabere yapılarak eksik kişi olup olmadığı kontrol edilir. Varsa filikalar ile arama yapılır ve denizden toplanılır. Kazazedelerin toplanmasında daha su içerisindeyken kazazedenin yaralı veya bilinçsiz olup olmadığına bakmak araca alırken de buna göre davranmak gerekir. Yaralının yaralarının açılmayacağı şekilde, bilinçsiz olanın da yatay vaziyette araca alınmasına gayret edilir.
Dalgalı denizde bulunan kazazedeye can filikası ile yaklaşırken rüzgarın sürükleyip çarpma ihtimalinden dolayı çok ağır yaklaşılıp biraz açık durulmalıdır. Kurtarma halkası atılarak tutması sağlanır. Kazazede yavaşça filikaya yaklaştırılır elle tutulacaksa rüzgar üstü omuzluktan ve çarmıh kullanılarak filikaya alınmalıdır. Eğer yaralı veya gücü tükenmiş ise ve kurtarma halkasını tutamıyorsa can yelekli, belinden bir can halatı bağlanmış dalma giysili görevli denize girerek yardımcı olur ve kazazede filikaya alınır.
Kazazede yaralıysa yarasına dikkat edilerek şuursuz ise yatay vaziyette kurtarma aracına alınmalı ve sırt üstü yatırılmalıdır.
Denizdeki kazazedeler ve sallar toplanmış olarak batan gemiden ¼ nm uzaktaki kaptan filikası çevresinde buluşan tüm can kurtarma araçları;
· Filika amirinin emri ile can filikasının baş pariması çözülür.
Çözülemeyen parima kesilmek zorunda kalınırsa, mümkün olduğunca araçta fazla uzunlukta halat kalmasına dikkat edilir.
· Açavela gönderi ile filikanın başının gemiden açılır.
· Başı gemiden açan filikanın kıç pariması mola edilir.
· Filika makinesine ileri yol verilir.
Gemi denizlere borda vermiş ve can kurtarma aracıda rüzgar altındaysa manevrayı değiştirmek, baş yerine kıçı açarak geri yol (tornistan) ile avara etmekte yarar vardır.
· Denizde görülen kazazedeler denizden toplanır.
Kazazedeler can kurtarma bot görevlileri tarafından can kurtarma halkaları kullanılarak toplanır.
· Gemiye bağlı olmayan can salları yedeğe alınır.
Can kurtarma botları denizdeki insanlı veya insansız tüm can sallarını da toplayarak yedeğine alır.
· Kaptan filikasının yanına gidilir.
Tüm can filikalarının toplanma yeri kaptan filikasının bulunduğu yerdir.
· Toplanma yerine gelen can kurtarma araçları birbirlerine bağlanırlar
Eğer ayrılış sırasında kaybedilmediyse her filikada iki tane 15m.’den az olmamak kaydı ile filikanın yerleştirildiği yerden geminin en az deplasmandaki su seviyesine mesafesinin iki katı uzunlukta parima vardır. Otomatik can salının pariması aynı zamanda tüp patlatma parimasıdır ve 36 m .’dir. Yedekleme ve diğer can kurtarma araçları ile bağlanmada bu parimalar kullanılır. Bir birleri ile bağlanırken parimalara ½ dalga boyu uzunluğunda kaloma[34] verilir.
· Filikanın makinesi durdurulur, kontrolları yapılır ve gerektiğinde çalıştırılmaya hazır hale getirilir.
Can kurtarma araçları toplanma yerinde birbirine bağlandıktan sonra filikaların makineleri durdurulur. Filikadaki ayar tamir takımı ile gerektiğinde tekrar çalışacak şekilde ayarları yapılır ve bırakılır.
· Tüm can kurtarma araçlarının deniz demirleri birbirleri ve EPIRB salvosu ile dolaşmayacak şekilde denize atılır
Denizdeki arama çalışmaları, verilen tehlike alarmından öğrenilen, geminin batmadan önceki son mevkiden başlar. Rüzgar ve akıntı etkisiyle verilen son mevkiden uzaklaşma kazazedelerin bulunmasını zorlaştırır ve bulunması için geçecek zamanı artırır.
