GEMİ YAŞAMI VE SOSYAL SORUMLULUK

GİRİŞ

Sorumluluk uyulması gereken bir kurala aykırı davranışın hesabını verme yükümlülüğüdür. Gemiadamının sosyal sorumluluğunun kaynağı ise gemideki ortak yaşam ve çalışma kurallarıdır. Bir gemiadamının sosyal sorumluluklarını aşağıdaki şekilde tasnif edebiliriz.

• Kendisine karşı sorumluluğu,
• Görevini en iyi şekilde yapabilecek ruhi ve fiziki sağlığa sahip olacak ve gereken ortamı sağlayacak,
• Hukuki haklarını bilecek ve onların koruyucusu olacaktır.
• Arkadaşlarına karşı sorumluluğu,
• Onların hukuki haklarını bilecek ve ihlal etmeyecek,
• İlişkilerini karşılıklı sevgi, saygı ve hoş görü sınırları içerisinde yürütecektir.
• Gemi yönetimine karşı sorumluluğu,
• Görev, yetki ve sorumluluklarını bilecek gereken şekilde çalışma ve davranış sergileyecek,
• Mesleğinde daha başarılı olabilmek için kendisini geliştirecek,
• Yöneticilerine karşı hukukun ve ahlakın öngördüğü saygıyı gösterecektir.
• İşletmesine karşı sorumluluğu,
• İşletmenin bir ticari kuruluş olduğunun ve kendisinin de bu ticari kazancın sağlanmasında ve dağıtımında hissedar olduğunu bilecek,
• İşletmenin karlı çalışmasının devamında gereken çabayı gösterecektir.
• Ülkesine ve milletine karşı sorumluluğu,
• Yurt dışında yapılan hizmetin bir nevi ihracat olduğunu ve ülkesine döviz kazandırdığının farkında olacak,
• Yurt dışında ülkesini ve milletini temsil ettiğini bilerek ülkesinin hak ettiği itibara uygun hareket edecektir.
• Karasularında bulunduğu ülkeye karşı sorumluluğu,
• Kendisini karasularına kabul eden ülkenin uluslar arası haklarına saygı gösterecek, onları ihlal etmeyecek,
• Kendisini limanlarına kabul eden ülkenin ulusal kanunlarına aykırı davranmayacaktır.
• Tabiata karşı sorumluluğu,
• Tabiatın gelecekten bize verilen bir emanet olduğu unutulmayacak, zarar görmemesi için gereken özen ve dikkat sarf edilecektir.

Gemiadamının çevre sorumluğu dışında kalan sosyal sorumluluğu genellikle gemideki yaşam ve çalışma kurallarına uyum çerçevesi içerisinde kalmakta olup bunlar aşağıda anlatılmıştır.

1.  İŞ SÖZLEŞMESİ YAPMAK

1.1.            İş Arama

Ülkemizde iş bulma konusunda her ne kadar bir “İş ve İşçi Bulma Kurumu” varsa da yaygın yöntem, gemi işletmelerinin personel müdürlüklerine gidilerek iş talebinde bulunulması ve öz geçmişlerin verilmesi şeklidir. Şirket seçiminde gemilerinde çalışanlar ile konuşup onların fikirlerini almak en sağlıklısıdır. Ancak ücret, iş veya çalışma şartları açısından kendiniz için bir standart belirlemediyseniz, bir başka deyişle hangi şartlarda olursa olsun çalışırım diyorsanız ismen öğrendiğiniz her şirkete giderek bir özgeçmiş bırakmak gibi bir yöntem uygulanabilir. Ancak tavsiye edilen, kişisel standardınızı belirlemeniz ve iyi olduğuna kanaat getirdiğiniz şirketlere başvurmanızdır.

Gemiadamları yönetmeliğinin belirttiği şartları sağlayıp gemiadamı cüzdanını ve yeterliğini alan erkekler için ilk sırada düşünülmesi gereken askerliktir. Askerliğini henüz yapmayan her erkek Türk vatandaşı gibi onlarında önlerinde yapmaları gereken bir vatani görevleri vardır. Bu görev için iyi bir zamanlama yapmak gerekir. Askerliği gelen kişiler derhal askerlik görevi için başvurularını yapacaklardır. Başvurudan sonra belli olabilecek döneme göre bekleme süresi içerisinde ya kısa süreli bir işe girmek ya da mesleki olarak kendisine faydalı olabilecek kısa süreli bir eğitime katılmakta yarar vardır.

Askerlik görevini tamamlayan erkek ve bayanlar için sıra iş bulmaya gelince yapılması gereken bir öz geçmişin hazırlamasıdır. Bu öz geçmiş için bilgisayarlarda kullanılan paket programlarda bol miktarda örnek bulunabilir. Ancak bu öz geçmiş gemiadamı olmak haricindeki diğer iş başvurularında kullanılabilir. Gemiadamı olarak yat ve balıkçı gemisi dışındaki gemilerde çalışmak isteyenler için biraz daha farklı bir özgeçmiş gerekmektedir. Bu amaçla ekteki form kullanılabilir.

1.2.            İşe Müracaat

Gemi işletmelerine yapılan iş talepleri, personel müdürlüklerince değerlendirilir ve ihtiyaca göre çağrı yapılır. Değerlendirmede aşağıdaki hususlara bakılır;

·         Talep edilen işe eleman ihtiyacının olup olmadığı,

·         Gemi görevleri için gerekli evrak ve belgelerinin olup olmadığı,

·         Sahip olunan evrak ve belgelerin geçerliliğinin devam edip etmediği,

·         Sağlık ve polis vizeleri ile aşılarının tamam olup olmadığı,

·         Yaşı ve önceki görevleri göz önüne alınarak, genel anlamda şirketin çalışma şartlarına uygun olup olmadığı,

·         Önceki çalıştığı yerlerden istihbarat yapılarak mesleki veya kişisel özelliklerinin görev verilmeye uygun olup olmadığı.

1.3.            Mülakat

Şirketlere yapılan iş başvurularda uygun olan, başvurunun olumsuz veya olumlu olduğunun müracaat sahibine belirli bir süre içerisinde bildirilmesidir. Ancak genelde bu böyle yapılmaz ve sadece başvuruları kabul edilenler mülakata çağrılırlar. Bu görüşmelerde adayların mesleki yeterliliği, çabuk anlayış, kavrayış gibi zekâ yeterliliği, fiziki ve görünüm yeterliliklerinin yanı sıra psikolojik analiz ile sorumluluk alabilme, disiplin altına alınabilme, amir ve diğer personelle iyi ilişkilere girebilme yapısı da ölçülmeye çalışılır.

Mülakat esasta tek taraflı değildir. Gemiadamı da iş hakkında değerlendirme yapar, bilmedikleri varsa sorar, talepleri konusunda mutabakata varır ve işin kendi standartlarına uygun olup olmadığına karar verir.

Kabul halinde kendisinden bazı evraklar istenir. Bu evraklar ile gelindiğinde iş sözleşmesi yani hizmet akdi işveren veya vekiliyle yazılı olarak Deniz İş Kanununa göre yapılır.

1.4.            Deniz İş kanunu ve Gemiadamı-İşveren İlişkisi

Yurdumuzda bir gemiadamı ile işveren arasındaki ilişkiyi Deniz İş Kanunu düzenler.[1] € Bu kanunu, denizlerde, göllerde ve akarsularda Türk Bayrağını taşıyan 100 grt ve daha büyük gemilerde bir hizmet akdi ile çalışan gemiadamları ve bunların işverenleri hakkında uygulanır. Bu kanunun uygulanmasında, sandal[2], mavna[3], şat[4], salapurya[5] gibi küçük teknelerde gemi sayılır. Eğer işverenin birden fazla gemisi var, her biri 100 grt’dan daha küçük, fakat toplamda 100 grt veya daha fazla tonaja ulaşıyorsa veya bu gemilerinde 5 veya daha fazla gemiadamı çalıştırıyorsa bu kanun onu da kapsar.[6] € Devletin yaptığı anlaşmalara bağlı olarak Türk gemilerinde çalışan yabancı uyruklu gemiadamları da bu kanun kapsamı içerisindedir[7].

Bir işe girecek gemiadamı, işveren veya vekili ile arasındaki ilişkileri düzenleyen bu kanunu bilmek zorundadır.

·         Gemiadamı: Bir hizmet akdine dayanarak gemide çalışan kaptan, zabit ve tayfalarla diğer kimselerdir.[8]

·         İşveren: Gemi sahibi veya kendisinin olmayan bir gemiyi kendi adına ve hesabına işleten kimsedir.

·         İşveren vekili: İşveren adına ve hesabına harekete yetkili kılınan kişi.

·         Kaptan: Gemiyi sevk ve idare eden veya zorunlu sebeplerle görevi başında bulunmaması halinde ona vekalet eden kişidir. Aslının olmadığı zamanlarda işveren vekilidir.

1.5.            Sözleşmeden Önce Bilinmesi Gerekenler

Genelde gemiadamı iş peşinde koştuğundan işi bulduğunda pek fazla irdelemeden her şeye evet der ve önüne konan her şeyi imzalar. Eğer yeterli ve doğru bilgisi yoksa önemli hatalar yapılabilir ve sonra çok üzülebilir. Bunun olmaması için aşağıdaki hususları iyi bilmeli, mülakat sırasında gerekenleri öğrenmeli, gerekirse sözleşmenin altına özel şart olarak isteklerini koydurmalıdır.

1.5.1.Yazılı Hizmet Akdinin Yapılması

Akit, iki veya daha çok kişinin bir hukuki bağ yaratmak, bu bağı değiştirmek veya ortadan kaldırmak amacıyla karşılıklı ve birbirlerine uygun irade beyanı ve yaptıkları işlemdir. Sözlü de olabilir ancak bir itilaf halinde sorun çıkmaması için yazılı yapılması gerekir.

İşveren veya işveren vekiliyle gemiadamı arasında yapılan hizmet akdi de gemiadamının işverene ait bir gemide belirli bir işi yapması ve karşılığında belirli bir ücretin ödenmesi yönünde yapılan karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanı ve hukuki işlemdir. Deniz iş kanununa göre yazılı olarak yapılmalıdır.[9] İşveren tarafından “sözüm söz, git gemiye işe başla” gibi sözler gemiadamı için yeterli olmamalı yazılı bir sözleşme istemelidir.

Gemiadamının sendikalı olup olmaması iş akdinin yapılmasında veya çalıştırılmasında bir ayrım nedeni olamaz. Gemiadamının sendikalı olup olmadığına göre farklı ücret, terfi, sosyal yardım, işe son verme gibi işlemler uygulayamaz. Ancak görev dağılımı doğal olarak farklı olabilir.€

Sözleşmeler matbu evrak olarak hazırlanır ve şirkette bulundurulur. Geminin, işin ve  gemiadamının adı, sözleşme süresi, ücret gibi değişken hususlar noktalı boşluklar halindedir. Sözleşme sırasında bu boşluklar doldurulur ve altı imzalanır.

Sözleşmenin doldurulmasında ve imzalanmasında oluşan eksikler genelde gemiadamının aleyhine çalışır. Bunun olmaması için gemiadamı imzaladığı sözleşmeyi iyi bilmelidir.

Deniz iş kanuna göre iş sözleşmesinde aşağıdaki hususların olması gerekir[10];€

·         İşverenin adı, soyadı (veya şirket ismi) ve ikametgâh adresi.

·         Gemiadamının adı, soyadı, doğum tarihi ve yeri, sicil numarası ve ikametgâh adresi.

·         Gemiadamının çalışacağı geminin ismi, sicil numarası, gros tonilatosu ve kaydedildiği sicil dairesi. (Gemiadamının aynı işverenin muhtelif gemilerinde çalışması ihtimali mevcutsa ayrıca belirtilir.)

·         Akdin yapıldığı yer ve tarih.

·         Gemiadamının göreceği iş.

·         Gemiadamının hizmete başlayacağı tarih ve yer.

·         Hizmet akdinin belli bir süre içinde yapılmış olup, olmadığı, belli bir süre için yapılmış ise, süresi veya sefer üzerine ise hangi sefer olduğu.

·         Kararlaştırılan ücret esası ile miktarı.

·         Ücretin ödeme zamanı ve yeri.

·         İşverenin yapacağı ödemenin yatırılacağı özel hesap numarası.

·         Avans şartları.

·         Diğer iş şartları.

İşveren ile gemiadamı arasındaki hizmet akdine dayanan uyuşmazlıklarda hizmet akdinde ayrıca bir hüküm yoksa davaya bağlama limanındaki iş mahkemeleri bakar.[11] Bu davalarda zamanaşımı süresi 1 yıldır.€

1.5.2.Akdin Tarafları, Yeri ve Tarihi

Bir iş akdin tarafları, yeri ve tarihi net olarak belirtilmelidir. Bunun için akdin yapıldığı yer ve tarihin yanı sıra işverenin adı, soyadı (veya şirket ismi) ve ikametgâh adresi ile gemiadamının adı, soyadı, doğum tarihi ve yeri, sicil numarası ve ikametgâh adresi bulunmalıdır. Bunların eksik olduğu sözleşmeler ile açılan davalar muhatabının bilinmesi ve ulaşılması konusunda sorun yaratır.

1.5.3.Geminin Tanımlanması

Gemiadamı her ne kadar bir işletme ile sözleşme imzalıyorsa da bu sözleşme belirli bir gemi içindir. Örnek olarak gemiadamının çalıştığı gemi batarsa sözleşme hükümden düşer ve işveren o kişiyi başka bir gemide çalıştırmak zorunda değildir. Eğer gemiadamının aynı işverenin muhtelif gemilerinde çalışması ihtimali mevcutsa hizmet akdinde bu ayrıca belirtilmesi gerekir. Böyle bir durumda gemi batarsa işveren gemiadamını sözleşmede belirtilen diğer gemide görevlendirmek zorundadır.

Bu neden ile bir iş sözleşmesinde gemiadamının çalışacağı geminin ismi, sicil numarası, gros tonilatosu ve kaydedildiği sicil dairesi de belirtilir.

1.5.4.Gemiadamının Göreceği İş

            Gemi personeli şirketi ile yapmış olduğu sözleşmede belirtilen mevkiin görevini yapmak üzere gemiye gelir. Örnek olarak sözleşmesine gemici olarak yazılan bir gemiadamı yağcı olarak çalıştırılamaz veya yağcıya ait bir görev verilemez. Böyle bir durumda gemiadamı işi reddedebilir ve bu ret emre itaatsizlik olarak değerlendirilemez. Emre itaatsizliğin hukuki sonuçlarından biri iş akdinin fes edilmesi olduğu için sözleşmeye gemiadamının görevinin yazılması önemlidir.

            Ancak gemiadamı belirlenen mevkiin görevlerinin dışında dahi olsa aşağıdaki işleri de yapmakla yükümlüdür;

·         Gemi mal ve can emniyetinin tehlikeye düşeceği olağanüstü durumlarla ilgili işler,

·         Gemi ve personelden kaynaklanan çevre kirliliği ile ilgili işler,

·         Deniz ve ticaretin olağan risklerinden birinin gerçekleşmesi sonucu şirket menfaatleri için gereken işler,

·         Sözleşmede belirtilen görev dışı işler.

1.5.5.Hizmet Akdinin Süresi ve Deneme

Bir gemiadamı ile işveren arasındaki ilişki hizmet akdinin yapılması ile başlar. Ancak süresi farklı şekillerde belirlenebilir.[12]

·         Belirli bir süre için

·         Belirli bir sefer için

·         Süresiz

Ülkemizdeki genel uygulama, sözleşmelerin süresiz değil belirli bir süre için yapılması olup bu sürede genelde 6 aydır. Sona eren hizmet akdi istenirse uzatılabilir.

Taraflar her zaman için karşılıklı mutabakatla sözleşmeyi fesih edebilirler. Ancak hangi tip olursa olsun 6 Aydan kısa sürelerde gemiadamı veya işveren sözleşmeyi özel durumlar haricinde tek taraflı olarak bozamaz. Bozulursa bozanın diğer tarafa tazminat vermesi söz konusu olur. Bu neden ile sözleşmenin başlangıç ve bitiş tarihlerinin yazılması önem kazanır.

Bitiş zamanı sadece süreli sözleşmede yazılır. Diğerlerin bitiş tarihi yerine sözleşme süresiz ise “süresiz” veya seferlik ise sefer sayısı veya doğrudan sefer tanımlanarak yazılır. Başlangıç ve bitiş tarihlerinin saati 12.00’dır.

İşveren gerekli görürse, iş akdinde belirli bir süreyi deneme süresi olarak belirtebilir. Deneme süresi, gemiadamının işe uygunluğunun sınanması amacı ile hizmet akdinin başlangıcından itibaren uygulanan, tarafların hizmet akdini bildirimsiz ve tazminatsız bozabilecekleri, süresiz sözleşmelerde uygulanabilen ve süresi en çok bir ay € olan çalışma süresidir[13]. Ancak gemiadamının çalıştığı günler için ücret hakkı saklıdır.

1.5.6.Ücret ve Kıdem Tazminatı

1.5.6.1.       Gemiadamının alacakları

Ücret, gemiadamına iş karşılığında işveren veya işveren vekili tarafından nakden ödenen meblağdır[14]. Sözleşmede ücret esası aylık olarak belirtilir. Miktar olarak yazılan meblağ ise 1 aylık süre içindir. (1 ay 30 gün sayılır.) Gemiadamının ay sonundaki alacak hakkı, bu standart süre için sözleşmede belirtilen ücrete, kanunen hak kazandığı fazla mesai ücreti ve sözleşmede belirtilen ek iş ücreti ilave edilmiş halidir.

·         Standart sürede çalışma ücreti;

Sözleşmede yazılı ücrettir. Tam çalışılan ay için tam, kısmi çalışılan ay için çalışıldığı kadar ödeme yapılır.

·         Fazla saatlerde çalışma ücreti

Deniz iş kanununa göre tespit edilmiş bulunan iş sürelerinin aşılması suretiyle yapılan çalışmalar, fazla saatlerle çalışma sayılır. Yapılacak fazla çalışmanın her saatine ödenecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarı % 25 oranında artırılmak suretiyle bulunacak miktardan az olamaz.[15] Günlük ücret sözleşmede yazılı ücret 30’a bölünerek, saat ücreti de günlük ücret 8’e bölünerek bulunur. Ancak aşağıdaki çalışmalar fazla çalışmaya girmez.

o   Can, mal ve çevre güvenliği için kaptanın yapılmasını uygun gördüğü işler,

o   Gümrük, sağlık, polis, liman gibi bürokratik işlemleri,

o   Role eğitimleri.

Ancak bazı sözleşmelerde ücretin fazla mesaileri de kapsadığı belirtildiğinden bu sözleşmeyi imzalayan gemiadamına fazla çalışmalar için ayrı ücret verilmez.

·         Ek iş ücreti

Gemiadamının yeterliğinin karşılığı görevleri belirlidir. Eğer gereklilik hallerinde gemiadamına bu görevlerinin dışında iş yaptırılmak isteniyorsa, gemiadamı bu işleri yapmakla zorunlu değildir. Ancak bazı sözleşmeler ambar temizliği gibi görev dışı işleri tanımlar ve ücretini belirtir. Bu tip sözleşmeleri imzalayan gemiadamları sözleşmede yazılı işin yapılmasını belirtilen ücret karşılığında kabul etmiş demektir. İşi reddedemez ve belirtilenin üzerinde ücret talep edemez.

1.5.6.2.       Gemiadamının borçları

Gemiadamının ay sonunda eline geçen, alacaklarından borçlarının çıkartılması ile bulunan miktardır. Alacaklarından ücret mahrumiyeti, alınan avans, telefon, stor[16] vbg kesinti borçları kesilir.

·         Ücret mahrumiyeti

Haklı bir sebep olmaksızın belirli bir süre işini yapmayan gemiadamı, keyfiyet, gemi jurnaline kaydedilmek veya jurnal yoksa bir tutanakla belgelendirilmek şartıyla bu müddete ait ücretten mahrum edilir. İşveren, gemiadamının görevini yapmamasından dolayı bir zarara uğradıysa, bundan dolayı tazminat isteme hakkı saklıdır.[17]

·         Avans

Avans, alınacak ilk maaştan kesilecek olan ön ödemedir. İşveren veya işveren vekili, gemiadamlarının istekleri halinde kendilerine hizmet akdinde yazılı esaslara göre avans ödemeye zorunludur[18]. Personelin limanlarda ihtiyacı olan döviz, maaşlarına mahsup edilmek üzere kaptan tarafından avans olarak dağıtılır. Avansın miktarı gemi imkânları ile sınırlı olup miktarını kaptan belirler.

·         Stor kesintisi

Gemilerde ikram amaçlı olarak kaptan storunda toplu vaziyette içki ve sigara bulunur. Gemiadamı ihtiyacı olan içki ve sigarayı seyirlerde haftada bir açılan kaptan storundan temin edebilir. Kaptan storundan satışlarda, kar amacı güdülmez. Gemiadamının aldığı bu sigara ve içkinin parası aybaşlarında maaşından kesilir.

·         Telefon kesintisi

Gemi telsiz cihazları ile personelin ihtiyacı olan özel ücretli telefon görüşmesi yapabilir. Bu irtibat ancak görevli telsiz veya güverte zabiti tarafından sağlanır. Bu görüşme ücretleri de işletmeye bildirilerek maaş ödeme dönemlerinde maaşlarından kesilir.

Hak edilen aylık ödemeden kesinti toplamı çıkartıldıktan sonra kalan miktar sözleşmede belirtilen ödeme zamanında (bu genelde ayın ilk 5 günü içindedir) gemiadamının sözleşme sırasında belirttiği özel banka hesap numarasına tam olarak yatırılır. Ücret ödeme devresi bir aydan fazla olamaz.

1.5.6.3.       Kıdem Tazminatı

Çalışanlar sigortalı olmak zorundadır. Sigorta sağlık ve emeklilik hususlarını kapsar. Eskiden üç değişik sigorta vardı. Memurlar için “emekli sandığı”, işçiler için “sosyal sigortalar” ve iş sahipleri için “bağkur”. Bugün bu sigortalar “sosyal güvenlik sigortası” olarak birleşmiş olsa da geçiş süresi tamamlanmadığından eski sigortalılar eski kurallara göre işlem görmektedir.