Oysa kazazedelere bir an önce ulaşılmasında hayati önem vardır. Deniz demiri su paraşütü benzeri bir malzeme olup denizin içinde suyu tutar ve aracın denizde sürüklenme süratini ve sallanmasını azaltır. Gerek olduğu durumlarda, iki deniz demiri de atılabilir. Fakat halatlarına farklı kalomalar vermek suretiyle birbirlerine dolanmaları önlenmelidir. Toplanma yerindeki tüm araçlar deniz demirlerini atarak kurtarma yardımını beklerler.
· EPIRB cihazı salvosu ile can kurtarma aracına bağlanır ve denize salınır.
Gemi terk edilirken alınan veya alınamamışsa kendi kendine su üzerine çıkan Epirb bulunarak araca alınır. Üzerlerindeki düğmeden kolayca çalışır hale getirilebilir veya doğrudan salvosu can kurtarma aracına bağlandıktan sonra denize salınarak kendi kendilerine çalışmaları sağlanır. Basit çalıştırılması cihaza göre değişebilir ve cihazın üzerinde gösterilmiştir. Çalışma süresi 48 saattir.
· Bir adet SART cihazı devreye alınır, varsa anteni açılır ve can kurtarma aracında yüksek bir yere dikilir.
Sart cihazlarının imalatçı firmasına göre çok çeşitleri olmakla birlikte kullanımları kolaydır. Üzerindeki düğmeden kolayca çalışır hale getirilebilirler. Varsa anteni açılarak can kurtarma araçlarından birine mümkün olduğu kadar yükseğe dikilir. Dikilme imkanı yoksa salvosu ile denize dahi salınabilir. Devreye alındığında 96 saat bekleme süresi (Stand-by) vardır. Devreye alındığında hemen aktive olursa 8 saat süre ile sinyal göndermesi yapabilir. Gönderdiği sinyal ile çevredeki gemilerin radarlarında iz bırakarak bulunmayı sağlar. Gemiden birden fazla getirilen cihaz varsa hepsi aynı anda çalıştırılmaz birisinin şarjı bitince diğeri devreye alınır.
· Şişme can salının onarımı yapılır.
Can salı denizdeki enkaz parçalarından veya başka nedenler ile delinip, kesilebilir. Bu neden ile can sallarına biner binmez gaz kaçak kontrolü yapılır ve bulunan kaçaklar salın tabanındaki onarım seti ile onarılır. Salın bir bölümünün şişirilemeyecek kadar hasarlı olması halinde bile sal bölmeler halinde yapıldığından içerisindeki kişi ve malzemeyi taşıyabilecek yeterliktedir. Onarımında araçtaki onarım seti içerisinde bulunan tapa ve kavrama kullanılır.
Tapa ile onarımda tapa delik veya yırtık içine sokularak çevrilir. Tapanın etrafına sarılan yırtık kısım üzerinden sıkıca bağlanarak sızdırmazlık sağlanır. Burada dikkat edilecek husus tapanın delikleri büyüteceği unutulmamalı ve zorlanmamalıdır. Kavrama ile onarım kavramanın alt parçasının yırtık veya delikten içeri geçirilerek kavramanın sıkılması ile yapılır.
Kaçak sadece yırtık veya delikten olmaz salın içerisindeki valftan da kaçırabilir. Salı şişiren karbondioksit tüpü içerisindeki gazın fazlası normalde salın üzerindeki basınç kaçırma valfından kaçar. Sal yeterli sertlikte olmamasına rağmen gaz kaçışının devam etmesi halinde basınç valfı kontrol edilir. Valfın kaçırmasının normal basınç ayarlaması değil de bozuk olmasından kaynaklandığı kanısına varılırsa derhal yanındaki tapa ile valf kapatılıp kaçak durdurulur. Basınç kaçırma valfı salın içerisindeyse ve halen basınç ayarlaması yapıyor ve fazla gazı boşaltıyorsa basınç düşürme işi bitmeden salın girişi kapatılmamalıdır. Basınç ayarlama bitmiş ve gaz kaçırma işi sona ermişse valf tapalanır ve can salının girişi soğuktan ve ıslanmaktan korunmak maksadı ile gerekiyorsa kapatılır. Ancak sal örtüsünün girişindeki bağlama ipi örtü kapalıyken salın ters dönme olasılığına karşı kolay açılabilir şekilde bağlanır.