Çalışanlar çalışma sürelerinin sonunda mevzuata göre ücretlerinin dışında bir de ikramiye alırlar. Emekli sandığından emekli olanların iş vereni farklı devlet kurumlarında çalışsalar bile her zaman devlet olduğundan onların ikramiyesi toplu olarak devlet tarafından verilir. Ancak gemiadamları gibi sosyal sigortalara bağlı olanlar kamu veya özel, farklı kurumlarda çalıştıklarından her iş yerinden ayrılışta o iş yerindeki çalışma süresine ve maaşlarına göre parça parça ikramiye alırlar. Buna kıdem tazminatı denir. Ancak kıdem tazminatının alınabilmesi sadece aşağıdaki durumlar için geçerlidir. €

·         İşverenin, gemiadamının kusuru (DİK 14 madde 1) haricindeki nedenler ile sözleşmeyi feshetmesi,

·         Gemiadamının tek taraflı haklı nedenler (DİK 14 madde 2 ve 3) ile sözleşmeyi feshetmesi,

·         Gemiadamının muvazzaf askerlik hizmeti nedeni ile işten ayrılması,

·         Gemiadamının bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı, yahut toptan ödeme almak amacıyla işte ayrılması,

·         Hizmet akdinin hükümden düşme şartlarının gerçekleşmesi, (Geminin kayba uğraması, Terk edilmesi, Harp ganimeti ilan edilmesi, Türk bayrağından ayrılması.) veya

·         Gemiadamının ölümü,

Hizmet sözleşmesi mevcutken gemiadamı ölürse hizmet sözleşmesi sona erer ve tazminat hakları mirasçıya geçer. Ölenin kıdem tazminatı mirasçılarına ödenir. Ancak ölüm işçinin kendi kusurlu davranışı ile olmuşsa tazminat ödenmez.€

Kıdem tazminatı, gemiadamının işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence gemi adamına 30 günlük ücreti tutarında hesap edilir.€ Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Kıdem tazminatının alınmasında da sözleşmenin eksiksiz varlığı çok önemlidir.

Hizmet akdinin sona ermesi veya bozulması halinde işveren veya işveren vekili ilişki kesilmesi sırasında gemiadamının alacaklarını ay sonu veya başka bir zamanı beklemeksizin derhal ve tam alarak ödemek zorundadır. [19] Taksitli veya vadeli ödeme yapamaz. Gemiadamlarının hizmet ve iş mukavelesinden doğan alacakları sahiplerine "gemi alacaklısı hakkı" verir.[20] € Gemiadamı alacağı öncelikli olup alacaklı gemiadamının geminin bir sonraki seferine ait navlun üzerinde dahi rehin hakkı bulunmaktadır.

1.5.7.Sözleşmenin Kopyaları

Sözleme yazılı olarak iki nüsha halinde yapılır. Matbu sözleşmede boş bırakılan yerler doğru ve eksiksiz olarak doldurulur. Diğer tarafında kabul ettiği bir özel şart varsa sözleşmenin altına ilave edilir. Her iki nüsha da altına tarih atılarak işveren tarafından imzalanır.

Gemiadamı sözleşmesini iyi okur, doldurulan boşlukları, tarih ve imzaları kontrol eder. Eksik veya yanlış varsa tamamlattırır veya düzelttirir. Sahip olduğu hak ve görevleri hakkında açıklama gereken noktalar varsa açıklama talep eder. Sözleşmenin iki nüshasını da anlamış ve kabul etmiş olarak imzalar.

Sözleşme nüshaları akdin tarafları olan işveren ve gemiadamına birer nüsha olarak verilir.[21] 

Sözleşmenin yapılmaması, tek nüsha yapılması, boşluklar doldurulmadan imzalanması gibi durumlar kabul edilmemelidir.

1.6.            Uygulama

İş sözleşmesi yapmak için;

• Mülakat sırasında görüşülen şartlarda karşılıklı mutabık kalındığı takdirde iş kabulüne gidilir.
• İstenen işle ilgili kişisel evraklar verilir.
• Sözleşme okunarak kanuna göre bulunması gereken esas unsurları içerip içermediğini kontrol edilir.
• Varsa özel şartların sözleşmenin sonuna eklenip eklenmediği kontrol edilir.
• Varsa sözleşmede boş bırakılan yerlerin doldurulması istenir.
• Sözleşme imzalanarak bir nüshası alınır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

• Ön iş kabulünün yapıldığı iş yerine düzgün kıyafet ile randevu zamanında gidilir.
• Görüşme sırasında düzgün hareket edilerek düzgün konuşulur.
• İşe girerken istenen kişisel belgeler; gemiadamı cüzdanı, pasaport, STCW eğitim belgeleri, sağlık raporu, aşı kartı ve özel görevler için görev ehliyetleridir.

2.  GEMİ DÜZENİNE UYMAK

Gemideki yaşam düzeninin kurallarına uymak gemi disiplinini oluşturur. Kurallar, uyulmaması halinde uygulanacak yaptırımları da içerir. Malum olduğu üzere yaptırımı olmayan kural; kural değil tavsiyedir.

Maalesef ülkemizde gemilerdeki yaşam düzeni genelde göreneklere göre biçimlendirildiğinden askeri gemiler haricinde bunlarla ilgili yazılı kuralları bulmamız pek mümkün olmamaktadır. Bu neden ile yaşam kurallarının ihlali halinde genel uygulama kusurlu kişinin amiri tarafından birkaç kere ikaz edilmesi, devamı halinde de kaptandan bu kişinin değiştirilmesini talep etmek şeklinde olmaktadır. Ancak insan tabiatından ve gemi çalışma şartlarından dolayı bu uygulama şekli; kişi mağduriyetine, otorite ve disiplin zafiyetine sebep olmaktadır. Aşağıda anlatılan yazılı disiplin kurallarının benzerlerini sadece büyük ve düzenli çalışan işletmelerin emniyetli işletim sistemlerinde görebilirsiniz. Ancak yazılı disiplin kurallarının yaygın olmaması kabul edilebilir olmamasından değil, gemide az kişi ile başarılmaya çalışılan yoğun işlerin arasında kimsenin yazdı çizdi ile fazla uğraşmak istememesindendir.

Kuralların yazılı olmaması, kuralları ihlal etmek istemeyen kişilerin dahi bilgisizlik nedeni ile zaman zaman bu hataları yapmalarına sebep olmaktadır. Bu neden ile gemideki genel yaşam ve disiplin kuralları aşağıda anlatılmıştır. Kurallar her ne kadar askeri gemileri çağrıştırsa da, ticaret gemilerindeki yaşam da can, mal ve çevre güvenliği açısından bir askeri gemideki gibi disiplin içerisinde olmak zorundadır. Bu neden ile özellikle askerliğini henüz yapmamış gemiadamı adaylarının bu konuyu daha bir özenle öğrenmelerinde yarar bulunmaktadır.

2.1.            Gemiye Katılış

Sözleşme imzalayan gemiadamı hemen gemiye gönderilmez. İşletmesinde ilk giriş eğitimini alır ve görev talimatını bekler. Bu arada çalışma ve kimlik karnesini alır. Çalışma ve kimlik karnesi sözleşme imzaladıktan sonra 15 gün içerisinde işletme tarafından gemiadamına verilmesi gerekir.€ 

Görevli olduğu gemisinin durumuna göre işletmeye çağrılan gemiadamına katılış ordinosu, kişisel evrakları ve şirkete gönderilecek evraklar verilir. Genel olarak gemiadamı şirket görevlisi tarafından ulaşım vasıtasına veya gemi o limandaysa gemiye götürülür. Eğer gemiadamı gemiye kendisi gidecekse ve geminin bulunduğu yer katılmaya uygun ise geminin hareket saatine bakmaksızın ve hiç vakit kaybetmeksizin gemiye gitmelidir.

Gemiye gelen gemiadamı, amirini görerek katılışını bildirir, 2.zabiti görerek katılışını belirtir ve katılış ordinosunu, belgelerini, varsa gemiye gönderilmiş diğer evrakları teslim eder, değiştireceği kişiden zimmetindeki veya zimmetlenmemiş dahi olsa kendisine verilen gemiye ait malzeme ve eşyayı ve varsa görev dosyasını teslim alır. Genel olarak görevi ile ve devam eden iş veya durumla ilgili gerekli bilgiyi ve emirleri alır. Beraberce gemi ve çalışma mekânlarını dolaşır. Eğer acil bir durum yoksa uyumlandırma eğitimini alır, ilgili formu imzalayarak ve görevine başlar.

2.2.            Gemide Hiyerarşi

Gemilerin ve çalışanlarının gemide bulunma amacı, üstlenilen deniz taşıma işini, can ve mal emniyetini sağlayarak ve insanlığın geleceği olan çevreyi koruyarak, en iyi şekilde yapabilmektir.

Gemi personeli, gemi içinde, gerek iş, gerekse ortak yaşamı düzenleyen kurallara uymakla görevli, uyulmaması halinde ise olacak gelişmelerden sorumludur. Bu kurallar, şirket emniyetli işletim sistemi yöntemleri, kaptan talimatları ve bölüm amirlerinin emirleri ile belirlenmiştir.

Gemi iş ve yaşam düzenini belirleyen kuralların oluşturulması, takibi, uyulmaması halinde uygunluğun sağlanması, aksaklıkların düzeltilme gerekliliği, gemiadamları arasında bir astlık-üstlük, amir-maiyet ilişkisini zorunlu kılmaktadır. Düzen bu hiyerarşiyi oluşturmuştur. Hiyerarşi, ast-üst, amir-maiyet ilişki sıralamasıdır.

Üst; hiyerarşik yapıda üstte bulunan kişi, ast ise altta bulunan kişidir. Amir; maiyetine emir vermeye yetkili kişi, maiyet ise bir amirin emri altında bulunan kişidir. Şemadaki kollar arasındaki doğru bağlantılarda amir-maiyet, çapraz bağlantılarda üst-ast ilişkileri mevcuttur.

Gemi; başında kaptan bulunan iki bölümden oluşmuştur. Bunlar, başında 1.zabit bulunan güverte ve başında başmühendis bulunan makine bölümleridir. Şemada bir ticari geminin hiyerarşik düzeni gösterilmektedir.

2.2.1.Emir

Emir, amir tarafından maiyetine verilen bir görevin yerine getirilmesine yönelik, yapılması zorunlu iştir. Emir ile ilgili kurallar aşağıdadır;

• Emirler maiyet tarafından değiştirilemez.

Ancak durum ve şartlar emri yapılamayacak bir hale koymuşsa veyahut emir verilirken meçhul kalmış sebepler ortaya çıkmışsa veya emrin yapılması büyük bir tehlikeye ve ağır bir zarara sebep olacaksa ve bütün bu haller karşısında amirden yeni bir emir alınmasına hal ve zaman müsait değilse, maiyet mesuliyeti üzerine alarak emri yeni vaziyete uygun bir tarzda değiştirerek yapabilir veya yapmayabilir. Fakat ilk fırsatta emri yapılmayan veya kısmen yapılan amire de bilgi verir.

• Emirler birbirine bağlı makamlar tarafından silsile takip edilerek verilir.

Çabukluk ve zaruri hallerde bu sıraya uyulmadan da emir verilebilir. Bu durumda amir, emri verirken atlamış olduğu kademelere en kısa zamanda bilgi verir. Böyle bir emri alan ast’ta ilk fırsatta, amirini bu emirden haberdar eder.

• Bir amirin verdiği bir emir varken, daha üst bir amirden bu emre aykırı bir emir alınacak olunursa, yüksek amirin emri yapılır, diğerine bilgi verilir.