· Radar reflektörü yüksek bir yere kurulur.
Radar reflektörü birbirine 90 derece açı ile birleştirilen aliminyum levhalardan oluşan çevredeki radarlardan gelen radyo dalgalarını iyi bir şekilde yansıtarak çevre gemilerin radarlarında fark edilmeyi kolaylaştıran metal bir alettir. Ahşap veya fiber teknelerin radar sinyallerini yansıtma özelliğinin az olması nedeni ile tüm can kurtarma araçlarına birer tane radar reflektörü konur. Toplanma yerlerinde can kurtarma araçları radar reflektörlerini mümkün olan en yüksek yere asarlar. Burada filika küreklerinden yararlanılabilir.
Gemi terk edilmiş olsa bile gemideki hiyerarşik yapı bozulmaz. Kaptan tüm personel ve yolcunun sorumluluğunu taşımaya personelde amir olarak onu tanımaya devam eder. Her can kurtarma aracının da ayrıca birer amiri vardır ve bu amirler araçlarında bir gemi kaptanı gibi komuta, kontrol ve disiplin yetkisine sahiptir. Araçta disiplinin adaletin ve moralin sağlanması onun en önemli görevlerindendir. Malzemenin dağıtımı ve muhafazası onun sorumluluğundadır. Dağıtımda ve adaleti sağlamada azami dikkat ve hassasiyet göstermeli iyi bir lider olunmalıdır. Araçtaki tüm kişilerin selamete ulaştırılmasında birinci derecede sorumludur ve diğerleri de ona yardımcı olmakla görevlidir. Ancak tüm can kurtarma araçları denizde toplu olarak bulunmaya çalışırlar ve bu arada gemi kaptanının emir ve komutası altında bulunurlar. Araç amirleri, zorunluluklar haricinde kendi başlarına hareket edemezler. Amirin bu görev, yetki ve sorumlulukları personele hatırlatılır.
Araçta ayrıca bir de gözcü vardiyası oluşturulur. Sağlıklı araç personeli sırasıyla hava şartlarına ve personelin durumuna göre çok uzun olmayan sürelerde gözcülük görevini yürütür. Görevleri sırasında, arama kurtarma ekiplerini, gemi, uçak gibi yardım alınabilecek araçları, hava durumundaki değişiklikleri, diğer araçların durumlarını, denizde yüzen cisimleri gözler, durumdaki değişimleri araç amirine bildirir. Can kurtarma aracının kürek, dümen, tente gibi aksamı ve SART, EPİRB gibi cihazların kontrolünü yapar, zarar görmesine sebep olabilecek durumları takip eder, engeller ve değişimleri filika amirine bildirir. Can kurtarma aracındaki kişilerin durumlarını da takip eder olası sorunlardan kaptanı haberdar eder ve ara sıra da aracı havalandırır.
Gemiden ayrılış sırasında kaptan tarafından verilen tehlike alarmları ve gemiden kendi kendine veya bizim tarafımızda alınarak can kurtarma aracında devreye alınan Epirb cihazı Küresel Deniz Tehlike Güvenlik Sistemi’nin devreye girmesini sağlar. Bu sistem sayesinde uluslar arası anlaşmalarla Dünya çapında kurulan Arama Kurtarma Koordinasyon Merkezleri uyarılır ve bu merkezlere bağlı arama ve kurtarma helikopter veya botları kazazedeleri aramaya başlar.