Bir amirin verdiği bir emir varken, daha üst bir amirden bu emre aykırı bir emir alınacak olunursa, önceki emirden üst amir bilgilendirilir. Üst amir emrinin yerini getirilmesini tekrar isterse emir yerine getirilir ve ilk fırsatta da ilk emri veren amir bilgilendirilir. Eğer ilk emirden üst amirin bilgilendirilmesi imkânı yoksa duruma uygun emir yerine getirilir ve her iki amirde bundan bilgilendirilir.

• Her üst, disipline aykırı gördüğü her şeye müdahale etmeye ve emir vermeye görevlidir.

Fesat ve isyan halinde bulunulan bir gemide intizamı temin etmek, yağmacılığın önüne geçmek, gemiden kaçmak isteyen gemiadamlarını geri çevirmek için bu durumu gören her üst, emir ve komutayı üstüne almak vazifesi ile sorumludur. Üstün bu sorumluluğu yalnız bu tip olaylarda değil gemi can ve mal emniyeti ve çevre kirliliği gibi acil müdahale gerektiren durumlarda da geçerlidir.

2.2.2.Amir ve Vazifesi

Amir maiyetine emir vermeye yetkili kişidir. Amir ile ilgili kurallar;

• Amir emirlerini maiyetindeki her şahsa verebilir.
• Amir maiyetine hizmetle münasebeti olmayan emir veremez.
• Amir maiyetine hürmet ve itimat hisleri verir. Maiyetin ahlaki, ruhi ve bedeni hallerini daima nezaret ve himayesi altında bulundurur. Ruhi ve bedeni sağlığının devamı için gerekli tedbirleri alır.
• Vazifenin yapılabilmesi için gerekli ortamı, malzemeyi, zamanı temin eder ve devamı için gerekli tedbirleri alır. Vazifelerin zamanında ve tam olarak yapılıp yapılmadığını takip, kontrol ve yapılmasını temin eder.
• Astından hususi menfaat temin edecek bir talepte bulunamaz. Hediye kabul edemez, borç alamaz.
• Amir maiyetine karşı daima bitaraflık ve hakkaniyeti muhafaza eder.
• Maiyetinin disiplinini bozan hareketlerden dolayı onlara disiplin cezası verir veya verilmesi için üst makama başvurur.

2.2.3.Ast ve Vazifesi

• Ast, amirlerine ve üstlerine, umumi adap içinde ve örfe uygun bir hürmet göstermek zorundadır, üst veya amiri ile sizli konuşur, hitap ederken, ismini değil, örf gereği makamını belli eden sıfatını kullanır.
• Ast, amirlerin ve üstlerin mesleki ve şahsi şeref ve hasiyetlerine dokunacak sözler söyleyemez, nerede olursa olsun çekiştiremez, şahsiyetlerini hor ve hakir göremez,
• Amiri tarafından verilen hizmet emirlerini hiç bir itiraz ileri sürmeksizin derhal ve harfiyen yerine getirir,
• Gemi can ve mal emniyeti ile çevre güvenliğini tehlikeye sokabilecek, şirket menfaatlerine zarar verebilecek, ülkemizin itibarını zedeleyebilecek bütün hususlarda, diğer gemiadamları hakkında dahi olsa, bildiklerini doğru ve tam olarak bildirmek mecburiyetindedir.
• Ast, muayyen olan vazifeleri ve aldığı emirleri vaktinde yapar, değiştiremez ve haddini aşamaz. İcradan doğacak mesuliyet emri verene aittir. İtaatsizlik ve hatta itaat hissini tehdit eden her türlü tezahürler, sözler, yazılar, fiil ve hareketler cezai müeyyideler ile men olunur.
• Astlar bir anlamda üstlerin yardımcısı, ortak amacın bir halkasıdır. Kesinlikle bir mesleki rakip değildir ve bu anlamda ast, yarışı kazanmak pahasına şirketin zarara uğramasını göz ardı edemez. Ast, üstünün, eksik bilgilendirme sonucu büyük bir tehlikeye ve ağır bir zarara sebep olabileceğini düşündüğü bir uygulama içine girdiğini veya emir verdiğini görür ise, gerekli sürat, saygı ve nezaket kuralları dâhilinde, bilgi ve değerlendirme aktarımı yapmalıdır. Eğer durumun bilgi aktarımı ve değişiklik için uygun olmadığı görüşü ile ast, emir veya uygulamanın aksine bir fiili müdahalede bulunduysa sonuçtan bizzat sorumlu olur.

2.3.            Ortak Yaşam Kuralları

Aşağıda gemideki ortak yaşamın kurallarından bazılarına yer verilmiştir. Kurallar burada yazılanlar ile sınırlı olmayıp, kitabın birçok yerinde başka ortak yaşam kurallarını da bulabilirsiniz. Ayrıca bu kurallar sabit olmayıp şirketine, kaptanına göre de bazı değişimler gösterebilmektedir.

2.3.1.Çalışma Süresi

Personel genel olarak çalışma zamanları açısından, meydancı[22], vardiyacı[23] ve servis elemanları olarak üç farklı çalışma programı uygular. Günlük çalışma saatleri çalışma çizelgesinde belirtilir. Bir örneği ekte verilen bu çizelge personelin istirahat salonlarına asılır[24].

·         Standart iş süresi, gemiadamının işbaşında olduğu veya vardiya tuttuğu süredir ve bu süre, günde sekiz ve haftada kırk sekiz saattir.[25]€

·         Günlük iş süresi, ilgili mevzuatlar, sözleşme, şirket emniyetli işletim sistemi dâhilinde 14 saate kadar çıkartılabilir. Can ve mal emniyeti ile çevrenin önemli olarak tehlikede olması ve şirket menfaatlerinin yüksek değerde ve olasılıkla tehlikeye düştüğü durumlarda birbirini takip etmedikçe ve dinlenmenin kesintisiz verilmesi kaydıyla, bu süre 18 saate kadar artırılabilir. Dinlenme süresi günlük en az 10 saat, haftalık 77 saattir.[26]

·         Pazar günleri, vardiya, manevra, yükleme-boşaltma, can ve mal güvenliği ile çevreyi tehdit eden durumlar ve acil onarımlar olmadıkça, bakım tutum ve onarım işleri yapılmaz ve istirahat edilir.

·         Nazari eğitimler çalışma olarak değerlendirilmez.

Aşağıdaki işleri görenler bu kanunun iş sürelerine ilişkin hükümlerine tabi değildirler[27].

·         Kaptan (Süvari) veya yerine vekâlet eden,

·         Baş makinist,Doktor ve sağlık memurları,

·         Hemşire ve hastabakıcılar,

·         Asıl görevleri can, mal ve gemi kurtarma olan kurtarma gemilerinde çalışan gemiadamları,

2.3.2.İaşe

İş kanununa tabi gemilerde iaşe[28] servisi kurulması zorunludur. Gemiadamları hizmete başladıkları günden çıkışlarına kadar işveren tarafından bedelsiz iaşe olunurlar. İaşenin zorunlu sebeplerle uygulanamaması halinde işveren veya vekilince başkaca münasip bir iaşe imkanı sağlanır veya nakden ödeme usulü uygulanır. Limanlar içinde, şehir hatlarında, körfezlerde, göllerde ve akarsularda yolcu ve yük nakleden gemilerde, mavna, şat ve benzerlerinde iaşe servisi kurulması zorunlu değildir.€ Bu durumda işveren veya işveren vekili iaşe zorunluluğunu nakden ödemek suretiyle yerine getirir. Ödenecek miktar devlete bağlı “İaşe bedeli tespit kurulu” tarafından yıllık olarak belirlenir[29].

500 grt’den küçük gemiler, balıkçılar, römorkörler ve yüzer vinçler haricinde gemilerdeki iaşe durumu “Gemiadamlarının ikamet[30] yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik”te düzenlenmiştir.[31]

İaşe servisi kurulan gemilerde bu işler ile ilgilenmek üzere 1.zabit başkanlığında aşağıdaki kişilerden bir iaşe kurulu oluşturulur.[32]

·         Gemi doktoru veya sağlık memuru, (bulunmayan gemilerde gemi sağlık zabiti olarak gv.2.zabiti görevlendirilebilir)

·         Gemi aşçısı,

·         Kumanyacı, (tedarik işletme tarafından yapıldığı veya yaptırıldığı taktirde kumanyacı bulunmaz onun yerine bir başkası görevlendirilebilir)

·         İki tayfa temsilcisi. (Lostromolar bölüm tayfalarının temsilcileri olarak kurula katılabilir)

Bu kurul, yemek ve kumanya listelerinin yapılması, kumanyanın dışarıdan temin edilmesi gibi işlerden sorumlu olur. Ancak kumanyanın işletmeler aracılığı ile doğrudan tedarikçilerden (Ship chandler) temin edildiği gemilerde ki artık gemilerdeki genel uygulama böyledir, kurulun işi sadece yemek ve kumanya listelerinin oluşturulması ile sınırlı kalır. Yemek listeleri bu kurul tarafından gemiadamının günlük ihtiyacı olan 4750 kaloriden az olmamak üzere[33] aşağıdaki çeşide uygun olarak hazırlanır.[34]

·         Sabah Kahvaltısı : Çay, süt, sütlü kahve, kakao gibi içeceklerden biri,  Reçel ve bitkisel veya hayvansal kahvaltılık yağlardan biri ile peynir, yumurta veya zeytinden biri.

·         Öğle Yemeği : Bir et yemeği (Tavuk, hindi, balık eti dahil), Mevsimine göre kuru veya yaş sebzelerden biri veya çorba, Haftada üç gün tatlı veya meyve diğer günlerde makarna, börek, pilavdan biri veya diğer hamur işlerinden biri.

·         İkindi Kahvaltısı : Peynir veya zeytin ile ekmek veya herhangi bir sandviç, Çay, limonata, süt ve kakaodan biri,

·         Akşam Yemeği: Çorba, Mevsimine göre etli veya yaş veya kuru bir sebze, Makarna, pilav veya börekten biri veya diğer hamur işlerinden biri.

Bu çeşitlere ek olarak,

·         Çok soğuk havalarda veya kuzey bölgelerde kaptanın emri ile gereken gemi adamlarına ek gıda.

·         Seferde iken hastalanan gemi adamlarına gemi doktoru bulunmadığı takdirde kaptanın uygun görmesi ile perhiz yemekleri verilir.

Bu listeler 1.zabit tarafından incelenir, uygunsa imzalanarak kaptan onayına sunulur. Kaptan tarafından onaylanan yemek listesi salonlarda personele ilan edilir.[35]

Kumanya talep listelerinin çıkartılması gemi iaşe kurulu tarafından yapılması gerekmekle[36] birlikte genelde aşçı bu kurul adına, çıkartılacak yemeklere uygun kumanya listesini belirler. Bu listeler de 1.zabit tarafından incelenir, uygun ise imzalanarak kaptan onayına sunulur. Kaptan tarafından onaylanan kumanya listesi işletmeden talep edilir.

Gemilerde yemek servisleri genel olarak kamarotlar tarafından yapılır. Ancak uygun servis imkânı olduğu takdirde kendi kendine servis sistemi (Self servis) de kullanılabilir[37]. Kamarotlar sorumlu oldukları salonda servisi hazırlama, yemekleri dağıtma ve servisi toplamakla sorumludur. Kamarotlar ayrıca servis, temizlik gibi görevlerinin dışında aşçıya da yardım ederler.

Kumanya kullanım hakkı genel ve eşittir. Bu neden ile kaptan dahil istisnai durumlar haricinde mutfaktan özel talepte bulunulmaz veya bizzat alınmaz. İstisnai nedenler 1.zabit izni ile sağlık, misafir, ara verilemeyen çalışma, dış görev gibi durumlardır.

Gemilerde 24.00–04.00 vardiyası kahvaltıya kalkamayacağından onlar için büfe dolaplarında kahvaltılık bulundurulur. Gece vardiyacıları vardiyalarının sonunda kendi kahvaltılarını hazırlar ve bitiminde da masalarını kendileri toplarlar. Bulaşıklar kırılmayacak ve etrafı kirletmeyecek şekilde toplanıp, sabah kamarot tarafından yıkanmak üzere büfeye bırakılır. Gece vardiyacısı haricindeki kişilerin yemek saatleri dışındaki servis ihtiyaçları kurallar dâhilinde gece vardiyacılarının ihtiyaçları ayrılarak aşçı tarafından bu maksatla ayrılmış yiyecek var ise, etrafta artık, çöp, bulaşık bırakmamak kaydı ile kişilerin kendileri tarafından karşılanabilir.

2.3.3.İbate

İşveren, gemiadamına iaşenin yanı sıra ibate[38] imkânı da sağlamak zorundadır. Gemiadamlarına işe giriş gününden başlayarak işten çıkış gününe kadar rütbeleri, sayıları ve geminin büyüklüğüne uygun olarak ve yalnız kendileriyle eşyalarına ait olmak üzere gemi içinde ikamet yerleri bedelsiz olarak sağlanır. Herhangi bir zorunlu sebep yüzünden gemiadamlarının gemide ikametine imkân olmazsa işveren veya işveren vekili tarafından başka bir ikamet imkânı sağlanır.[39]

İaşede olduğu gibi 500 grt’den küçük gemiler, balıkçılar, römorkörler ve yüzer vinçler haricinde gemilerdeki ibate durumu “Gemiadamlarının ikame[40] yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik”te düzenlenmiştir.[41]

Genelde kaptan ve zabitana banyo tuvaletli bir kişilik, tayfaya kamara dışında ortak banyo tuvaletli 2 veya 4 en fazla 6 kişilik kamara verilir.[42] Kamara hacimleri geminin büyüklüğüne göre değişir. Kamara haricinde gemiadamlarına dinlenmek için 2 salon verilir. Zabitan salonu kaptan ve zabitan için mürettebat salonu tayfa içindir. Personel bu salonlarda dinlenir, eğlenir ve yemeklerini yer.

Tamirat gibi herhangi bir zorunlu sebep yüzünden gemiadamlarının gemide ikametine imkân olmazsa bedeli işveren veya işveren vekili tarafından karşılanarak geminin dışında otel, pansiyon gibi başka bir ikamet imkânı sağlanır.

Gemilerde barınma ile ilgili kamaraların ve diğer sosyal yerlerin bakım ve tutumları belirli bir görev dağılımı içerisinde sağlanır. Gemilerde temizlik, sağlığın ön şartı olmakla birlikte gemiadamının deniz yaşamında zorluklara karşı direncini artıran bir moral faktördür. Bu neden ile gemide belirli temizlik kuralları uygulanır.

Kişisel temizlik öncelikle kişinin kendisine ve sonra çevresindekiler karşı saygıyı ifade eder. Her gemiadamı yatağını, dolabını, kamara ve diğer zati eşyalarını devamlı temiz ve düzenli tutar. Zabıtan kamaralarının temizliği genelde kamarotlara ait olmakla birlikte tek zabıtan kamarotunun bulunduğu hallerde bu sorumluluk kaptan ve bölüm amirlerinin kamaraları ile sınırlandırılmıştır. Yere kesinlikle, battaniye, çarşaf gibi malzeme serilmez.

Tek zabitan kamarotunun bulunduğu gemilerde kaptan ve bölüm amirlerinin banyo ve tuvaletlerinin temizlik sorumluluğu zabitan kamarotunun, diğer zabitanın banyo tuvaletlerinin temizlik sorumluluğu ise kendilerine aittir. Tayfaların ortak banyo tuvaletlerinin temizlik sorumluluğu da mürettebat kamarotuna aittir. Buna rağmen banyo tuvaleti kullanan her kişi temizlik sorumluluğu kendilerine ait olsun olmasın kullanım sonrası temizliği kendisi yapar. Bunun için kamarotlar gerekli olan alet ve temizleyicilerin devamlı el altında bulundurulmasını sağlar.

Salon, koridor gibi ortak kullanım alanlarının genel temizliği de kamarotlar tarafından yapılır. Ancak bu temizliği olağan kirlilik seviyesi için düşünmeliyiz. Eğer kirlilik gemiadamının, dikkatsizlik, boş vermişlik veya kastı sonucu oluşmuşsa bunun temizlenme sorumluluğu kirliliğe sebep olan gemiadamına aittir. Bakım, onarım gibi nedenlerle ortak yaşam bölümlerinde bir kirlilik oluşacak ise onarımı yaptıracak amir, kirliliği önlemek için bölümünün görevlilerine, gerekli ve yeterli tedbiri aldırır, iş bittikten sonra da kaba temizliğini yaptırır.

Yatak takımları ve havluların periyodik değişim ve temizliğinden her kişi kendi sorumlu olur. Ancak Kaptan ve bölüm amirlerinin yatak takımlarının değişim ve temizliği zabitan kamarotundan talep edilebilir. Gemilerde büyüklüğü ile orantılı olarak çamaşır yıkama, kurutma ve ütü yapma imkanı bulunur.

2.3.4.İzin

Aynı işveren emrinde aynı gemide bir takvim yılı içinde bir veya birkaç hizmet akdine dayanarak en az altı ay çalışmış olan gemiadamı yıllık ücretli izine hak kazanır. Gemiadamlarının en az izin süresi altı aydan bir yıla kadar hizmeti olanlar için 15 gün, bir yıl ve daha fazla hizmeti olanlar için yılda bir aydır. €

Gemiye ordino[43] alarak çalışmaya gelen gemiadamları ancak yıllık izinlerini gemi dışında geçirebilirler. Limanlarda gemi dışına çıkmaları ancak bölüm amirlerinin idari izni ile olur.

Limanlarda idari izinli olarak dışarı çıkan personel kesinlikle kendisine belirtilen saatte gemiye dönmüş olacaktır. Özellikle hiçbir yabancı limanda amir izin verse bile, aksi veya özel bir şart belirtilmedikçe 24 saati aşkın süre dışarıda kalınmaz. Türk limanlarında bölüm amiri tarafından verilen 24 saati aşan izinler gemi kaptanlığına bildirilir ve hiçbir şekilde gemi personelinin yarısından azı veya acil durumlarda görev yapılmasına yetersiz veya sayıda personele kalınmaz. Geminin hareketinde gecikme olsa bile gemiadamı kendisine dönüş saati veren amirinin izni olmaksızın dönüşünü geciktirilemez.

2.3.5.Kıyafet

Gemiadamının kıyafeti, çalışırken, istirahat halinde veya dışarı çıkarken şirketin belirlemiş olduğu şekilde olur. Şirket bir kıyafet belirlediyse, belirlediği kıyafeti vermek zorundadır. Aksi halde gemiadamı bulunduğu durum ve yere uygun olarak kıyafetini seçmekte serbesttir.

Çalışmalarda kesinlikle koruyucu giysi ve teçhizat kullanılır. Makine, sintine, tank, güverte, ambar gibi kıyafetleri yıpratıcı ve kirletici yerlerdeki çalışmalarda öncelik kıyafetin koruyucu olması ve çalışmayı engelleyici olmamasıdır.

Yorucu, kirletici, yıpratıcı işlerin yapılması ve önceliğine göre gerekli temizlik ve değişim için vaktin olmadığı durumlarda mümkün olduğunca, yemek ve dinlenme salonlarına çalışma kıyafetiyle girilmez. Böyle durumlarda mümkün olduğunca kıç üzerinde veya hava şartları uygun değilse içeride ayrı bir yerde toplu olarak, çevreyi fazla kirletmeden ihtiyaçlar karşılanır. Bununla ilgili tedbirleri, zabitler kendileri, tayfalar içinse lostromolar alır.

Yemek veya dinlenme salonları gibi sosyal maksatlı toplanılan yerlere, köprüüstüne, bir başkasının kamarasına veya çalışma ofisine, sahildeki yetkililerinin yanlarına veya ofislerine veya liman iznine giden gemiadamı öncelikle kendine saygı, sonra temsil ettiği değerler adına, bedeni temizliğini yapmış ve mümkün olduğunca uygun, temiz, yırtıksız ve hatta yerine göre ütülü kıyafet içinde olur.

Ne kadar sıcak olursa olsun adaba aykırı kıyafetlerle gemi içerisinde dolaşılmaz, terlik ile çalışma mahallerine geçilmez, topuğuna basılmış ayakkabı ile dolaşılmaz.

2.3.6.Kişiler Arası İlişkiler

Gemiadamları, birbirleri ile ilişkilerinde, karşılıklı sevgi ve saygı kurallarına uyarlar. Hitaplarında aşağılayıcı lakaplar kullanmaz, birbirlerine karşı alçaltıcı, gurur kırıcı davranışlardan kaçınırlar. Küslük olmaz ve kırgınlıklar özellikle iş yapılmasında verim düşürücü seviyede olamaz.

Tartışmalar çok yüksek sesli olmaz, kesinlikle hakaretten ve fiziki şiddetten kaçınılır. Meşru müdafaa halinde dahi ilk bakılacak olan unsur, müdafaa biçiminin nitelik ve şiddet derecesi açısından fazla veya gerekli olup olmadığıdır.

Gemide, dışarıdan gelen görevli kişiler ile kesinlikle tartışılmaz. Tartışma gerektirecek durumlarda olay bir üst makama iletilir. Yabancılar ile itişme kakışma yapılmaz, şaka maksatlı dahi olsa fiziki temasta bulunulmaz. Limanlarda dış kuruluşlar tarafından gemiye ve personele verilen servis, lokal gibi imkanlardan yararlanırken kesinlikle onların belirttiği kurallara uyulur, aksi üzerinde ısrar ve tartışma yapılmaz.

Gemi dışından gelebilecek fiziki şiddet tehditlerinde dahi şiddete başvurulmaz. Kesinlikle limanlarda bir şiddet gösterisi amacı ile toplanıp veya yalnız olarak bir yere gidilmez. Korsan saldırılarında dahi, saldırgana öldürücü ve yaralayıcı aktif savunma yapılmaz, kilitleme, basınçlı su verme gibi pasif engellemelere gidilir.

2.3.7.Bulundurulmayacak Zati Eşya

Gemilerde farklı nedenler ile personelin kamaralarında bazı malzeme ve eşyanın bulundurulmasına müsaade edilmez. Bulundurulmasına müsaade edilmeyen malzeme ve eşya aşağıda belirtilmiştir.

• Yiyecek,
• Parlayıcı, patlayıcı, akıcı madde,
• Silah kapsamına girecek, ateşli, delici veya kesici alet,
• Uyuşturucu kapsamına girebilecek madde veya ilaç,
• Porno kapsamına girebilir yayın, audio-video kayıt, alet, aksesuar,
• İzin verilenden daha fazla içki ve sigara,
• Gemiye ait tüketim malzemesi,
• Çok kıymetli eşya ve para,
• Kaçak kapsamına girebilecek bildirimi yapılmamış eşya.

Kişiye ait çok değerli eşya ve para kaptana emanete verilir. Bunun amacı, gemide hırsızlığa teşvik etme, korsanlıklarda kayıpların sigorta kapsamına alınması ve yabancı ülkelerde kaçakçılık şüphesi doğurmamaktır. Yabancı ülkelerde kaçakçılık şüphesi doğuracak eşyalar ayrıca gümrüğe beyan edilerek bu şüpheden kurtulmaya çalışılır.

Gerek idari gerekse disiplin gerekçeleri ile kamaralar gerektiğinde kaptan emri ile disiplin zabiti tarafından kontrol edilebilir, arama yapılabilir.

2.3.8.Sağlık Sorunlarının Çözümü

Gemide sağlık konusunda yetkili kişi normal olarak gemi doktoru veya sağlık memurudur. Doktor ve sağlık memuru olmayan gemilerde güverte 2.zabiti, zabit olmayan gemilerde ise geminin kaptanı sağlık konusunda yetkili kişidir. Gemideki hasta veya kazazedelerin bir sağlık kuruluşuna ulaştırılabilme imkânının bulunmadığı durumlarda onların sağlık sorunlarının teşhis ve tedavilerinden bu kişiler sorumludur.

Gemide acil tıbbi durumlar dışında bir sağlık sorunu olan gemi adamı 2.zabite müracaat ederek sağlık sorununu beyan eder. 2.Zabit gemiadamının sağlık sorununu teşhis ve tedavi etmeye çalışır.

Gemide tedavi edilemeyen veya gemi imkânlarını aşan ve acil olmayan durumlarda hasta veya kazazedeler ilk limanda bir sağlık kuruluşuna gönderilerek tedavileri sağlanır.

Gemideki bir kaza durumunda kazazedeye ilk müdahale onu bulan kişi veya kişilerce yapılır. Bu arada gemi sağlık yetkilisine haber ulaştırılır. Yetkili sağlık görevlisi yardımcısı ile birlikte ilk yardım çantasını ve sedyeyi getirir. Sağlık görevlisinin kaza mahallinde veya güvenli bir yerde yaptığı ilk yardımının arkasından kazazede durum ve imkâna göre kamarasına, revire, sahildeki bir sağlık kuruluşuna veya ambulansa götürülür.

Hastalar veya kazazedeler gemi imkânlarının yetersizliği ve hayati tehlike veya kalıcı sakatlık olasılığının var veya pek muhtemel olduğu durumlarda limanda ilk müdahalelerinin arkasından bir sağlık kuruluşuna ulaştırılırlar. Ancak seyir sırasında bu imkân olmadığından belirli kıyı istasyonları aracılığıyla bir doktor ile temas kurularak ondan tıbbi tavsiye alınır. Doktor tavsiyesi alındıktan sonra tavsiyeye göre gerekirse gemi rotası değiştirilerek veya sahilden gelecek ambulans helikopteri veya motoru ile hasta veya kazazede bir sağlık kuruluşuna gönderilirler.

2.3.9.İzinsiz İlaç ve Uyuşturucu

Gemilerde ilaç kontrolü 2.zabit tarafından yapılır. Bunun gerekçesi, personel sağlığının takibi, ilaçların sağlıklı şekilde muhafazası ve uyuşturucu kontrolüdür. Bu neden ile, gemiye katılan gemiadamı var ise yanındaki ilaçları 2.zabite teslim eder ve yanında ilaç bulundurmaya devam etmek ancak 2.zabitin izni ile olur.

Uyuşturucu, yaptığı etki nedeni ile kullanan kişide haz duygusu oluşturan ancak irade kontrolünü azaltması, vücutta hasarlara sebep olması ve kullanım bağımlılığı yaratması nedeni ile genelde tüm dünyada kullanımı ve satışı yasaklanan maddelerdir. Ülkelerin uyuşturucu ile mücadelede belirli politikaları bulunur. Bu politikalarının sonucu belirlenen yasakların ihlali halinde, kullanan ve satanlara karşı çok yüksek cezalar uygulanır.

Bir de bunların ötesinde, uyuşturucu kaçakçılığında, gemilerin kullanılması yaygın bir yöntemdir. Bunun önlenmesi için özellikle bir ihbar halinde, limanlarda çok teferruatlı ve gemiyi bağlayan kontrol ve aramalar yapılmaktadır. Bir kaçakçılığın tespiti halinde bu durum, hem ilgili kişilerin, hem de geminin uzun süre çalışamaması, kişilere ve gemilere büyük cezalar gelmesi anlamına gelmektedir. Bu neden ile şirketlerin gemilerinde uygulanmak üzere uyuşturucu kontrol politikaları bulunur, sadece belirli uyuşturucular değil, uyuşturucu kapsamına girebilecek her hangi bir maddenin gemide bulundurulması ve kullanılması yasaklanır ve aksinin tespiti halinde ilgili kişinin gemi ve işletmesi ile ilişkisi derhal kesilir. Bu neden ile uyuşturucu kapsamına giren ilaçların dahi gemiadamının yanında bulundurmasın izin verilmez. Zorunluluk hallerinde kaptan ve bölüm amirlerinden izin alınır.

2.3.10.            Alkol Kullanımı

Alkolün insan vücudunda meydana getirdiği olumsuz etkiler bilinmektedir. İradeyi ve vücut kontrolünü zayıflatır, düşünme ve ifadeyi zorlaştırır. İnsanda gereksiz cesaret duygusu oluşturur. Soğuk havalarda, genel bilinenin aksine kullanana enerji vermez ve kişilerin donarak ölmesini kolaylaştırır. Velhasıl gemiadamının sağlıklı görev yapmasını ve düzgün ilişkileri engeller. Bu neden ile gemilerde alkol kullanımı ile ilgili olarak şirketlerin belirli politikaları vardır ve gemide belirli sınırları aşarak alkollü içki kullanımı yasaklanmıştır.

Bu amaç ile gemide bazı tedbirler alınır. Bunlardan birisi kaptan storundan yapılan satışlara genel veya özel sınırlamalar getirilebilir. Bu sınırlamanın gerekçesi, alkol kullanımında gemi iç düzen kurallarının ihlali ve şirket talimatlarıdır. Ayrıca alkollü olma konusunda sınırlama getirilir. Hiçbir personel 50 promil değerinin üzerinde alkollü olamaz. Bunu pratik olarak 7 saat içerisinde bir dubleden fazla rakı içmemek olarak belirleyebiliriz. Bunların kontrol ve takipleri bölüm amirlerince yapılır.

2.3.11.            Ziyaretçi Kabulü

Gemi personeli, 1.zabitin izni olmaksızın kişisel ziyaretçi kabul edemez. Kaptan veya bölüm amirleri haricinde gemi personeli, izin verilmiş ziyaretçilerini iskele başında bizzat karşılarlar. Kaptan veya bölüm amirlerinin ziyaretçileri duruma göre ziyaretçi sahibinin bildirdiği kişi tarafından karşılanır. Müsaade edilen ziyaretçiler, misafir getirenin dinlenme salonunda, kabul edilirler ve yine ancak 1.zabitin izni ile gemiyi dolaştırabilir ve yemeğe davet edebilirler. Kaptan ve bölüm amirlerinin ziyaretçileri, uygunsa kendi ofislerinde kabul eder ve bizzat kendileri veya uygun görülen bir zabit eşliğinde gemi gezdirilebilir. Gemiyi dolaşan ziyaretçilere genel olarak köprüüstü haricindeki kapalı bölümler kapıdan gösterilir, içeri girmelerine müsaade edilmez. Köprüüstünde ise tutulmuş kayıtların ve jurnalin incelenmesine müsaade edilmez. Müsaade alınarak gemiye sokulan ziyaretçi kesinlikle dinlenme salonu dışında yalnız bırakılmaz.

2.3.12.            Müracaat ve Şikâyetler

Her gemiadamı, gerek hizmete ve gerek zati işlerine ait kanun ve nizamların kendisine vermiş olduğu hak ve salahiyetler herhangi bir surette haksız olarak ihlal edilirse veya ihlal edildiğini düşünürse şikâyet etmek ve resmi ve şahsi işlerinden dolayı da müracaatta bulunmak hakkına haizdir.

Gemi personeli şirket ile doğrudan temas kuramaz. Talep ve şikâyetler silsile yolunu takip eder. Müracaat ve şikâyetler söz veya yazı ile ve en yakın amire yapılır. Eğer bu amirden şikâyet olunacak ise şikâyet edilen amir geçilerek bir derece üstündeki amire yapılır. Sözle yapılan şikâyetler zabıt ile tespit olunur. Müracaat ve şikâyetler takip ve tahkik ve bir karara bağlanarak neticesi müracaat sahibine mümkün olan en kısa zamanda mutlaka bildirilir. Ancak bu müddet hiç bir halde 15 günü geçemez. Adli tahkikata mevzu olan şikâyetler ve itirazlar hakkındaki ceza ve usul kanunlarındaki hükümler saklıdır.

Toplu olarak şikâyet yasaktır. Bir veya aynı hadise birden fazla şahısların şikâyetlerine sebep veya mevzu olursa bunların her biri ayrı ayrı ve yalnız başına şikâyet hakkını kullanabilirler. Şikâyet reddedildiği durumda, şikâyetçiye bu yüzden ceza verilemez. Ancak şikâyet ederken şikâyetçi bir suç işlemiş veya bir disiplin tecavüzünde bulunmuşsa ayrıca mesul olur.

2.4.            Disiplin

Gemiadamının gemi içerisindeki yaşamını düzenleyen kuralları oluşturmak ve bu kurallar bütününün oluşturduğu düzene uymak personel disiplinini oluşturur. Personel disiplini, işin temel taşlarından biridir. Olmaması ciddi aksaklıklara sebep olur. Kaptanın en önemli görevlerinden biride bu disiplini sağlamaktır. Gerektiği durumda bu disiplinin muhafazası ve idamesi için Kaptan, kaynağını, kanunlardan, emniyetli işletim sisteminden ve örflerden alan cezai ve idari tedbirleri alır.

2.4.1.Amirin Disiplindeki Yeri

Amir, personelin moralini üst seviyede tutmaya çalışır, personel arası ilişkilerin karşılıklı saygı ve sevgi bağları içerisinde devamı sağlar, gemi görevinin en iyi şartlarda başarılması için gerekli tedbirleri alır. Amirin alacağı tedbirler; gerekli kuralları koymak, eğitimi gerçekleştirmek, uyumu takip etmek, ihlalleri tespit etmek, sorumlusunu ve nedenini araştırmaktır.

Amir maiyeti ile ikili münasebetlerde nasıl kendisine karşı bir saygı bekliyor ise o da onlara karşı aynı saygıyı gösterir, disiplinin sağlanması için hakaret derecesine varan ifadeler kullanmaz. Amir öncelikli olarak maiyetinin görevini daha iyi yapılabilmesi için onları şevklendirir, gerekir ise eğitir, verimlerinin artması için gerekli tedbirleri alır, cezai uygulamalara ancak gereken sözlü ikazları yaptıktan sonra, yararı olacaksa veya artık o kişiden ihtiyaç olan verimin alınamadığı durumda gider. Vazife ihlallerinde öncelikli olarak, amir, kendi üzerine düşen görevi yapıp, görevin yapılabilmesi için gerekli ortamı hazırlayıp, malzeme, zaman, yardım unsurlarının sağlanıp sağlanamadığını kontrol eder.

Mükâfat gerektiren konularda silsile takibi ile gemi kaptanlığına müracaatla, imkânlar dâhilinde hak edene mükâfat verilmesini sağlar. İhlallerde, amir, gerekli disiplin cezasının verilmesi için şikâyetçi sıfatı ile bölüm amirine başvurabilir.

2.4.2.Kaptan ve Ceza

Kanunun verdiği yetki ile kaptan, geminin emniyet ve disiplinini temin maksadı ile, gemiadamları ve gemide bulunan diğer şahıslar üzerinde cebir kullanma, hapsetme, gemiden uzaklaştırma, üzerlerini ve eşyalarını arama, el koyma, kaçanları zorla getirme yetkisi bulunmaktadır. Disiplin talimatlarında bildirilen tedbirler, uygulamalar ve bölüm amirlerinin ve disiplin komitesinin aldığı kararlar, dayanağını Kaptanın kanundan gelen bu yetkilerinden alır.

Talimatlarda belirtilen, bölüm amirlerinin ve disiplin komitesinin yetkileri, Kaptanın kanunlardan aldığı yetkilerinden feragat ettiği anlamını taşımaz. Amaç sadece daha iyi bir disiplinin, hakkaniyet ölçülerinde sağlanabilmesidir. Bölüm amirleri ile ilgili kararları Kaptan tek başına alır.

2.4.3.Disiplin Sağlama

            Gemi disiplininin sağlanmasında bölüm amirleri, idari açıdan kaptanın yardımcısıdır. Bölüm amirleri kendi bölüm personeli ve çalışmalardaki disiplin ile sorumlu olmakla birlikte, her iki bölüm personel ve çalışmasının karıştığı disiplin olaylarında beraberce veya bağımsız olarak uygulama yapabilirler. Bölüm amirleri, tanık oldukları veya kendilerine iletilen olayların, disiplin suçu içermesi olasılığı halinde, geminin disiplin yöntemi gereği işlem yapmak zorundadır. Aksinden sorumludur. Disiplinin sağlanmasında tüm personel Kaptana yardımcı olmaktan sorumludur.

Gemi düzeni ile ilgili olarak işletme ve kaptan talimatlarında belirtilen kuralların ihlalinde yine bu talimatlar doğrultusunda müeyyideler uygulanır. Ancak talimatlar ile belirlenmiş disiplin suçların bir kısmı T.C. kanunlarına dayanır ve mahkemelerinde yargılanmaya açıktır.

Gemi disiplin talimatlarının belirttiği suçları işleyen personele uygulanacak yaptırımlar,

• Zorla yaptırım veya el koyum,
• Tazmin ettirme,
• Disiplin cezası,
• Hapis,
• Gemiden uzaklaştırma ve
• Kontrat iptalidir.

Yasaklara uyulmaması halinde uygulanacak disiplin ceza çeşitleri, ihtar ve uyarıdır. Suçların tekrarında cezalar artırılır. Hangi suça hangi müeyyidenin uygulanacağı talimatlar tarafından belirtilir.

2.4.4.Savunma ve Soruşturma

Kendisine bir suç isnat edilen gemi personeli, kendini savunma hakkına sahiptir. Savunmayı suçlanan kişinin amiri veya disiplin zabiti ister. Savunma yazılı veya zabıt altına almak kaydı ile sözlü olur. Disiplin komitesinde talep edilmiş ise, sözlü savunma yapan personelin bu sözlü savunması yazılı kayda alınır ve imzalatılır.

Amirler tanık oldukları veya kendilerine iletilen disiplin kurallarına aykırı olayların tanıklarını dinlerler. Olayda bir suç görüyorlarsa; Form-2’deki örneğe göre tanık ve sanık ifadelerini yazılı olarak kayda alıp imzalatırlar. Sanığın suçu sabit ve disiplin suçu kapsamındaysa Form-3’deki örneğe göre disiplin cezası verildiğini ifade eden raporu üç nüsha hazırlayıp imzalarlar ve raporun birini, suçlu kişiye, diğerini kişisel dosyasına, sonuncuyu da işletmeye olacak şekilde dağıtım yaparlar. Tanık ve sanık ifadelerini kişisel dosyaya koyarlar. Disiplin suçunu aşan durumlarda ise tanık ve sanık ifadelerini kaptana verirler. Disiplin suçunu aşan durumlarda kaptan ya yetkisini tek olarak, ya da gemi disiplin komitesi ile birlikte kullanarak, suçlu kişiye ceza uygulamasını yapar. Ceza kişinin kendisine tebliğ edilir ve raporun bir nüshası kendisine verilir. Raporun diğer nüshaları biri kişisel dosyasına konur diğeri işletmeye gönderilir.

Bölüm amirlerinin verdiği cezalarda hakkaniyet kurallarının aşıldığını ve mağdur olduklarını düşünen kişiler verilen cezanın iptali için kaptan veya disiplin zabiti aracılığı ile disiplin komitesine başvurabilir.

2.4.5.Disiplin Komitesi

Disiplin komitesi, Kaptanın başkanlığında, 1.zabit ve başmühendisin üyeliği ile 3 kişiden oluşur. Komite kendilerine iletilen iddiaları irdeler, suçlanan kişinin yazılı veya sözlü savunmasını disiplin zabiti aracılığı ile alır, suçlu veya suçsuzluk kararını verir. Suçluluk halinde hapis, gemiden uzaklaştırma ve kontrat iptali yaptırımlarını uygular. Disiplin ceza itirazlarını inceler hakkaniyetin aşıldığını tespit ederse cezayı iptal eder. Hapis cezası kararı önemine binaen Kaptan emri ile derhal uygulamaya geçirilerek bilahare disiplin komitesinde değerlendirmeye konulabilir. Karar ile ilgili kayıtları tanzim eder ve raporlama işlemlerini yapar.

2.4.6.Mükâfat

Bir çalışandan beklenen, çalışma azmi, bilgi, insan ilişkileri ve dürüstlüktür. Bu değerlere sahip ve devamlı geliştiren personel, teşvik amacı ile bölüm amirinin önerisi, kaptanın onayı ile gemi kaptanlığı ve/veya işletme müdürlüğü tarafından ödüllendirilebilir.

Personelin, ödüllendirmeye gerekçe gösterilen değerlere sahip olduğu en az altı aylık bir devamlı çalışmanın bütünü için göz önüne alınır.

Beklenmedik bir anda olarak ortaya çıkan ve sonunda can ve mal kaybının ve çevre kirliliğinin pek muhtemel olduğu olaylarda canfersa bir çalışma gösterip, can ve mal kaybını ve çevre kirliliğini engelleyen ya da çok aza indiren personel, altı aylık süre şartı gözetilmeksizin ödüllendirilir.

2.5.            Uygulama

Gemi düzenine uymak için;

• Gemiye zamanında katılınır.
• Bulunulan yere, işe ve talimatlara göre uygun kıyafet kuşanılır.
• Kamarada bulunması yasak olan malzeme kamaradan çıkartılır.
• Sözleşmede belirtilen mevkiin görevleri yapılır,
• Amirler tarafından verilen emirler yerine getirilir.
• Bir suçlama halinde savunma yapılır.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

• Gemiadamı gemide arkadaşları ile uyum içerisinde olur, uyuşturucu kapsamına girebilecek maddeleri kullanmaz, içkiyi de müsaade edilen miktarın üzerinde içmez.
• Zamanında iş başı yapar.
• Görevleri isteyerek, yapılacağı konusunda şüphe oluşturmadan, zamanında ve en iyi şekilde yapar.

3.  GEMİDEN AYRILMAK

3.1.            Hizmet Akdinin Sona Ermesi

Bir hizmet akdi aşağıdaki şekillerde sona erebilir[44];€

·         Akdin fesih edilmesi ile

o   Önelsiz (ihbar süresiz) fesih

o   Önelli fesih

·         Sözleşmenin sona ermesi

·         Akdin hükümden düşmesi ile

3.1.1.Akdin Fesih Edilmesi

Bir hizmet her iki tarafında mutabakatı halinde istendiğinde fesih edilebilir. Tek taraflı fesih ise önelli ve önelsiz olarak iki şekilde olur.

3.1.1.1.       Akdin Önelsiz Fesih Edilmesi

Bir hizmet akdi aşağıda belirtilen özel durumlar dışında gemiadamının işe alınmasından itibaren altı ay geçmeden tek taraflı olarak bozulamaz[45]. Bozulması halinde tazminat söz konusu olur.

• İşveren veya işveren vekili aşağıdaki özel durumlarda akdi tek taraflı olarak sona erdirilebilir.[46]€
• Gemiadamının herhangi bir limanda geminin hareketinden önce gemiye dönerek hizmete girmemesi veya gemiye dönmemesi,
• Gemiadamının gemide hizmet görmesinin tutukluluk, hapis veya gemide çalışmaktan men olunması gibi sebeplerle imkânsız bir hal alması,
• Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı, kanuna, hizmet akitlerine ve sair iş ve çalışma şartlarına aykırı hareket etmesi,
• Gemiadamının işveren veya işveren vekiline karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi,
• Gemiadamı aşağıdaki özel durumlarda akdi tek taraflı olarak sona erdirilebilir.€
• Ücretinin kanun hükümleri veya hizmet akdi gereğince ödenmemesi,
• İşveren veya işveren vekilinin gemiadamına karşı, kanuna, hizmet akitlerine veya sair iş şartlarına aykırı hareket etmesi,
• İşveren veya işveren vekilinin gemiadamına karşı denizcilik kural ve teamüllerine veya ahlak ve adaba aykırı hareket etmesi,
• İşveren, işveren vekili veya gemiadamı yukarıda sayılanlara ek olarak aşağıdaki durumlarda da tek taraflı olarak iş akdini sona erdirilebilir.
• Geminin herhangi bir sebeple 30 günden fazla bir süre seferden kaldırılması,€
• Gemiadamının herhangi bir sebeple sürekli olarak gemi de çalışmasına engel bir hastalığa veya sakatlığa uğraması,

Akdin özel durumların gerçekleşmesine bağlı olarak tek taraflı fesih edilmesi halinde sona erdirme bildirimi, hukuki gerekçe öğrenilir öğrenilmez 6 gün her halükarda 1 yıl içerisinde yapılmalıdır.€ Bu durumda tarafların tazminat hakları saklı kalır. [47]

3.1.1.2.       Akdin Önelli Feshi ve İhbar Süresi

Altı ay geçtikten sonra özel bir durum aranmaksızın akit tek taraflı olarak fesih edilebilir. Ancak bu durumda da ihbar süresi kullanılır. İhbar süresi, özel durumlar hariç olarak tek taraflı fesih edilen bir hizmet akdinde verilen, çalışma süresine göre belirli olan ön haber süresidir.

Çalışma süresine göre belirlenen ihbar süreleri aşağıda olduğu gibidir[48].

• 6 ay çalışan gemiadamı için, iki hafta önce,
• 6 ile 18 ay arasında çalışan gemiadamı için, dört hafta önce,
• 18 ile 36 ay arasında çalışan gemiadamı için, altı hafta önce,
• 36 aydan fazla çalışan gemiadamı için, sekiz hafta önce,

Bildirme şartına uymayan taraf, yukarıda yazılı sürelere uygun ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.

3.1.2.Sözleşmenin Sona Ermesi

Belirli bir süre için yapılan sözleşmede sürenin bitmesi veya belirli bir sefer için yapılan sözleşmede geminin vardığı limanda yükünü boşaltması ile sözleşme sona erer. Sözleşmenin sona erişine göre gemiadamı bir bildirime gerek olmaksızın değiştirilir. Ancak genel uygulama gemiadamı da işveren de durumdan memnunsa, gemiadamının bir talepte bulunmaz, işveren de değişimci göndermez ve böylece sözleşme kendiliğinden aynı şartlarda uzatılmış sayılır. Bu neden ile gemiadamı sözleşme sonunda ayrılmak istiyorsa bunun için bir ihbar süresi zorunlu olmamakla birlikte uygun bir süre öncesinden ayrılış talebini yapar.

3.1.3.Akdin Hükümden Düşmesi

Hizmet akitleri aşağıdaki hallerde hükümden düşer;[49]

• Geminin kayba uğraması,
• Terk edilmesi,
• Harp ganimeti ilan edilmesi,
• Türk bayrağından ayrılması,

Aynı bayrakta kalmak şartıyla, geminin el değiştirmesi, akdin feshini gerektirmez.[50]

3.2.            Sözleşmenin Uzaması

Sona eren hizmet akdi, aşağıdaki durumlarda kendiliğinden uzar veya uzatılabilir;

• Belirli bir süre için yapılan akit, seyir sırasında bitmiş olsa bile, uğranılacak ilk limana varmasına ve güvenlik altına alınmasına kadar uzatılmış sayılır[51].
• Akdin fesih edildiği zaman gemi seyir halindeyse, akit uğranılacak ilk limana varılması ve güvenlik altına alınmasına kadar uzatılmış sayılır[52].
• Belirli bir süre veya sefer için yapılan iş akdi sona erse bile gemiadamı, işveren veya işveren vekilinin muvafakatiyle işe devam ederse hizmet akdi, aynı süre için uzatılmış sayılır[53].

3.3.            Görev Devir Teslimi İçin Bekleme

Ayrılış talepleri gemi kaptanlığına yapılır. Kaptanlık tarafından işletmeye iletilen talep, geminin yeri ve seferleri gözetilerek mümkün olan ilk limanda gerçekleştirilir. Her ne sebep ile olursa olsun, ister kontratı sona erdiği ve kendi istediği için, ister istifa ettiği, ister işten çıkartıldığı için gemiden ayrılacak olan gemiadamı, geminin yeri ve seferleri gözetilerek mümkün olan ilk limanda yerine gönderilecek gemiadamını beklemek zorundadır. Gemiadamı gemiden, izinsiz ve görev teslim etmeden ayrılamaz. Ayrılan gemiadamı, bundan dolayı oluşacak olaylardan sorumludur. Bu süre zarfında görevine devam edecek ve bu kişinin amiri de can ve mal güvenliği ile çevreyi ciddi anlamda tehdit etmedikçe, bu kişiyi ayrılıncaya kadar görevlendirmekle yükümlü olacaktır. Aksi halinde çalışmayan veya çalıştırmayan kişiler bundan sorumlu olacaktır. Tarafların tazminat hakları saklıdır.

3.4.            Gemiden Çıkış

Yerine adam gönderilen gemiadamı, değiştirmeciye üzerindeki zimmetli veya zimmetsiz gemi demirbaşını ve malzemeyi teslim eder, görevi ile ilgili genel ve devam eden çalışma ile ilgili iş ve emir bilgilerini verir. Değiştirmeciye gemiyi ve çalışma yerlerini gezdirir ve tanıtır.

Ayrılış yapacak gemiadamı üzerinde başka bir gemiadamına ait eşya ve borç bırakmamaya çalışacaktır. Aksi durumda alacaklı olan gemiadamı bu ayrılıştan dolayı bilgilendirilecek ve ödüncün iadesi ile ilgili mutabakata varılacaktır. Zorunlu hallerde ödünç paranın iadesi ile ilgili sorunlarda bölüm amirinin aracılığı ile gemi kaptanından çözüm talep edilir.

Ayrılan gemiadamı, ayrılmadan önce, 2.zabiti görür, ayrılış ordinosunu, belgelerini ve var ise işletmeye gönderilecek evrakları alır. Güvenlik yaka kartını teslim eder. Bölüm amirini ve müsaitse kaptanı görerek Allahaısmarladık der, selamet diler ve ayrılır.

3.5.            İade Sorumluluğu

İş akdinde özel bir düzenleme yoksa, yurt içinde veya dışında feshedilen bir iş akdinde işveren veya vekili gemiadamını tüm yol, iaşe ve sair masraflarının karşılanarak geminin bağlama limanına iade etmek zorundadır.€ Ancak fesih ilk 6 ay içerisinde gemiadamının kusurundan veya onun talebi ile olmuşsa yolculuk masrafları işveren tarafından karşılanıp gemiadamından istenebilir.€ Eğer gemi Türk limanındaysa ve fesih gemiadamının kusurundan olmuşa işverenin iade zorunluluğu dahi yoktur. Eğer gemiadamı yabancı uyruklu ise, bu kişi, ikametgâhının bulunduğu yere iade edilmelidir.€ Gemiadamı ayrıldığı yerde bir başka kişi ile iş anlaşması yaparsa veya yurda iadeyi istemezse, işverenin bu kişinin yol masraflarını karşılama zorunluluğu kalkar[54].

Gemiadamını genelde acenteler bağlama limanına ulaşım vasıtasına kadar getirir.  Bağlama limanına gemiadamı doğrudan işletme personel müdürlüğüne giderek ayrılış ordinosunu ve var ise iletilecek emaneti teslim eder, gideceği yer ve kendisi ile temas kurulabilecek telefonları verir, varsa personel müdürünün talimatını alarak ayrılır. Bağlama limanında şirkete ulaşım masraflarını işletme karşılar.

3.6.            Uygulama

Gemiden ayrılmak için;

• Gemiden ayrılmak isteyen gemiadamı uygun süre öncesinden talepte bulunur,
• Değiştirmeci gelinceye kadar çalışmasını devam ettirir,
• Gelen değiştirmeciye üzerindeki zimmetli malzemeyi teslim eder.
• Değiştirmeciye görev, hali hazırda devam eden iş ve kısa süre içerisinde yapılması gereken işler hakkında bilgi verilir.
• Değiştirmeciye görev ve yaşam yerlerini gösterir.
• Gemi 2.zabitinden ayrılış ordinosu, kişisel belgeler ve işletmeye gönderilen gemi evraklarını teslim alınır.
• Gemi ikinci zabitine güvenlik yaka kartı teslim edilir.
• Acenteden bağlama limanına yolculuk bileti alınır.
• Amirlere ve arkadaşlara selamet dileyerek gemiden acente servis aracına geçilir.

Uygulamada dikkat edilecek hususlar;

• Gemiadamı ayrılışında mümkün olduğunca arkasında yarım iş, borç ve kirli kamara bırakmamalıdır. Bu davranış onun itibarıdır.

GEMİADAMI ÇALIŞMA VE DİNLENME  ZAMAN CEDVELİ

SEAMEN WORK AND REST HOURS SCHEDULE

         

Not:

1-Vardiya cedvelinde gösterilen tayfa sayısı ihtiyaca göre azaltılıp artırılabilir.

2- Cedvelde belirtilen saatler kesin değildir. Emniyet, güvenlik ve geminin yanaşma-kalkma, yükleme-boşaltma zorunlu rutin çalışmalarına göre değişebilir.

3- Cedvelde belirtilen saatler sorumluluk altında bulunan görevlerin yapılmaması için gerekçe olamaz, fazla mesai ve kesintisiz istirahat kuralları, Türk Deniz İş Kanunu ve Şirket Gemiadamı İş Kontratında belirtilmiştir. Gemi yönetimi bu kurallara uyar.

4-1600-2000 vadiyacıları, saat 1800-1830 arasında, 0800-1200 ve 1200-1600 vardiyacıları tarafından hergün sıra ile akşam yemeği için değiştirirler.

5- Bu cedvel, Şirket EİS, TC Deniz İş Kanunu ve ILO gerekleri doğrultusunda hazırlanıp asılmıştır.

Notices:

1- Number of staff on watch schedule can be increase or decrease according to need.

2- Determined hours on schedule are not definite. They may change according to safety, security and ships berthing-unberthing, loading-unloading necessary routine works.

3- Determined hours on schedule can not be the reason for avoid of the doing of  work under responsibility. Overtime working and Uninterrupted Rest rules are arranged by Turkish Sea Work Lows and Company’s Seamen Work Contracts. Ship management obey these rules.

4- Between 1800-1830 hours, 1600-2000 watch staff, change for dinner by 0800-1200 and 1200-1600 watch staff in order.

5- This schedule prepared according to Company SMS, Turkish SWL and ILO requirements.

---

[1]DİK md.2

[2] Sandal: Kısa mesafelerde kullanılan, devamlı barınma olanağı olmayan, genellikle kürekle yürütülen araç.

[3] Mavna: Başı ve kıçı aynı formda makinesiz, 40-60 ton arasında yük taşımak maksadı ile yapılmış tekne.

[4] Şat: Kamarası, motoru ve dümeni olmayan, saçtan yapılmış tekne.

[5] Salapurya: Mavunadan daha küçük, yük taşıma işlemlerinde kullanılan tekne

[6] DİK md.1

[7] DİK md.4

[8] TTK md.821

[9] DİK md.5

[10] DİK md.6

[11] DİK md.46

[12] Deniz iş kanunu Md.7

[13] DİK md.10

[14] DİK md.29

[15] DİK md.28

[16] Stor: Küçük depo

[17] DİK md.29

[18] DİK md.30

[19] DİK md.29

[20] TTK md.1235

[21] DİK md.5

[22] Meydancı: genel olarak sabah 0800’dan, akşam 1700’a kadar çalışan görevliler.

[23] Vardiyacı: Gemide günlük değişmeli olarak 2 kere 4’er saat çalışma yapan görevliler.

[24] DİK md.26

[25] DİK md.26

[26] GD Yönetmeliği Md.84

[27] DIK md.27

[28] İaşe: Beslenme

[29] Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.8,9, Deniz iş kanunu Md.33

[30] İkamet Yeri: Gemiadamının gemi içerisinde eşyaları ile birlikte kaldığı yer. Kamara.

[31] DİK md.36, Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.2

[32] İaşe Kurulu: Her gemide işveren veya vekili olan kaptanın görevlendireceği, gemi zabiti başkanlığında gemi personelinden teşekkül eden kurul. Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.13

[33] Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.32

[34] Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.31

[35] Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.14

[36] Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.26

[37] Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.25

[38] İbate : Barınma

[39] DİK md.34

[40] İkame: Barınma.Eşya ile birlikte kalınan yer. Gemide kamara.

[41] DİK md.36, Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.2

[42] Gemiadamlarının ikamet yerleri, sağlık ve iaşelerine dair yönetmelik Md.52

[43] Ordino : görev emri

[44] DİK md.7, md.14

[45] DİK md.14, md.16

[46] DİK md.14

[47] DİK md.15

[48] DİK md.16

[49] DİK md 14

[50] DİK md.19

[51] DİK md.7

[52] DİK md.17

[53] DİK md.8

[54] DİK md.21, 22, 23, 25