Can kurtarma araçlarında çalıştırılan Sart cihazı ile yaklaşan ancak çıplak gözle görünme mesafesinde olamayan arama kurtarma araçlarının radarlarında iz oluşturarak yer belirtilebilir. Görünme mesafesine girildiğinde ise can kurtarma araçlarında bulunan aşağıda tanımlanmış malzeme ile işaret verilebilir.
· Paraşütlü işaret fişeği
Bir roket vasıtası ile havada yüksek bir noktaya gönderilen ve bir paraşüt vasıtası ile yavaş yavaş suya inmesi ve bu şekilde ışığının yanma süresince uzak mesafelerden görülebilmesini sağlayan bir malzemedir. Gemideki her bir filikada en az 4 adet bulundurulur.
· El maytabı
Kurtarma ekiplerine yanma ile çıkarttığı parlak ışık sayesinde yer belirtmek için elde tutularak kullanılan bir malzemedir. Araçta 6 adet bulundurulmak zorundadır.
· Duman kandili
Deniz yüzeyine yayılan, portakal renkli duman çıkartarak, gün ışığında görülmeyi sağlayan bir payroteknik, işaret malzemesidir. Araçta 2 ad. Bulunur.
· Güneş aynası
Güneş aynası parlak delikli bir metal levha ve delikli bir nişangahtan oluşan, güneş ışığını istenilen bir yere yansıtarak işaret vermeye yarayan bir aletidir. Can kurtarma araçlarında 1 adet bulunur.
· Işıldak
Devamlı olarak 3 saatten yedek ile toplamda 6 saatten az olmayan süre, 180 metre uzaklıkta ve 18 metre genişlikteki açık renkli bir cismi etkili olarak aydınlatabilen ve mors işareti verebilme özelliğine sahip cihazlardır. Aldis olarak tanınan bu ışıldaktan araçta 1 adet bulunması gerekir.
Kurtarılma helikopterler veya deniz araçları ile gerçekleştirilir. Helikopterden sarkıtılan kurtarma sapanı ve sedyesi gibi araçlar ile kazazedeler helikoptere alınarak kurtarılır.
Yaklaşamayan deniz araçları ile arada varagele düzeneğinin kurulmasında gemiden getirilen halat atma cihazı kullanılabilir.
Yakın kıyılarda ise can kurtarma araçları sahile kendi imkanları ile giderler. Yanaşılacak sahilin uygun olup olmadığı ile ilgili olarak sahildeki kurtarıcıların yardımına ihtiyaç olduğunda can kurtarma aracındaki işaret kartlarında belirtilen işaretleşme kullanılır.
10.6. Uygulama
Gemiden ayrılıp beklemeye hazırlık yapmak için,
· Filika amirinin emri ile can filikasının baş parimasının çözülmesi sağlanır,
· Açevela gönderi ile filikanın başının gemiden açması sağlanır,
· Başı gemiden açan filikanın kıç parimasının mola edilmesi sağlanır,
· Filika makinesine ileri yol verilmesi sağlanır,
· Denizde görülen kazazedenin filikaya alınması sağlanır,
· Gemiye bağlı olmayan can salının yedeğe alınması sağlanır,
· Kaptan filikasının yanına gidilmesi sağlanır,
· Diğer can kurtarma araçları ile birlikte bağlanılması sağlanır,
· Makinelerin durdurulup, gerektiğinde tekrar çalıştırılacak şekilde ayarlarının yapılması sağlanır,
· Deniz demirlerinin atılması sağlanır,
· Epirb cihazının çalıştırılması sağlanır,
· Çalıştırılan epirb cihazının filikaya bağlı olarak denize salınması sağlanır,
· Sart cihazının devreye alınması sağlanır,
· Devreye alınan sart cihazının anteninin açılarak filikaya dikilmesi sağlanır,
· Radar reflektörlerinin dikilmesi sağlanır,
· Gözcü vardiyasının oluşturulması sağlanır,
· Gözcü ve araç amirinin görevlerinin herkese hatırlatılması sağlanır.
Öneriler;
· Çözülemeyen parimayı kesmek zorunda kalırsanız, mümkün olduğunca araçta fazla uzunlukta halat kalmasına dikkat etmelisiniz.
· Gemi denizlere borda vermiş ve sizde rüzgar altındaysanız manevrayı değiştirmek, baş yerine kıçı açarak geri yol (tornistan) ile avara etmenizde yarar vardır.
· Gemi güvenlik tedbirlerin alınmasından gemide yaşayan herkes görevlidir. Ancak yetki sınırını aşması nedeni ile alınamayan eksik tedbirler için amirlerin bilgilendirilmesi gerekir.
· Toplanma yerinde araçları birbirine bağlarken halatlara dalga boyunun yarısı kadar kaloma veriniz.
· Denize atılan deniz demirlerinin ve epirbin salvolarının birbirine dolaşmaması için farklı uzunluk kullanınız.
· Sartı ve radar reflektörünü araca dikerken küreklerden yararlanabilirsiniz.
[1]Pyroteknik : (Pyrotechnic) havai fişek tipi malzeme
[2]International Life Saving Appliance Code-LSA code
[3]Bayrak devlet otoritesi: taşıdığı bayrağın ait olduğu devlet. Liman devlet otoritesi: Bulunduğu limanın ait olduğu devlet.
[4]Bu konuda size referans olan SOLAS’dan araştırmalarınızda kelimelerin anlamlarında olabilecek karışıklıkları engellemek maksadı ile bazı kelimelerin İngilizce karşılıkları verilmiştir.
[5]VHF: Very High Frequency
[6]Can yeleği: Kazazedeyi su üstünde tutmaya yarayan bir kişisel can kurtarma aracıdır.
[7]SOLAS Chapter II-1, Kural 6,prg.5
[8]SOLAS Chapter II-1, Kural 6,prg.5
[9]Lavra deliği: Filikanın askıda bulunduğu sırada içine dolan suyu boşaltmak için filikanın sintinesine yapılan tapalı delik.
[10]Çarmıh: Gemilerde kullanılan basamakları tahta bir nevi ip merdiven.
[11]Marsipet: İçerisinden ip geçen tahta tutamaç.
[12]Acevela gönderi: Filikayı gemi veya rıhtımdan uzaklaştırmak veya yakınlaştırmak için kullanılan bir kancalı gönderdir.
[13]Albura etmek: Aşırtmak
[14]Boşvermek: Kontrollu olarak serbest bırakmak.
[15]Kapela: Dış hava şartlarına karşı koruyucu örtü
[16]Parima: Küçük deniz araçlarının bağlama halatı
[17]Trenti: Filikayı matafora kolu üzerinde askıya alan çelik telli palanga donanımı
[18]Karanfil halatı: Matafora kolları arasına gerilen çelik halat
[19]Pelikan kanca: Çabuk açılabilir kilitli bir kanca tipi
[20]Deniz bosası: Gemide sabit olmayan unsurların geminin sallanmasında hareket etmesini engelleyen bağ
[21]Kaloma: Pay
[22]Kastonyola: Fren kolu
[23]Emniyet kamçıları: Emniyet amaçlı kullanılan bir palanga donanımı
[24]Vento: Askıdaki filikanın sallanmasını engelleyen kol ile trenti kancası arasındaki pelikan kancalı bosa.
[25]Kaporta: Su ve hava geçirmez gemi kapısı.
[26]SOLAS Chapter III, kural 11, prg. 7
[27]SOLAS Chapter III, kural 24
[28]IMO RESOLUTION A.760(18), MSC 82/70
[29]SOLAS Chapter III, Kural 21
[30]SOLAS Chapter III, kural 31
[31]Anti-exposure suit: Deniz şartlarına korumalı giysi SOLAS CODE Bölüm III,kural 3, madde 1,
[32]Dirisa: Çevrilme, dönme
[33]Deniz demiri: Can kurtarma araçlarında kullanılan, suyun karşı direncinden yararlanarak aracı yerinde tutmaya çalışan can kurtarma araç malzemesidir.
[34]Kaloma: Boşluk
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder