1. SICAK ÇALIŞMA YANGINLARINA KARŞI TEDBİR ALMAK
Gemilerde sıcak çalışma olarak tabir edilen işler; uygulanması sırasında bir yangına sebep olabilecek derecede anlık veya uzun süreli ısı çıkartan işlemlerdir. Kaynak çalışmaları bu tip işlemlerdendir. Ancak çevresinde parlayıcı veya patlayıcı gazların veya gaz çıkartan maddelerin bulunduğu yerlerde yapılacak kıvılcım çıkartan taşlama, raspa gibi işler de yapılan yerin özelliğinden dolayı sıcak çalışma sayılır.
Sıcak çalışma yangınlara karşı alınacak tedbirler geminin bağlı olduğu şirketin “Emniyetli İşletim Sistemi”[1] el kitabında yazılı olan emniyetli sıcak çalışma yöntem ve talimatında belirtilir. Bu tedbirler, çalışma yerine yangın söndürücü tüpünü getirilmesi, geçiş engel bandının çekilmesi, ikaz tabelasının asılması, çalışma izninin alınması gibi tedbirleri içerir. Sıcak çalışmalar sırasında bir yangın çıkarsa ona ilk müdahale taşınabilir yangın söndürücüler ile olur. Sıcak çalışma alanlarına getirilen taşınabilir yangın söndürücüler genel kullanıma uygun olmasından dolayı kimyasal tozlu tip olmalıdır.
Emniyetli çalışma yöntemleri, ikaz tabelaları ve geçiş engel bantlarının kullanılması gibi yardımcı unsurları da içermektedir.
İkaz tabelaları; gemilerde personelin belirli durumlara dikkatinin çekilmesi için kullanılan malzemelerdir. Her zaman kullanılmaz. Ancak işlem sırasında asılarak personelin dikkatini çekmekte kullanılır.
Geçiş engel bantları ise güvenlik amacı ile çalışma alanına görevli olmayanların girişinin engellenmesi için kullanılan üzerleri işaretli ve/veya yazılı naylon bantlardır.
Sıcak çalışma yangınlarına karşı tedbir almak için;
· Çalışma yapılacak yer ve yakın çevresindeki yanıcı maddeler temizlenir, uzaklaştırılır veya izole edilir.
· Çalışma yerine kimyasal tozlu taşınır yangın söndürücü getirilir.
· Çalışma yapılacak yerin yakınından geçenler için ikaz tabelası asılır.
· Çalışma alanının çevresine görevli olmayanların girişini engellemek için geçiş engel bandı çekilir.
· Sıcak çalışma kontrol ve izin formu doldurularak bölüm amirlerinden çalışma izin alınır.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Uygulama şirket emniyetli işletim sistemi çerçevesinde olur.
· Gemi güvenlik tedbirlerinin alınmasından gemide yaşayan herkes görevli olduğundan görülen eksikler yetki sınırının aşılması nedeni ile giderilemiyorsa amirlerin bu konularda bilgilendirilmesi gerekir.
· Çalışma alanı temizlenirken yanıcı madde bulaşıkları ve buharları ile çalışma alanının arkasındaki yanıcı maddelerde hesaba katılmalıdır.
· Kapalı alanda veya yüksekte yapılacak sıcak çalışmalar için ayrıca onlar ile ilgili çalışma izin formları da doldurulur.
Yanma, teorik olarak bir elementin oksijenle birleşme reaksiyonudur. Bu reaksiyonun gerçekleşmesi için elementin cinsine göre belirli bir ısıya gerek vardır.
Yanma sırasında reaksiyonun cins ve süratine bağlı olarak ısı ve ışık ortaya çıkar. LNG dediğimiz ve ocaklarımızda kullandığımız sıvılaştırılmış doğal gaz yeterli miktarda hava ve ısı bulduğu taktirde süratli olarak oksijenle reaksiyona girerken bir yandan da ısı ve ışık ortaya çıkartırlar. Buna karşılık teorik olarak yine bir yanma olan demirin oksijenle birleşerek pas oluşturması, reaksiyonun düşük süratinden dolayı düşük seviyede ısı ortaya çıkartır ve ışık ta oluşturmaz.
İçten içe yanan pamuk ve yüksek süratli yanma reaksiyonuna sahip sodyum, potasyum, magnezyum gibi metallerin yanmaları istisna olmak üzere yangın eğitiminin konusu olan yanma; alevli yanmadır. Alevli yanmada yanan; oksijen ile süratli reaksiyona giren yanıcı gazlardır. Bu birleşme sırasında da yoğun ısı ve ışık açığa çıkar.
Yanan bu gazlar bir tüp içerisinde kullanım amacı ile depolanmış yanıcı gazlar olabileceği gibi ısı altında yapısal bozulmaya uğrayarak içinden yanıcı gaz çıkartan tahta gibi maddelerden çıkan gazlar da olabilir. Yanıcı madde dediğimiz bu maddeler cinsine göre farklı ısılar altında bozulmaya uğrayarak içlerindeki yanıcı gazları açığa çıkartırlar. Yanıcı gazların ortaya çıkmasına sebep olan ısının miktarı, yanıcı maddeye göre değişir. Petrol normal hava sıcaklığında bile içindeki yanıcı gazları ortaya çıkartırken bir tahtanın içindeki yanıcı gazı açığa çıkartmak için dışarıdan ayrıca belirli bir ısının verilmesi gerekir.
Buradan da gördüğümüz gibi ısı; hem yanıcı maddenin kimyasal yapısını bozup yanıcı gazın açığa çıkmasını sağlamakta hem de yanıcı gazın ısısını parlama derecesine yükseltip yanmayı başlatmaktadır. Dışarıdan gelen ısı ile yanıcı maddelerin içindeki yanıcı gazlar açığa çıkarlar. Isının yeterli olması halinde de alev alıp yanmaya başlarlar. Gazların alev alıp yanmaya başlamasını sağlayan ısı derecesine parlama derecesi denir. Yanmanın başlaması ile açığa çıkan ısı ilk başta yanmanın devam etmesi için yeterli olmaz. Bir müddet daha yanıcı maddenin dışarıdan ısıtılması gerekir. Eğer parlama arkasından hemen ısı kaynağı geri çekilirse yanma sona erer. Ancak yanıcı madde, parlama derecesinin birkaç derece üzerine kadar ısıtılır sonra ısı kaynağı geri çekilse dahi yanma devam eder. Yanmanın devamını sağlayan ısı derecesine de yanıcı maddenin tutuşma derecesi denir. Tutuşma derecesi parlama derecesinin genelde bir iki derece üzerinde olur.
Yanma için sadece ısının değil yanıcı gaz ve oksijenin de yeterli olması gerekir. Daha doğrusu yanmanın gerçekleşmesi için gaz ve içinde oksijen bulunan havanın belirli bir oranda bir arada olması gerekir. Örnek olarak doğal gazın yanabilmesi için %21 oranında oksijen taşıyan havanın içinde en az %9, en fazla %15 oranında bulunmalıdır. Aksi taktirde zayıf veya zengin karışım nedeni ile yanma gerçekleşmez.
Buraya kadar anlattıklarımızdan da anlaşılacağı üzere bizim konumuz olan yanma için yeterli miktarda yanıcı madde, oksijen ve ısı olması gerekmektedir. Buna yanma üçgeni denir. Yanma üçgeninin kırılması yangını başlatmaz veya başlamışsa söndürür. Yangın söndürme yöntemleri de bu temel prensip üzerine oturtulmuştur.
Yangın kontrol edilemeyerek büyüyen ve zarar veren bir yanmadır. Yangınlar o anda yanmakta olan yüksek orandaki maddenin cinsine göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırma yangınla mücadele yönteminin belirlenmesinde önemli rol oynar. Genel olarak yangınlar aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.
· A tipi yangın
A tipi yangın; odun, kömür, kağıt, kumaş, lastik, plastik gibi metal harici katı madde yangınlarıdır. Gemide çıkan en yaygın yangın tipidir.
· B tipi yangın
B tipi yangın; akaryakıt, boya gibi yanıcı sıvı yangınlarıdır. Genelde makine dairelerinde, yakıt ikmal alanlarında meydana gelir.
· C tipi yangın
C tipi yangın; asetilen, hidrojen, metan gibi yanıcı gaz yangınlarıdır. Genelde tüp gaz kullanan gemilerin mutfaklarında veya oksijen kaynak çalışmalarında meydana gelir. (Oksijen kaynağında oksijenin yanı sıra asetilen veya LPG kullanılır)
· D tipi yangın
D tipi yangın; magnezyum, sodyum, potasyum gibi yanıcı metal yangınlarıdır. Genelde dökme yük taşıyan gemilerde bu yüklerin taşınması sırasında meydana gelir.
· E tipi yangın
E tipi yangın elektrik yangınıdır. Bu tip yangında diğerlerinden farklı olarak yanan herhangi bir yanıcı madde olabilir. Önemli olan ortamda açık elektriğin olmasıdır. Bu tip yangında kullanılacak olan söndürücü madde elektrik iletken olmamalıdır. Eğer iletken bir madde kullanılmak zorundaysa önce yangın bölgesindeki elektrikler kesilir ve yangın diğer tip yangınlara çevrilir. Sonra yangının yeni tipine söndürücü kullanılır. Hatta mümkünse yangının elektrik yangını olup olmadığına bakılmaksızın bölüm elektriklerinin kesilerek müdahalenin öyle yapılması daha sağlıklı olacaktır.
Bu tip yangınlar elektrik kablo devrelerinin ve izolasyonlarının özelliğini yitirmesi, bağlantılardaki gevşemeler, devrelere kapasitesinin üzerinde cihaz bağlanması gibi nedenlerle çıkabileceği gibi yangın alanında bulunan elektrik devrelerinin yangın ile yanmasında da diğer tip yangınlar E tipine dönüşebilir. Bu tip yangınların önlenmesi için elektrik zabiti tarafından gemide elektrik devrelerinde periyodik kontroller yapılır ve tespit edilen aksaklık giderilir. Yangın sırasında da bölgenin elektrikleri kesilir.
Gemilerde yangın söndürmede başlıca 4 temel söndürücü madde kullanılır. Genel anlamda tüm söndürücüler gerektiği gibi uygulanabilirse hemen hemen tüm yangın çeşitlerinde kullanılabilir. Ancak en etkin sonuç yanan maddeye en uygun söndürücünün kullanılması ile olur.
· Su
Su gemide en fazla kullanılan yangın söndürme malzemesidir ve en büyük avantajı da bol miktarda ve ücretsiz olarak bulunabilmesidir. Yoğun halde yanan maddenin ısısını yanma ısısının altına düşürerek yangını söndürür. Etkin olduğu yangın tipi “A” ve “D” tipi yangın olmakla birlikte “C” tipi yangınlarda da kullanılabilir. Su sis halinde hem yanan maddenin oksijen ile irtibatını keseceğinden hem de ısısını yanma ısısının altına düşüreceğinden, sis aplikatörü varsa su sis haline getirilerek “B” sınıfı yangında dahi kullanılabilir. Bu suyun bir diğer avantajıdır. Su ayrıca kimyasal ve hava ile karıştırılarak köpük formatında “B” sınıfı yangınlarda da kullanılır.
Suyun dezavantajları;
o İletken olması nedeni ile elektrik yangınlarında elektrik kesilmeden kesinlikle kullanılmaz,
o Petrolden ağır olması nedeni akaryakıt yangınlarında yoğun olarak kullanılamaz,
o Yoğun olarak kullanımında gerekli tedbirler alınmadıysa gemide su basması sorununu yaratır.
· Karbondioksit
Karbondioksit, kapalı kompartımanlarda oluşan “A”, “B” ve “E” tipi yangınlarda kullanılır. Havadan 1,5 kat daha ağır olduğundan kapalı alanda zemine çöker. Bu karbondioksit için bir avantajdır. Bu şekilde yanan maddelerin oksijen ile temasını keserek yangının sönmesini sağlar. Ancak gaz olduğundan sadece kapalı yerlerde kullanılabilmesi ise bir dezavantajdır. Eğer kapalı alan hacminin % 20’si oranında kullanılabilirse kolayca yanıcı maddelerin üzerini örterek oksijen ile temasını keser ve yangının sönmesini sağlar. Hava akımı ile yer değiştirdiğinden açık alanlarda kullanımı düşük verimli olur.
Karbondioksitin bir diğer avantajı da sıkıştırılarak sıvı hale getirilebilmesidir. Serbest bırakıldığında da 450 misli genişler. Bu sayede yüksek hacimli gaz formatındaki karbondioksiti sıvı halde getirilerek çelik tüplerde ve tanklarda taşınabilir.
Ayrıca sıvı karbondioksit serbest hale geçerken soğuma oluşturduğu için kompartıman ısısının düşürülmesinde de kısmen rol oynar.
· Kuru Toz Kimyasallar
Kuru kimyasal söndürücüler yangın söndürmede oldukça etkindir. Yanıcı maddelerin çıkarttığı gaz ile birleşerek onların kimyasal yapılarını bozar ve yanıcılıklarını ortadan kaldırır. Bu şekilde “D” tipi hariç tüm yangınlarda kullanılabilir. Bu kuru toz kimyasalların en büyük avantajını teşkil eder. Ayrıca yoğun bir bulut halinde yangının üstünü örttüğünden kısmen yanıcı maddenin oksijen ile irtibatını da keser.
· Köpük
Hafifliği sayesinde tüm yanıcı maddelerin üzerini örterek hava ile temasını keser ve yangını söndürür. Isı karşısında uzun süre biçimini koruyabilmesi önemli yapısal özelliğidir. Etkin olduğu yangın tipi “B” tipi olmakla birlikte Metal yangını haricinde tüm yangın tiplerinde kullanılabilir. Kimyasal yapısına göre 10 ile 1000 kat genişleme özelliğine sahiptir ve yine kimyasal yapısına göre yangın üzerinde farklı etkin rolleri vardır.
Bir yangına ne kadar küçükken ve süratli olarak müdahale edilebilirsek zayiat o kadar az olur. Bu neden ile “SOLAS” da belirtilen şartlara göre gemide yangın çıkma olasılığının bulunduğu yerlere kolaylıkla görülebilecek, ulaşılabilecek ve alınabilecek şekilde, olası yangın tipine uygun taşınabilir yangın tüpleri yerleştirilirler. Yangın çıkabilecek bir işlem yapılacaksa da uygun taşınır yangın söndürme tüpü çalışma alanına getirilir. Genelde bu yangın söndürücü tüp tipi her yangın tipine uygun olması nedeni ile kuru toz kimyasallı tip olmalıdır. Bir çalışma sırasında yangının çıkması halinde derhal bu tüpler ile yangına müdahale edilir.
Taşınabilir yangın söndürme tüpleri paslanmaya karşı dayanıklı çelik silindir yapıdadırlar. Tek kişi ile elde veya arabalı taşınanları vardır. Elde taşınanlar net 3-13,5 kg arasında arabalı olanlar ise net 45 kg kadardırlar.
Taşınabilir yangın tüpleri içlerindeki söndürücü madde tipine göre karbondioksitli, sulu, kimyasal tozlu, köpüklü olur. Kolay fark edilebilmeleri için ülkemizde tümü kırmızı renkli olmakla birlikte İngiltere gibi bazı ülkelerde içeriğine göre farklı renklerde boyanırlar.
Dünya üzerinde farklı kullanım şekillerine sahip taşınabilir yangın söndürme tüpleri olmakla birlikte genel olarak üzerindeki mandalına basılarak açılan valfından geçen söndürücü malzemenin tüpün hortumundan fışkırması şeklinde çalışırlar. Söndürücü malzemeyi tüpten dışarı fışkırtan basınç; tüpün içerisine söndürücü maddeye ilaveten konan sıvı karbondioksitten sağlanır. Ortalama olarak 9 kg’lık bir tüpün etkin mesafesi 3-5 metre kadar olup yaklaşık 1 dakika kadar çalışır. Eskiden karbondioksit bir kartuş ile tüpün içerisine konmakta, mandal kartuşu patlatarak karbondioksitin açığa çıkmasını sağlamaktaydı. Bugün ise karbondioksit doğrudan söndürücü maddenin üzerine dışarıdan ilave edilmekte ve miktarı tüpün üzerindeki basınç göstergesinden belirlenebilmektedir.
Taşınabilir yangın söndürme tüpü ile alevlere söndürücü sıkmak için;
· Yangın çıkan yere en yakın yangın tüpü alınarak emniyet pimi çekilir.
· Yangın alanına yaklaşılarak hortum söndürücünün tatbik edileceği yere doğru yönlendirilir.
· Yangın tüpünün mandalına basılarak öyle tutulur.
· Hortum sallanarak söndürücü madde alevlere sıkılır.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Yangın çıkabilecek yerlerin yakınına yerleştirilen tüpler orada çıkma olasılı olan yangın tipine uygun olur. Ancak tedbir olarak kontrol edilmesinde yarar vardır.
· Yangın tüplerinin kapasitelerinin düşük olmasından dolayı kaybı önlemek için mandala basılmadan hortum alevlere doğrultulmuş olmalıdır.
· Karbondioksit, kimyasal toz ve su; hortum sallanarak alevlere doğru yaydırılır. Ancak köpük alevlerin bir yanından alevlerin üzerine akacak şekilde tatbik edilir.
Geminin ana güvertesi basitçe; geminin işletim amacına uygun faaliyetlerinin yürütüldüğü üstü açık güvertedir. Kuru yük gemilerinde bu güvertenin altında ambarlar bulunur. Bu ambarlarda ticari yük taşınır ve gereklilik hallerinde bu yükler güverteye dahi konabilir. Yükler ana güvertede veya rıhtımda bulunan vinçler yardımı ile ambarlara konur veya çıkartılır.
Yük işlemlerinin haricinde güvertede akaryakıt ikmal veya sıcak çalışmaları da yapılır. Tüm bunlar ana güverte ve ambar yangınlarının nedenleri arasındadır.
Bir art niyet yoksa bu yangınların sebebi ihmal veya tedbirsizlik sonucu oluşan kazalardır. Bu kazalara sebep olanlarda sadece gemi personeli değil; yük işlemi yapanlar, işlemlere nezaret ve kontrol edenler, ziyaretçiler ve hatta denetleyenlerdir.
Genelde yangınlar sigara ve izinsiz yapılan sıcak çalışmalardan kaynaklanmakla birlikte; düşük tutuşma derecesine sahip olan yüklerde, yükleme araçlarının çalışması sırasında meydana gelen çarpma veya sürtmelerde ortaya çıkan kıvılcımlar dahi yangınlara sebep olabilmektedir.
Bu tip yangınlara sebep olmamak için öncelikli olarak gerekli emniyetli işletim sistemlerinin oluşturulmuş olması, bunlara uyumun sağlanması ve periyodik kontrollerin yapılması gerekir. Emniyetli işletim sisteminin öngördüğü tedbirler genel olarak çalışma yerine yangın söndürücü tüpü ve köpük kimyasalı ile aplikatörünün getirilmesi, yangın devrelerine su basılması, geçiş engel bandının çekilmesi, ikaz tabelasının asılması, çalışma izninin alınması gibi tedbirleri içerir. Ayrıca yük işlemi veya yakıt ikmali için gemiye gelen yükleniciler ile gerekli güvenlik unsurlarını kapsayan protokoller da yapılmalıdır.
Özellikle parlayıcı ve patlayıcı yük işlemleri öncesi emniyetli işletim sistemi gereği kontrol listesi doldurulmalı ve kaptandan izin alınarak işlemlere öyle başlamalıdır.
Tankerler haricinde gemilerin ana güvertede ve ambarlarda genel olarak yük kaynaklı “A” ve “D” sınıfı, oksi-gaz kaynağı sırasında ise “C” sınıfı, akaryakıt ikmali sırasında “B” sınıfı yangınlar da çıkabilir.
Güvertede akaryakıt harici maddelerden çıkabilecek ve taşınabilir yangın söndürücülerin kapasitesini aşan “A” ve “C” sınıfı yangınlarda söndürücü olarak doğrudan deniz suyu kullanılır. Bunun için bu tip güverte yangınlarında derhal solas’a tabi gemilerde kurulması zorunlu sabit deniz suyu yangın söndürme sistemleri devreye alınır ve deniz suyu ile yangına müdahale edilir.
Ancak ambarlarda durum biraz daha farklıdır. Yük gemilerinde taşınan yükler genel olarak geminin kendisinden daha değerlidir. Bu neden ile ambarda çıkan bir yangında zararın en azda tutulması çok önemli olur. Eğer kırkambar dediğimiz, çok çeşit ambalajlı yükün bir arada taşındığı bir kuru yük gemisinin ambarlarında çıkan bir yangında doğrudan su kullanırsak, su ile yüke verilecek hasar, yangının vereceği hasardan çok daha büyük olur. Bu neden ile özellikle kırkambar ve “container”[2] taşıyan yük gemilerinde yüke zarar vermeyecek bir söndürme sistemi olan sabit CO2 sitemi kullanılır. Olmadığı hallerde deniz suyu ile müdahale edilir.
Ambarlardaki “D” sınıfı yangınlarda ise yangının karbondioksit ile söndürülme olanağı olmadığından yangın tek yöntem olarak doğrudan su basılarak söndürülür. Güvertede yakıt ikmali sırasında çıkan “B” sınıfı yangında ise köpük aplikatörü kullanılır. Bunun nedeni de güverteye sabit köpük sisteminin kurulamaması, taşınır yangın söndürücülerinde bu şekillerdeki yangınlarda yetersiz kalmasıdır.
Ana güverte ve ambar yangınlarına karşı tedbir almak için;
· Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı yük işlemleri öncesi yük işlem sorumlusu firma ile yapılan protokole yük işlem personelinin çalışma alanında alev ve sigara içme yasağı ile ilgili madde konur.
“Flame and smoking forbitten on deck and holds.”
· Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı yük işlemleri ile ilgili güvenlik talimatı gemi duyuru panosundan personele ilan edilir.
PERSONELİN DİKKATİNE
Güvertede yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı yük işlemleri vardır. Bu neden ile güverteya sigara ile çıkılması, güvertede ve ambarlarda sigara içilmesi ve sıcak çalışma yapılması yasaktır.
· Ana güverte ve bağlılarının çıkış kapısına sigara ve sıcak çalışma yasağı ikaz tabelası asılır.
DİKKAT
YANICI-PARLAYICI-PATLAYICI YÜK İŞLEMLERİ
GÜVERTE VE AMBARLARDA SİGARA İÇİLMESİ VE
SICAK ÇALIŞMA YAPILMASI YASAKTIR.
· Ana güverte ve bağlılarına çıkacak personel ve liman işçilerinin yanan sigaraları çıkış öncesi su kovasında söndürülür.
· Güverteye konan nöbetçi ile güvertede sigara içilmesi ve sıcak çalışma yapılması engellenir.
· Makine dairesine deniz suyu sabit yangın söndürme sisteminin devreye alınması için hazırlıklı olunması talimatı verilir.
· Kontrol ve izin formu doldurularak kaptandan yanıcı, parlayıcı, patlayıcı yük işlemleri çalışma izni alınır.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Uygulama şirket emniyetli işletim sistemi çerçevesinde olur.
· Gemi güvenlik tedbirlerinin alınmasından gemide yaşayan herkes görevli olduğundan görülen eksikler yetki sınırının aşılması nedeni ile giderilemiyorsa amirlerin bu konularda bilgilendirilmesi gerekir.
Bir geminin bulabileceği en bol ve ucuz yangın söndürücü madde deniz suyudur. Ancak bu madde geminin dışındadır ve yangına ulaştırılması gerekir. Gemilerde bu amaçla sabit deniz suyu yangın söndürme sistemleri kurulur. Bu sistemin kurulması SOLAS tarafından zorunlu kılınmıştır.
Deniz suyu sabit yangın söndürme sistemi; geminin bütününe denizden basınçlı su taşıyan bir sistemdir.
Bu sistemin unsurları;
· Yangın Pompası
Gemideki yangın pompaları; denizden aldığı suyu basınçlı olarak deniz suyu yangın söndürme sistemine veren pompalardır. Acil durum yangın pompasının dışında gemide en azından iki tane ana yangın pompası bulunur. Ana yangın pompaları makine dairesine konulurken acil durum yangın pompası da makine dairesinde çıkabilecek yangınlara karşı makine dairesinin dışına konur. Yangın devresine bağlı safra (Ballast) pompası ikinci ana yangın pompası olarak kullanılabilir. Ana ve acil durum yangın pompaları ayrı ayrı aynı anda iki hortumun su jetine yeterli basınçta deniz suyu verebilecek kapasitede olmalıdır.
Bu sistemin kontrolü gemi makinistlerindedir. Yangın devresine su basılacağı zaman kaptanın talimatı ile pompaların denize iştirak valfları açılır ve çalıştırılarak devreye su verilir.
· Yangın Devresi
Gemi yangın devreleri; yangın pompalarından gelen basınçlı deniz suyunu geminin yatay ve dikey olarak bütününe dağıtan çelik borulardır. Bu devrelere takılan hortumla beraber suyu geminin her yerine ulaştırılacak şekilde düzenlenirler. Pompadan geminin kıç tarafına giden devreler makine dairesine ve kıç kasarada her güvertede hem kapalı alanlara hem de açık güvertelere suyu dağılırlar. Baş tarafa giden devreler ana güverteden geçerek başüstü güverteye çıkar ve demir loçalarında sona ererler.
Bu boruların ölçüleri geminin büyüklüğüne ve ulaştığı bölüme uygun olarak Solas kurallarına göre belirlenir.
· Yangın Vanası
Yangın vanası; yangın devrelerinin belirli yerlerinden deniz suyunun alınabilmesi için kullanılan, su akışını yönlendirici ve düzenleyici mekanizmalardır. Vanaların bir tarafı bir bağlantı parçası[3] ile sabit olarak devreye bağlanırken diğer tarafı bir yangın hortumunun bağlanabilmesine uygun olarak yapılmıştır. Vanalar üzerlerindeki bir kontrol parçası[4] yardımı ile açılarak devreden su alınmasını sağlar.
Vanalar kasara içlerinde ana devreden çekilen kısa devreler ile yangın dolaplarının içerisine konulurlar. Açık alanlardaysa doğrudan devre üzerindedirler.
· Yangın dolabı
Sabit deniz suyu yangın söndürme sisteminde kullanılan hortumu, nozulu ve sıkma aparatını içinde muhafaza eden dolaba yangın dolabı denir. Kolay görülebilmesi için kırmızı renge boyanır ve üzerine uzaktan rahatlıkla görülmesini sağlayacak büyüklükte İngilizce yangın kelimesinin baş harfi olan “F” yazılır.
Yangın devresinden deniz suyu alınacak yerlere yakın konurlar. Kasara içlerindeki dolaplar vanaları da içinde muhafaza ettiğinden bu dolaplarda ayrıca hortumları sarmak için bir de hortum tamburu bulunur.
· Yangın hortumu
Yangın valflarından akan suyun alevlere ulaştırılması için yangın hortumu kullanılır. Yangın Hortumları 18 m , 22.5 m ve 30 m boylarında, çapları ise 45 mm ve 70 mm genişlikte olacak şekilde farklı standartlarda imal edilirler. Özel durumlarda hortumlar metre hesabı alınarak gemide istenen boyda da hazırlanabilir. Hortumun uçlarında “kaplin” adı verilen ve hortuma kelepçe ile sabitlenen metal parçalar monte edilir. Kaplin; hortumlarını birbirine, yangın vanalarına veya nozullara bağlantısını sağlar.
İyi bir hortumda olması gereken özellikler;
o Uzun ömürlülük,
o Esneklik,
o İstifte kolaylık,
o Kimyasallara dayanıklılık,
o Basınca dayanıklılıktır.
Eskiden tamamı brandadan yapılan yangın hortumlarının bugün dışı sentetik kumaş, içi lastikten yapılmaktadır. Eski branda hortumlar içinden su geçerken ıslanıp alevlere dayanıklılık kazanırken, yapımında kullanılan pamuğun kısa zamanda yıpranmasından dolayı sık sık patlamaktaydı. Günümüz yangın hortumları ise alevler karşı o kadar mukavim olmamakla birlikte diğer özellikler açısından eski hortumlara karşı oldukça avantajlı durumdadır.
Yangın hortumu ile deniz suyu alınacağı zaman en yakın yangın dolabından alınan hortum vanaya kaplininden bağlanır. Kullanıldıktan sonra da içlerinde kalan su boşaltılır, rulo edilerek veya katlanarak yangın dolabındaki yerine konur.
· Sıkma aparatı
Hortumların vanalara, birbirlerine veya nozullara bağlanması normal olarak el ile yapılır. Ancak kaplin üzerindeki contalardan dolayı bu işlem bazen zor olur. Bu neden ile kaplinlerin sıkılmasında yardımcı olarak metalden yapılan ve yangın dolabında bir sıkma aparatı kullanılır.
· Nozul
Hortumun ucuna kadar gelen basınçlı su kullanım amacına uygun olarak belirli bir yoğunlukta ve şekilde alevlere yönlendirilmelidir. Bu amacı sağlayan, hortumun ucuna takılan nozuldur. Nozulların bir tarafı hortumun kaplinine takılabilecek vasıfta diğer tarafı ise suya yoğunluk ve şekil verebilecek yapıdadır. Metalden yapılırlar ve iki çeşittirler.
o Çıkışı daraltarak suyun şiddetini artıran ve daha uzağa ulaşmasını sağlayan jet nozul,
o Suyu yayarak pulvarize hale getiren perde nozul ile jet nozulun birleştirilmesinden oluşturulan çift maksatlı nozul.
Yangın hortumuna su verilmeden önce yangın dolabından alınan nozul hortuma takılır. Gerekirse sıkma aparatı ile sıkılır ve sonra vana açılarak nozuldan suyun fışkırması sağlanır.
· Sahil Bağlantısı
Sahil bağlantısı; sahilden deniz suyu alımında sahil hortumunun gemi devresine bağlanabilmesi için adaptör gibi kullanılan bir ara flençtir. Bu parça tüm dünyada standart olup “uluslar arası standart sahil bağlantısı” (international shore connection) olarak bilinir ve bu bağlantının gemide bulundurulması solas tarafından zorunlu kılınmıştır. Sahil hortumunun ucunda bu ara bağlantısına takılabilecek standart kaplin vardır.
Gemiler limana geldiğinde acente tarafından kaptana bir telefon ve bir telefon numara listesi verilir. Bunun amacı hem gemi işlemlerinin hızlı yürümesi hem de acil bir durumda gerekli makamlara en kolay ve hızlı ulaşımın sağlanmasıdır. Gemi bağlaması ile ilgili güvenlik konularında pilotaj hizmetleri, yük elleçleme için stevedor, asayiş için liman polisi, yangın için itfaiyenin numaraları gibi.
Geminin sahile bağlı olduğu durumlarda çalıştırılamayan pompalar veya sığlık nedeni ile alınamayan deniz suyu durumunda çıkabilecek bir yangında deniz suyu sahilden alınır. Böyle bir durumda, gemi limana geldiğinde kaptana verilen liman itfaiye telefon numarasından itfaiye aranır. Gelen itfaiyeciler rıhtımda kenara paralel uzanan kanal içlerindeki yangın vanalarına, getirdikleri yangın hortumlarını bağlarlar. Hortumun diğer ucunu da gemiye uzatırlar. Bu hortum uluslararası sahil bağlantısı aracılığı ile gemi devresine bağlanır.
Bu devreden gemiye verilen deniz suyu gemideki yangının söndürülmesinde kullanılır. Tüm gemilerde deniz suyu yangın devrelerinin hortum bağlantıları standart olmadığından gemiye uzatılan hortumun ucu özel bir ara barçası ile gemi devresine bağlanır.
Bu arada geminin baş ve kıçından sarkıtılan çelik halatlar aracılığı ile limandan çıkartılarak yangının diğer gemilere sıçraması engellenir.
4.3. Uygulama
Deniz suyu sabit yangın söndürme sistemi ile su basmak için;
· Yangın pompasının çalıştırılmasından sorumlu olan kişiye haber verilerek yangın pompasının çalıştırılması sağlanır.
· Yangına en yakın yangın dolabından alınan yangın hortumunun bir ucu en yakın yangın vanasına takılır.
· Vanaya takılan hortumun diğer ucuna yangın dolabından alınan nozul takılır.
· Yangın vanasının açılması sağlanarak alevlere deniz suyu basılır.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Pompaların üzerinde su çıkış hattındaki yüksek basınçtan pompayı korumak için bir kısa devre sistemi vardır. Ancak yine de pompa sorumlusunun talebi halinde pompa çalıştırılmadan önce kullanılmayacak bir vana açılarak pompa korunur.
· Hortum bağlantısında gerekirse sıkma aparatı ile kaplin sıkılır.
· Pompayı korumak için çalıştırılmadan önce başka bir vana açıldıysa hortuma su verildikten sonra o vana kapatılmalıdır.
Karbondioksit sabit yangın söndürme sistemleri genelde geniş hacimli olan yük ambarları ve makine dairesi gibi yerlerde kullanılır. Sistem; gaz haliyle kapalı yerin en az %30 hacmini dolduracak kadar sıvı karbondioksit ihtiva eden tüplerin konulduğu bir oda ve bu odadan kapalı yere döşenen devrelerinden oluşur. Hacim olarak referans alınan kapalı yer sisteme bağlanan yerlerin arasındaki hacmen en büyük olan yerdir.
Karbondioksit odası güverteden, kontrollü ve tek bir girişi olan bir odadır. İçerdeki tüpler grup grup ayrılmıştır. Gruplar tek veya beraber olacak şekilde kullanılabilir. Devreler yönlendirici valflar sayesinde farklı yerlere yönlendirilebilir. Bir yangın çıkması halinde, yangının bulunduğu yerdeki kişiler boşaltılır. Karbondioksit odasından yönlendirici valf ile makine dairesi veya ambarların tamamı veya bir kısmı seçilir. Sonra valflar açılarak yangının karbondioksit ile boğularak söndürülmesi sağlanır.
Olası bir kazaya sebep vermemek için, karbondioksit odalarına giriş kaportalarında, açılması halinde bir alarm çalmasını sağlayan düzenek bulunur. Makine dairesi veya ambarlarda bu alarmı duyan kişiler derhal bulundukları yeri boşaltırlar.
Bu sistemde sadece karbondioksit kullanılır. Bir ara karbondioksitten daha etkin olan halon gazının kullanılması denenmiş olmakla birlikte bu gaz ısındığında zehirli bileşikleri meydana getirdiğinden SOLAS’a uygun olarak kabul edilmemiştir. Ancak halen SOLAS’a tabi olmayan gemilerde Halon gazının kullanıldığı görülebilmektedir.
Karbondioksit sabit yangın söndürme sistemi ile karbondioksit basmak için;
· Karbondioksit basılacak yerdeki alarm çalıştırılır,
· Karbondioksit basılacak yere sistemin çalıştırılacağı anonsu yapılır.
· Karbondioksit basılacak yerden herkesin ayrıldığı kontrol edilir.
· Karbondioksit basılacak yere ait devre vanası açılır.
· Karbondioksit basılacak yerin hacim ve yangının büyüklüğüne göre belirlenen karbondioksit tüp grupları patlatılır.
· Patlatılan tüplerin yetersiz kalması halinde ek karbondioksit tüpleri patlatılır.
· Alevler boğulunca karbondioksit vanaları kapatılır.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Sistemde sadece karbondioksit kullanılır. Bir ara karbondioksitten daha etkin olan halon gazının kullanılması denenmiş olmakla birlikte bu gaz ısındığında zehirli bileşikleri meydana getirdiğinden SOLAS’a uygun olarak kabul edilmemiştir. Ancak halen SOLAS’a tabi olmayan gemilerde Halon gazının kullanıldığı görülebilmektedir. Bu neden ile özellikle halon kullanılan yerlerde tüpler patlatılmadan önce ilgili yerin boşaltıldığına tam emin olunmalıdır.
Gemilerin yakıt ikmalleri sırasında yakıt ikmal hortumlarının gemi yakıt devresine bağlantısında sorunlar yaşanabilir. İyi sıkılmama veya conta bozulmasından ara bağlantılarda (Flange) sızdırmalar görülebilir. Yüksek basınç veya yıpranma nedeniyle ikmal hortumlarında patlamalar olabilir. Bu tip olaylar yakıt kirliğinin yanı sıra yangın riskini de doğurur. Bunun dışında yakıt ile doldurulan tanklarının güverteye açılan havalandırmalarından veya yakıt tabancası ile doldurulan yakıt tanklarının dolum devresinden çıkan yakıt buharı da ayrı bir yangın riskidir.
Sonuçta bu şekilde ortaya çıkan akaryakıt veya buharının açık alev veya statik elektrik arkı ile teması sonucunda da kazalar oluşur.
· Açık alev
Güvertede açık alev iki şekilde olur. Biri sıcak çalışma diğeri ise sigaradır. Yakıt ikmali sırasında güvertede bu tip işlemler yasaktır. Sıcak çalışma yapılmaz ancak sigara konusunda ise zaman zaman ihmaller yaşanır.
Sigara içme alışkanlığı insanlarda çoğu zaman bir refleks haline gelmiştir. Sigaraya el atma ve yakma düşünülmeden yapılır. Devamlı yakıt ikmali yapan kişilerin refleksleri de bu konuda geliştiği için genelde ikmal görevlilerinde yakıt ikmalleri sırasında sigara içme gibi bir hata gözükmez. Ancak yeni bir görevli veya yakıt ikmal yerine gelen görevli dışındaki kişiler bu hatayı düşünmeden, refleks ile yapabilirler. Bu neden ile ikmal bölgesine girişinin engellenmesi için çevreye geçiş engel bantları çekilir veya gerekiyorsa ilan panosunda ilan edilerek ve çıkışa ikaz tabelası asılarak tüm güvertede sigara içilmesi yasaklanır.
· Statik Elektrik
Yakıt; ikmal hortumlarının içerisinden geçerken sürtünme yapar ve statik elektrik oluşturur. Bu statik elektrik; yakıt tabancasının veya hortum bağlantı parçasının gemiye temas ettiği noktada boşalma yapar. Eğer boşalma için gereken temas yoksa, örnek olarak yakıt tabancası yakıt devresinin borusuna temas etmiyorsa veya hortum metal bağlantısı conta, boya, gres gibi nedenler ile gemi yakıt devresine temas etmiyorsa oluşan statik elektrik bir ark şeklinde boşalma yapabilir. Bu durumda ortaya çıkan ısının ortamda bulunabilecek yakıt buharını parlaması kaçınılmazdır. Bu neden ile gemiye yakıt vermek amacı ile uzatılan yakıt tabancası veya hortumun bağlantı parçası önce geminin metal bir yerine temas ettirilerek varsa üzerindeki statik elektrik boşaltılır. Sonra tabanca ile yapılan ikmallerde tabanca daimi olarak gemi yakıt devresinin metal giriş kısmına temas eder vaziyette tutulur, yakıt hortumunun metal bağlantı parçası da bir zincir ile gemi bünyesine irtibatlanır Bu şekilde hortumda oluşan statik elektriğin kıvılcım oluşturmadan boşalması sağlanır.
Bunun benzeri olarak bir hidrokarbon olan boyaların karıştırılması ve aktarılmasında da statik elektrik oluşabilir. Oluşan statik elektriğin kıvılcım çıkartmadan boşaltılabilmesi için önce metal boya bidonu geminin metal kısmına temas ettirilerek varsa üzerindeki statik elektrik boşaltılır sonra geminin metal güvertesine konmuş diğer boya bidonuna temas ettirilerek boşaltılır.
Taşıdığı riskin büyüklüğü nedeni ile yakıt ikmallerinden önce de emniyetli işletim sistemine göre kaptandan izin alınarak özel güvenlik tedbirlerini alınması gerekir.
Yakıt ikmallerinde çıkan yangınların söndürülmesinde kapasitesini aştığı için taşınabilir yangın söndürücüler yerine köpük aplikatörü kullanılır. Köpük aplikatörü içinden deniz suyu geçerken çektiği kimyasalı bu suyla karıştırarak köpük oluşturan bir alettir.
Yakıt ikmal yangınlarına karşı tedbir almak için;
· Gece şapka kırmızı feneri yakılır, gündüz “B” sancağı çekilir.
· Kapalı alanlara girişler kapatılır.
· Köpük kimyasalı yakıt ikmal alanının yakınına getirilir.
· Köpük aplikatörü yangın hortumu ile deniz suyu sabit yangın söndürme sistemine bağlanır.
· Makine dairesine deniz suyu sabit yangın söndürme sisteminin devreye alınması talimatı verilir.
· Gemi ilan panosunda güvertede sigara içme ve sıcak çalışma yasağı ilan edilir.
· Güverte çıkış yerine ikaz tabelası asılır,
· Çalışma alanına görevli olmayanların girişinin engellenmesi için şerit geçiş engeli çekilir,
· Yakıt ikmal tabancası veya yakıt hortumunun metal bağlantısı gemi metal yapısına temas veya bağlantı ile irtibatlanır.
· Kaptandan yakıt ikmali için izin alınır.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Uygulama şirket emniyetli işletim sistemi çerçevesinde olur.
· Gemi güvenlik tedbirlerinin alınmasından gemide yaşayan herkes görevli olduğundan görülen eksikler yetki sınırının aşılması nedeni ile giderilemiyorsa amirlerin bu konularda bilgilendirilmesi gerekir.
Daha önce “B” tipi yangının yanıcı sıvı yangını olduğunu ve “B” sınıf yangında etkin söndürücünün köpük olduğunu gördük. Özellikle akaryakıt yangının çıkabileceği yerlere taşınabilir köpüklü yangın söndürücü tüplerin yerleştirildiğini öğrendik. Ancak yoğun ve açık alanda çıkan “B” tipi yangınlarda yangın tüpü veya sabit köpüklü yangın söndürme sistemi kullanma olanağımız yoktur. Bu neden yakıt ikmal yangını gibi açık alanda çıkan yangınlarda köpük aplikatörleri kullanılır. Aynı şekilde gemide sabit köpük sistemlerinin olmadığı kapalı yerlerde çıkan geniş kapsamlı yanıcı sıvı yangınlarında da köpük aplikatörü kullanılır.
Köpük aplikatörleri bir tarafına dişli bir ara parçası ile yangın hortumu bağlanabilir metal araçlardır. İçinden süratli olarak geçen deniz suyu, jet etkisi ile vakum yapar ve bir tarafındaki bir borudan önce köpük kimyasalını sonra yanlardaki hava açıklıklarından havayı emer. Bunlar aplikatörün içinde karışarak köpük haline gelir ve diğer uçtan yoğun bir şekilde fışkırır.
Köpük aplikatörü ile alevlere köpük basmak için;
· Deniz suyu sabit yangın söndürme sistemine bağlanan köpük aplikatörü ve kimyasal bidonu mümkün olduğunca alevlerin yakınına getirilir.
· Aplikatörün kimyasal emiş borusu kimyasal bidonuna sokulur.
· Aplikatöre bağlı hortumun bağlı olduğu yangın vanası açılır.
· Aplikatör köpüğün akarak alevleri örteceği bir şekilde tutulur.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Pompaların üzerinde su çıkış hattındaki yüksek basınçtan pompayı korumak için bir kısa devre sistemi vardır. Ancak yine de pompa sorumlusunun talebi halinde pompa çalıştırılmadan önce kullanılmayacak bir vana açılarak pompa korunur. Pompayı korumak için çalıştırılmadan önce başka bir vana açıldıysa o vanada kapatılmalıdır.
· Köpük, yangının üzerini örtecek şekilde uygulanmalıdır. Bu neden ile doğrudan alevlerin üzerine püskürtülmez. Püskürtülürse sıçrayarak dağılma yapar ve istenen örtmeyi yapmaz. Örtmeyi sağlama için uygulama dolaylı yapılır ve perde gibi bir yüzeyden akıtılarak yangını örtmesi sağlanır.
Makine dairesi yangınları genelde makine dairelerindeki sıcak unsurlar üzerine yakıt veya yağ dökülmesi ile oluşmaktadır.
Gemilerde özellikle ticaret gemilerinde çalışma kesintisizdir. Gemi hiç durmaksızın çalışır. Gemide ana makineler, jeneratörler, kazanlar, pompalar, genelde devamlı olarak çalışan unsurlardır. Bunların bedenlerinde, devrelerinde, egzoz çıkışlarında çoğunlukla bir yakıtı tutuşturabilecek derecede ısı bulunabilmektedir. Bir bağlantıdaki kaçaktan veya bir onarım sırasında dökülen, akan, fışkıran yakıt sıcak bir makine veya devresinin üzerine gelebilir ve tutuşup yangına sebep olabilir. Gemilerin makine dairelerinde çıkan yangınlar genel olarak bu şekilde meydana gelmektedir.
Makine dairesi yangınlarında genelde akaryakıt yangınları oluştuğundan müdahale ilk önce taşınabilir köpüklü yangın söndürücüler ile yetersiz kalırsa köpük aplikatörleri ile o da yetersiz kalırsa sabit köpük sistemi ile söndürme yapılır. Gemi makine dairelerine sabit yangın söndürücü köpük sistemi kurulması zorunludur. Özel şartlar ile sabit köpük sistemi olmayan gemilerde sabit karbondioksit sistemi kabul olunur.
Makine dairesi yangınlarına karşı tedbir almak için;
· Yakıt kaçakları onarılır.
· Akaryakıt devrelerinin onarımlarında yakın mesafedeki sıcak unsurlar ile çalışma arasına yanmaz koruyucu bir perde konur.
· Makine sintinesindeki birikintiler sintine tankına basılır.
· Tüm makine dairesindeki yakıt bulaşıkları temizlenir.
Sabit köpük sistemleri genelde akaryakıt yangını olasılığının fazla olduğu makine dairesi gibi büyük ve kapalı alanlarda kullanılır. Bu sistemde kompartımana köpük devreleri döşenmiştir. Bu devrelerin belirli yerlerinde özellikle akaryakıt yangını kaynaklarının bulunduğu yerlerde özel köpük nozulları bulunmaktadır. Köpük nozulunun özelliği çıkış yerinden önce üzerinde köpüğün daha fazla genişlemesini sağlayan bir hava deliğinin bulunmasıdır. Bu tip sistemde köpük yapıcı olarak deniz suyu kullanılır. Kompartımandaki köpük devresi geminin deniz suyu yangın devresine bağlıdır. Bu devreden gelen tazyikli su bir tanktan vakumla konsantre köpüğü çeker. Konsantre köpük devre içerisinde su ile karışır ve nozuldan fışkırırken nozuldaki hava deliğinden aldığı hava ile karışarak büyük oranda genişleme yapar. Bu şekilde yanıcı maddelerin hava ile ilişkisini kesen büyük bir örtü oluşur.
Köpük sabit yangın söndürme sistemi ile köpük basmak için;
· Deniz suyu sabit yangın söndürme sistemi çalıştırılarak yangın devresine deniz suyu basılır.
· Deniz suyu yangın devresinin köpük sabit yangın söndürme sistemine bağlı vanası açılır.
Gemilerde yaşam yeri olarak belirttiğimiz yerler genel olarak yolcu ve personelin kişisel ve sosyal yaşamlarını sürdürdükleri veya ilgili hizmetlerin verildiği yerlerdir. Kamaralar, salonlar, mutfak ve büfeler, yolcu eğlence ve spor mekanları, telsiz kamaraları, ofisler ve bunlarla ilgili depolar, bu alanları birleştiren koridorlar ile bu alan içerisinde kalan köprüüstü gibi görev yerleri yaşam yeri olarak geçer. Modern yük gemilerinde yaşam yeri genelde geminin kıç kasarasındadır.
Gemi yaşam yeri yangınlarına karşı alınması gereken tedbirler ikaz yazılarını ve periyodik kontrol yöntemini de içeren işletme emniyetli işletim sistemde belirtilmiştir. Ancak bu sistemin kapsamadığı hususlarda ise kaptan talimatları çıkartılır. Bunun için de öncelikle yaşam yerlerinde çıkabilecek yangınların nedenleri araştırılır ve uygun yöntemleri belirlenir.
Yaşam yerlerinde çıkan yangınların söndürülmesinde önce taşınabilir yangın söndürücüler ile müdahale edilir, yetersiz kalırsa yağmurlama sistemi çalıştırılır. Eğer yağmurlama sistemi yoksa o zaman sabit deniz suyu sistemi devreye alınır.
Kamaralarda genel olarak aşağıdaki nedenler ile yangınlar çıkar.
· Kamaralarda tiner, mazot, çakmak benzini veya gazı gibi yanıcı, parlayıcı maddelerin bulundurulması.
· Yatakta sigara içilirken uykuya dalınması.
· Tam sönmemiş sigara izmaritlerinin çöpe atılması.
· Sıcak ütülerin devrilmesi veya dikkatsiz olarak yanıcı bir madde ile temas eder halde bırakılması.
· Kamara prizlerine kapasiteyi aşan cihazların bağlanması.
· Elektrikli ısıtıcıların kullanılması.
Kamara yangınlarının önlenmesine yönelik gemilerde aşağıdaki tedbirler alınır:
· Kamara yangınlarına karşı alınacak kişisel tedbirleri belirten talimatlar çıkartılır.
· Kamaralarda özel ısıtıcıların, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin, prizlerde kapasiteyi aşırıcı elektrikli cihazların olup olmadığı kontrol edilir, bulunursa el konur.
· Yatar ve oturur vaziyette görülebilecek bir yere, yatakta sigara içilmemesi için ikaz yazısı yapıştırılır.
· Gemide güvenli ütü odaları oluşturulur. Yapılamıyorsa kamaralara ütünün sıcak ve fişe takılı olarak bırakılmamasına dair ikaz yazıları yapıştırılır.
Gemilerde yangın riskinin yüksek olduğu yerlerden birisi de mutfak ve büfelerdir. Buralarda genel olarak aşağıdaki nedenler ile yangınlar çıkar.
· Kuzine bacalarında biriken yağların yüksek ısıda tutuşması
· Ocaklarda kullanılan gazın kaçak halinde tutuşması
· Elektrik prizlerine devrenin kapasitesini aşan elektrikli ocakların takılması
· Yanan kuzinelerin üzerinde yağ, yemek vs. yanıcı maddeler unutulması, düşürülmesi veya dökülmesi
· Mutfak-büfe yangınlarının önlenmesine yönelik gemilerde aşağıdaki tedbirler alınır:
· Aspiratör filtreleri sık sık temizlenir.
· Kuzine bacalarının temizliği kontrol edilir, kirli bacalar temizlenir.
· Gemilerde kullanılan gazlı ocaklar iptal edilir.
· Büfe prizlerine kapasiteyi aşan ocakların bağlanması engellenir.
· Çalışma hatalarına karşı mutfaklarda alabandalara ikaz yazıları yapıştırılır.
· Mutfaklara yangın battaniyesi konur.
Yangın battaniyesi, yanan maddenin oksijen ile temasını keserek söndürülmesinde kullanılan yanmaz bir örtüdür. Bulunduğu yerdeki çalışanlar için kişisel yangınla mücadele aracıdır. Gemilerde genelde mutfak gibi küçük çaplı alevli yanmaların çıkabileceği yerlerde bulundurulur. Küçük çaplı kontrolsüz alevli yanmalarda görevliler tarafından alevlerin üzerine örtülerek yangının söndürülmesi için kullanılır.
Gemilerde personel olarak bildirilmiş gemiadamlarının dışındaki tüm biletli veya biletsiz kişiler yolcudur. Bu kişiler bir yerden bir yer gitmek için gemiye binenler, gemiadamlarının aileleri, yük araçlarının şoförleri, yük olarak gemiye alınan sürülerin çobanları olabilir.
Tüm bu kişiler gemi adamı olmadıklarından gemilerdeki yangın risklerinin tanımaktan uzaktırlar. Alışkanlıklarını devam ettirme eğilimindedirler. Yol kenarlarında verdikleri molalarda kullandıkları tüp gazlarını feribotun araç güvertesinde kullanmaya kalkabilirler. Canı sıkılanlar, özellikle çocuklar nerenin yolcuya ait nerenin personele ait olduğunu bilemez, nereye girilebilir, nereye girilemez bakmadan gemi içerisinde dolaşırlar. Bu başı boşluk, gemilerde alınan yangın tedbirlerini azaltıcı yönde rol oynar.
Bu nedenler ile gemilerde;
· Yolcu bölümlerine veya yolcunun girmemesi gerektiği halde girebileceği yerlerde dolaşan, yolcuyu gözleyen ve onlara sorunlarında yardımcı olan güvenlik görevlisi bir gemi adamı bulundurulur.
· Girilmemesi gereken yerlerin girişlerine ikaz yazıları asılır ve hatta uygunsa kilitlenir.
· Yolcu salonlarına, gemiye giriş yerlerine, bilet arkalarına talimatlar yazılır.
Yaşam yeri yangınlarına karşı tedbir almak için;
· Yaşam yerlerinde parlayıcı, patlayıcı maddelerin varlığı kontrol edilir, var olanlara el konur.
· Yaşam yerlerinde proje dışı elektrik hat çekiminin varlığı kontrol edilir, var olanlar söktürülür.
· Yaşam yerlerinde elektrik prizlerine bağlanmış müsaade edilmeyen elektrik cihazlarının varlığı kontrol edilir, var olanlara el konur.
· Kuzine havalandırma yağ filtresinin temiz olarak varlığı kontrol edilir, eksik olan tamamlatılır, kirli olan temizletilir.
· Gemide personel harici kişilerin bulunduğu zamanlarda personel harici kişilerin girmelerine yasak olan yerler kilitlenir veya başına nöbetçi konur.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Uygulama şirket emniyetli işletim sistemi çerçevesinde olur.
· Gemi güvenlik tedbirlerinin alınmasından gemide yaşayan herkes görevli olduğundan görülen eksikler yetki sınırının aşılması nedeni ile giderilemiyorsa amirlerin bu konularda bilgilendirilmesi gerekir.
· Kontrolleri eksik bırakmamak için tüm husus ve ilgili yerleri kapsayan listeler yapılır.
Yağmurlama sistemi, kapalı bölümlerde tavandan duş şeklinde yapılan yangın söndürme sistemidir. Otomatik veya el ile kumanda edilerek devreye girer. Gemilerdeki yağmurlama sistemi otellerde kullanılan sistemin bir benzeridir. Genelde yolcu gemilerinde kullanılmakta olup bazı diğer tip gemilerin yaşam bölümlerine de kullanılır. Yağmurlama sisteminin bulunmadığı gemilerin yaşam yerlerinde çıkan yangınlarda sabit deniz suyu yangın söndürme sistemi devreye alınır.
Yağmurlama sistemi; ev ve gemilerimizin tatlı su devrelerinde kullandığımız hidrofor sistemine benzer bir sistem ile çalışır. Sistemde sadece tatlı su kullanılır.
Sistemin gemi tatlı su tankından ayrı bir tatlı su tankı vardır. Bu tank gemi tatlı su şebekesine bağlıdır. Şebekeden aldığı su ile dolar. Dolunca içindeki şamandıralı mekanizma suyun gelişini keser.
Yağmurlama sistemi; ev ve gemilerimizin tatlı su devrelerinde kullandığımız hidrofor sistemine benzer bir sistem ile çalışır. Sistemde sadece tatlı su kullanılır.
Sistemin gemi tatlı su tankından ayrı bir tatlı su tankı vardır. Bu tank gemi tatlı su şebekesine bağlıdır. Şebekeden aldığı su ile dolar. Dolunca içindeki şamandıralı mekanizma suyun gelişini keser.
Hidrafor pompası çıkışındaki düşük basınç nedeni ile basınca ayarlı otomatik şalterin devreye girmesi ile çalışmaya başlar. Şamandıralı tatlı su tankından su çekerek basınçlı su tankına doldurmaya başlar. Bu basınçlı tank dolunca yükselen basınç nedeni ile basınca ayarlı otomatik şalter devreye girer ve pompayı durdurur.
Kabinlerin birinde yangın çıkması halinde kabinde 700ye yükselen ısı, sistemin bu kabin içerisindeki nozulunun ucundaki kalayı eritir. Kalay eriyince nozulun ucu açılır ve basınçlı su tankından gelen su bu nozuldan pulvarize şekilde fışkırarak yangını söndürür.
Basınçlı su tankında su azalınca basınç düşer, basınç düşünce basınca ayarlı şalter tekrar devreye girer ve pompa tekrar çalışmaya başlayarak sisteme su basar. Tatlı su tankında su azalınca şamandıralı sistem çalışarak gemi tatlı su şebekesinden su gelişini açar ve tankın tekrar dolmasını sağlar.
Otomatik olarak devreye giren bu yağmurlama sistemi otomatik şalterin elektrik beslemesi yetkili kişilerce kesilinceye kadar devam eder.
Yağmurlama sistemi ile söndürülebilecek yangınlara karşı alınacak tedbirler kadar bu sistemin daimi olarak kontrol, bakım ve onarımlar ile kullanıma hazır tutulması çok önemlidir. Bu neden ile gemi yetkilileri tarafından kontrol ve bakım listeleri hazırlanır ve periyodik kontrol ve bakımlar ile sistem daimi olarak çalışır halde tutulur.
Yağmurlama sistemi ile su basmak için;
· Yangın ihbarının doğruluğu ve sistemin çalıştırılma gerekliliği kontrol edilir.
· Yağmurlama sistemi pompası çalıştırılır.
Uygulamada dikkat edilecek hususlar;
· Yangın harici bir kaza ile yağmurlama sisteminin çalışması ve yaşam yerlerinde su ile oluşabilecek gereksiz hasarların önlenebilmesi için bazı gemilerde basınçlı su tankında su tutulmaz, yaşam yerinde bir yangın çıkması halinde devreye alınarak yağmurlama sisteminin çalışması sağlanır.
Gemide meydana gelen bir yangın söndürülemezse geminin tamamen elden çıkmasına, çevre felaketlerine, limandaysa çevredeki gemi ve tesislerin hasara uğramasına sebep olabilir.
Gemide yangın çıkma olasılığı ve sonuçları; geminin yapısına, yüküne, çalışma şekline, çalışma yerlerine, personelinin eğitimine, giren çıkan kişilerin kontrolüne ve diğer birçok unsurlara bağlıdır. Özellikle gemilerin yükü, yangın için alınacak tedbirlerde belirleyici olur. Bir akaryakıt tankerinin veya bir sıvı petrol gazı (LPG) taşıyıcısının yangın riski ile bir dökme kuru yük gemisinin yangın riski ve olası sonuçları bir olamaz. Alınacak tedbirler de ona göre değişik ve karmaşık olabilir.
Gemilerde yangına karşı alınacak tedbirler daha inşa sırasında başlar. SOLAS bölüm II-2 gemilerde yangından korunma, yangın ihbar ve yangın söndürme ile ilgili yapısal tedbirleri belirlemiştir. Bu tedbirler; gemide yangının oluşması ve yayılmasının engellenmesi ile yangın çıktığında yangınla mücadeleye yönelik tedbirlerdir.
SOLAS’ta belirtilen gemiler için yangına karşı alınması gereken yapısal tedbirler genel olarak aşağıdaki konuları içerir;
· Gemilerin çelik veya eşdeğer malzemeden yapılması,
· Gemilerin yanmaz[5] ve bütünlüğü olan ısı yalıtkan bölmeler ile bölünmesi,
· Gemideki bölmelerin, bütünlüğü olan yanmaz perdeler ile ayrılması,
· Tavan ve alabanda kaplama ve boyalarının belirlenmiş standartlarda olması,
· Yangın kaçışları ve kapılarının ısı korumalı olması,
· Menfez ve havalandırma kanallarının yangın korumalı olması,
· Makine dairesinde yangın sırasında duman çıkışını sağlayacak düzenlemeler yapılması,
· Bacalara kıvılcım kafeslerinin yapılması,
· Gemisine göre erken uyarı ve sabit yangın söndürme sistemlerinin kurulması.
Burada bir noktanın hatırlatılmasında yarar vardır. Yatlar, ilkel ahşap tekneler, balıkçı gemileri ve askeri gemiler SOLAS’a tabi gemiler değildir. Dolayısı ile yukarıda belirtilen kurallar bu gemileri kapsamamaktadır. Bu gemiler ile ilgili inşa kuralları ulusal mevzuat ile belirlenir.
Gemilerin yangına karşı alınan inşa tedbirleri daha proje aşamasında diğer hususlarla birlikte yetkili “Class” kuruluşları ve devlet organları tarafından incelenerek ulusal ve uluslar arası kurallara uygunluğu kontrol edilir. Uygun olan projeler onaylanarak inşasına geçilir. İnşa sonunda ilgili kurumların kontrol mühendisleri tarafından gemilerin onaylı projeye uygun olarak yapılıp yapılmadıkları tekrar kontrol edilir. Eğer uygun inşa edildilerse gemi sertifikalandırılır.
Yetkili kuruluşların kontrolleri başta yapılan tek kontrolle kalmaz, periyodik olarak gemi çalıştığı sürece devam eder.
Geminin daha inşasında alınan tedbirler her ne kadar yapısal tedbirlerse de gemi yetkilileri tarafından devamlı varlıklarının ve özelliklerinin korunduğunun kontrolü gerekir.
Gemide yangına karşı alınan yapısal tedbirlerin devamını sağlamak için;
· İnşa tedbirlerin vasıflarının idamesini sağlamak amacı ile kontrol listeleri hazırlamak,
· İnşa tedbirlerinin periyodik kontrol ve bakımlarını yapmak,
· İnşa tedbirlerde proje dışına çıkan tadilatların yapılmasını engellemek ve bunların onarımlarında yetkili kurumları bilgilendirmek,
· İnşa tedbirlerini onaylayan belgelerin geçerlilik sürelerinin takip etmek,
· Süreleri sona ermekte olan gemi belgeleri için ilgili kurumlardan yenileme talebinin yapılmasını sağlamak,
Gemilerde yangına karşı alınan onaylı yapı ve donanım tedbirlerinden ayrı olarak gemi denize indirildikten sonra da gemi ve işletme personelince gemide yangına karşı bazı düzenlemeler yapılır. Geminin çalışması süresincede bu tedbirler periyodik olarak kontrol edilir ve kurallara göre varlığının idamesi sağlanır.
Gemilerde yangına karşı alınan inşa tedbirleri ile yangınla mücadele unsurlarının gösterildiği gemi planlarına yangın planı denir. Yapılması gereken düzenlemelerden biri de bunun hazırlanmasıdır. Bu planlar yangın sırasında acil durum müdahale ekipleri tarafından durum tespiti ve muhakemesi amacı ile kullanılır.
Yangın planları geminin denize elverişli hale getirilmesinden önce bayrak devletinin[6] lisanında hazırlanır ve idare (Ülkemizde Denizcilik Müsteşarlığı) tarafından onaylanır. Onaydan sonra genel olarak plan ve planda belirtilen unsurlar değiştirilmez. Ancak önemli bir değişim gerektiği hallerde planlar tekrar hazırlanır ve tekrar idareye onaylatılır.
Yangın planları; aşağıdaki unsurların gemi yerleşim planı üzerinde gösterilmesi ile oluşturulur.
· Kontrol istasyonu,
· A sınıfı bölmelerle çevrilmiş alanlar,
· B sınıfı bölmelerle çevrilmiş alanlar,
· Yangın bulma ve yangın alarm sistemleri,
· Yağmurlama donanımları,
· Yangın söndürme aparatları,
· Kompartıman ve güverteye ulaşım yolları,
· Fan kontrol noktaları,
· Damper konumları,
· Bölüm havalandırma fan numaraları
Bu planlar gemide, aşağıda belirtilen yerlere konur.
· Sancak ve iskele lumbar ağızlarında[7] işaretli ve muhafazalı olarak,
· Yangın kontrol istasyonlarında,
· Köprüüstünde,
· Makine dairesine,
· Mürettebatça devamlı görülebilecek yerlere.
Gemilerdeki yangınla mücadele için 2 ekip kurulur ve bunlar özel olarak eğitilirler. Bu kurulma ve eğitme işlemi doğrudan ekip amirleri tarafından yapılır. Müdahale ekipleri az sayıda fakat birbirine uyumlu ve eğitimli kişilerden oluşmuştur. Ekiplerde bölüm amirlerinin başkanlığında doğrudan yangına girecek 2’şer kişi ve dışarıda onlara yardım edecek 2’şer kişi bulunur. Makinedeki bir yangına makine ekibi diğer yerlerdeki bir yangına da güverte ekibi müdahale eder. Bu ekipler gemide kurulan acil durum ekipleri ile aynı olabilir.
Bu ekiplerde yer alacak görevlilerin seçiminde aşağıdaki özelliklere dikkat edilir.
· Makine ekibi için makine tayfasından, diğer yerler için güverte tayfasından,
· Dar yerlere girebilecek kadar küçük yapılı fakat yapılacak işi kaldırabilecek kadar güçlü,
· Disiplinli,
· Kapalı yer korkusu olmayan,
· Daha önce acil durum ekibinde görev almış,
· Alanını iyi tanıyan ve
· Sözleşme süresinin bitimine uzun zaman olan personel seçimine dikkat edilir.
En azından bu özelliklere yakın personel aranır. Bu personele;
· Verilen nazari eğitimle “Temel yangın önleme ve yangınla mücadele” bilgi eksikleri tamamlatılır.
· Verilen uygulamalı eğitimle o gemi ve donanımları için “Yangın önleme ve yangınla mücadele” becerisi kazandırılır.
Geminin çalışması süresince de eksilen personel yerine gerekli vasıflara sahip personel hazırlanarak görevlendirilir ve periyodik eğitimler ile vasıfları muhafaza edilir.
Gemilerde, yangın söndürücüler haricinde, yangınla mücadelede kullanılan teçhizata yangın ekipmanı denir. Gemide yangına karşı alınacak tedbirlerden birisi de bu donanımın tamamlanması ve vasıflarının muhafazasıdır. Yangın ekipmanı aşağıdaki malzemeden oluşur:
· Kişisel donanım,
· Yardımcı malzeme,
· Solunum cihazı.
Yangın ekipmanı gemide;
· Bir sandık içerisinde toplu vaziyette,
· Rutubetten ve sıcaktan uzak,
· Kolay ulaşılabilecek,
· Yangın olasılığının düşük olduğu yerlerde,
· En az 2 takım olarak bulundurulur.
Kişisel donanım, yangınla mücadele eden kişinin giyindiği malzemedir. Bunlar:
· Yangın Elbisesi,
Yangın elbisesi; bunu giyerek yangınla mücadele eden kişiyi yangının oluşturacağı ısı, alev, kızgın gaz ve buhardan koruyabilecek özellikte yapılmış, ısıya dayanıklı ve su geçirmez elbisedir.
· Yangın Çizmesi ve Eldiveni
Yangın çizmesi ve eldiveni bunları giyerek yangınla mücadele eden kişiyi, ısıdan ve elektrik çarpmasından koruyabilecek özellikte yapılmış çizme ve eldivendir.
· Yangın Miğferi
Yangın miğferi; bunu giyerek yangınla mücadele eden kişinin başını, ısıya ve çarpma etkilerine karşı koruyabilecek özellikte yapılmış, darbelere dayanıklı bir miğferdir.
Yardımcı malzeme, yangınla mücadele eden kişinin mücadelesinde ona yardımcı olan malzemedir. Bunlar;
· Yangın Halatı
Yangın halatı; yangınla mücadele eden kişinin kısıtlı görüş şartları altında yolunu kaybetmemesi veya bir kaza geçirmesi halinde kurtarıcıların kendisine ulaşılabilmesi amacı ile kullanılan ve bir yanmaz kanca ile kişinin yangın emniyet kemerine takılan yanmaz can halatıdır.
· Yangın Emniyet Kemeri
Yangın emniyet kemeri, yangınla mücadele eden kişiye yangın halatının bağlanabilmesini ve bu kişiyi gereğinde ona zarar vermeden taşıyabilecek şekil ve dayanıklılıkta yapılmış emniyet kemeridir.
· Yangın Baltası
Yangın baltası, yangınla mücadele eden kişinin, kırma ve delme amaçlı kullanım amacına hizmet edebilecek şekilde yapılmış ve idare tarafından onaylanmış baltadır.
· Yangın Feneri
Yangın feneri, bunu kullanarak yangınla mücadele eden kişinin en az üç saat süresince karanlık ve dumanlı çevresini aydınlatabilecek özellikte yapılmış su geçirmez el feneridir.
Hava içerisinde % 21 oranında O2 bulunur ve insan bu havayı soluyarak, ihtiyacı olan oksijeni alır. Solunan havadaki O2 oranı % 16’ya düştüğünde akciğerler yeterli miktarda kanı temizleyemez ve hücrelerde oksijensiz kalmaya başlar. Bunun sonunda önce şok, sonra bilinç kaybı ve devamında ise ölüm gelir. Yangın ortamındaki oksijenin yetersizliği yangını söndürmeye çalışanların karşı karşıya bulundukları tehlikelerden biridir. Bu riskin gerçekleşmemesi için yangın söndürme görevinde bulunan kişiler, yangın solunum cihazı kullanır. Yangın solunum cihazı, bunu kuşanarak yangınla mücadele eden kişinin, oksijensiz ve/veya zararlı gazların bulunduğu ortamda nefes almasına yardımcı olan sıkıştırılmış hava solunum cihazıdır.
Cihaz dört kısımdan oluşur:
· Basınçlı havayı muhafaza eden silindir.
· Tüpteki basınçlı havayı solunuma uygun basınca düşüren düzenleyici.
· Solunum maskesi.
· Solunum cihazı koşum takımı.
Sıkıştırılmış hava silindirleri, farklı kapasitelerde imal edilmekle birlikte en az 1200 lt serbest hava tutabilmeli ve taşınabilir olmalıdır. Ayrıca solunum cihazının iki adet de doldurulabilir yedek tüpü bulunmalıdır. Tüpler başka tüpler ile karıştırılmaması için gri renge boyanır. Boşalanlar, dolu olanlar ile karıştırılmayacak şekilde istif edilir ve işaretlenirler. Tüpler tamamen boşaltılmaz. İçinde paslanmaya sebep olmamak için bir miktar basınçlı hava bırakılır.
Cihaz tüp koşum takımına, solunum düzenleyici tüpe, solunum düzenleyici maskeye takılı vaziyette, cihaz kullanıma hazır durumdadır. Cihaz kullanılacağı zaman, tüp baş aşağı şekilde koşum takımı sırta geçirilir. Kemerler takılır ve cihaz serbest olmayacak fakat hareket kabiliyetini de engellemeyecek derecede sıkılır. Sonra tüpün dolu olup olmadığı kontrol edilir. Zorunluluk yoksa kısmen kullanılmış tüpler kullanılmaz. Daha sonra silindir valfı yarım açılarak maske takılır ve şeritleri sıkılarak sızdırmaz hale getirilir. Silindirin valfı tamamen açılır. Birkaç kez derin derin nefes alınarak emiş valfının çalışıp çalışmadığı kontrol edilir. Sonra silindir valfı kapatılarak maske içindeki basınç düşürülür ve düşük basınç alarmının çalıp çalmadığı kontrol edilir. Bu arada emiş yapılarak maskenin sızdırma yapıp yapmadığı kontrol edilir. Tüm bu kontroller 1 dk. içerisinde tamamlanır ve sonuç olumlu olduğu taktirde cihazın kullanımına geçilir. Kullanım süresi kullanıcının yaptığı işe ve ciğerlerinin kapasitesine bağlı olup ortalama 45 dk.dır. Cihaz düşük basınç alarmı verdiğinde 10 dk. içerisinde tüpler değiştirilmelidir.
Ulusal ve uluslar arası kurallara uygun yangın planının hazırlanması, onaylatılması ve gemide uygun yerlere yerleştirilmesi, acil durum ekibinin kurulması, eğitilmesi, ekipmanın temin edilerek hazırlanması haricinde gemide yangına karşı alınacak daha çok düzenleme vardır. Bunlar ana başlıkları ile;
· Ana yangın istasyonunun oluşturulması,
· Uygun yerlere yangın dolaplarının konması ve donatılması,
· Seyyar yangın söndürücülerin uygun yerlere yerleştirilmesi,
· Uluslar arası sahil bağlantı aparatının lumbar ağzında uygun yere yerleştirilmesi,
· Geminin baş ve kıç güverte malzeme odalarına birer çelik römorkör halatının konması,
· Sabit ve taşınabilir köpük sistemleri için uygun kimyasalların temin edilmesi,
· Kaptan talimatlarının hazırlanarak asılması, (Özellikle yaşam yeri yangınlarına karşı)
· Personelin yoğun olarak bulunduğu veya geçtiği yerlere, alabandalara yangın önleme ve yangınla mücadelede ikaz ve bilgi amaçlı işaret, resim, talimat, plan gibi unsurların yapıştırılması veya yazdırılması,
Yaşam yerlerine veya yakıt ikmal bölgelerine sigara içilmeyeceğine dair asılan veya yazılan yazılar gibi ikaz yazıları, çalışma alanındaki devamlı bir tehlikeye dikkati çekmek amacı ile alabandalara[8] yazılan yazılardır. Ya doğrudan yazılır veya yapıştırılırlar. Bilgi amaçlı yazı ve resimlerin amacı ise genelde eğitimlerde öğretilenlerin unutulmaması ve hatta öğrenilmesi amacı ile kullanılan malzemedir. IMO standart işaretleri de belirli vasıflarda imal edilen ışık yansıtan yapışkan kartlardır. Yangın önleme ve yangınla mücadele için kullanılan malzemelerin veya unsurların bulundukları yerleri göstermek için konur. (Ekte örnekleri sunulmuştur)
· Şirket emniyetli işletim sistemi dahilinde;
o Yangına sebep olabilecek gemi işlemleri için güvenli yöntemlerin oluşturulması ve bunlar için gereken yardımcı unsurların sağlanması,
Solas’a tabi gemi işleten şirketlerin ulusal ve uluslar arası kurallar doğrultusunda, yetkili kurum tarafından incelenerek onaylanmış bir emniyetli işletim sistemi vardır. Bu sistem geminin işletimi sırasında cana, mala ve çevreye zarar verebilecek gemi işlemlerinin standart güvenli yöntemlerinden oluşmaktadır. Bu yöntemleri uygulatma sorumluluğu kaptanda, uygulatma görevi bölüm amirlerinde, uygulama görevi de bizzat işlemi yapmakla görevlendirilmiş kişilerdedir. Yöntemlerin uygulanmasında eksiklerin olmaması için gereken durumlarda kaptan tarafından yazılı talimatlar çıkartılır ve gerekiyorsa nazari ve tatbiki eğitimler yapılır. Solas’a tabi olmayan gemilerde ise gerekli tedbirleri alma ve güvenli yöntemleri oluşturulma görevi kaptana aittir. Yangına sebep olabilecek tüm gemi işlemlerinin güvenli yöntemleri de bu sistem dahilinde belirlenmiştir. Güvenli yöntemler genel olarak; belirli bir kontrol ve izin formu ile güvenlik kontrollerinin yapılarak tedbirlerinin alınmasını ve bunu takiben yetkili merciden izin alınmasını ön görür. (Örnek kontrol formları ekte)
o Sabit yangın sistemleri ile yangın ihbar sisteminin güvenli bakım ve onarım yöntemlerinin oluşturularak kontrol listelerinin hazırlanması,
o Taşınabilir yangın tüpleri ile diğer yardımcı malzemenin güvenli bakım ve onarım yöntemlerinin oluşturularak kontrol listelerinin hazırlanması,
Yangın söndürme tüpleri periyodik olarak yerlerinde olup olmadıkları, yerlerinin değiştirilip değiştirilmediği, hasar olup olmadığı, içindeki maddenin eksilip eksilmediği, iç basıncının düşüp düşmediği ve son kullanım tarihlerinin bitip bitmediği kontrol edilir. Yerinde olmayanlar yerine konur, yeri değiştirilenler tekrar yerine konur, hasarlı olanlar onarılır, onarılamayanlar, deforme olanlar, iç basıncı düşenler, içerikleri eksilenler toplanarak servise gönderilir.
Hiçbir sorunu olmasa bile tüm taşınabilir yangın tüpleri periyodik servise gönderilerek yıllık bakımları yaptırılır. Yıllık bakımda tüplerin dıştan fiziki durumları kontrol edilir, deforme olan, derin pasları olan, mandal mekanizmaları bozulan tüplerin silindirleri veya mandal mekanizmaları değiştirilir. İçlerindeki vasfı bozulan söndürücü malzeme değiştirilir, eksilen malzeme tamamlanır, üzerine basınç için sıvı karbondioksit basılır. Kullanıma hazır hale getirilen tüpler etiketlenir, etiketlerine tüpteki yangın söndürücü maddenin cinsi, tüpün doldurulma tarihi, bir sonraki bakım tarihi ve servisin kimlik bilgileri yazılır.
o Yangın müdahale planının hazırlanması ve görevlendirmelerin role cetvelinde gösterilmesi,
o Alınan tedbirler ile ilgili kayıt sisteminin oluşturulması,
Yapılan tüm bu düzenlemeler hazırlanan kontrol listeleri yardımı ile periyodik olarak kontrol edilir ve eksikleri tamamlanır.
Gemide yangına karşı yapılan düzenlemelerin devamını sağlamak için;
· Taşınabilir malzemenin varlığı ve uygun sayı ve vasıfta mevcudiyeti periyodik olarak kontrol edilir, bakım ve onarımları yapılır, eksikleri varsa tamamlanır.
· Taşınabilir yangın tüpleri ile solunum cihaz tüplerinin periyodik servis kontrolleri yaptırılır ve sertifikaları alınır.
· Köpük kimyasallarının uygun miktarda mevcudiyeti periyodik olarak kontrol edilir ve periyodik laboratuar kontrolleri yaptırılarak sertifikaları alınır.
· Sabit yangın söndürme ve ihbar sistemi ile yangın dolaplarının uygun vasıfta mevcudiyeti periyodik olarak kontrol edilir, bakım ve onarımları yapılır, eksikleri varsa tamamlanır.
· Yangın planlarının periyodik kontrolleri yapılır ve yapılan değişiklikler işlenerek onay için müsteşarlığa gönderilir.
· Role cetvellerinin periyodik kontrolleri yapılır, görevlendirmelerdeki değişiklikler cetvele işlenir.
· Yangınla mücadele ekibine periyodik eğitim verilerek yeterliklerinin devamı sağlanır.
· Alabandalara yapıştırılan yangın önleme ve yangınla mücadele amaçlı işaret, resim, talimat, plan gibi unsurların periyodik kontrolleri yapılır eksik olanlar tamamlanır.
· Yapılan kontrollerin kayıtları tutulur.
Gemideki bir yangında durum tespiti; yangının merkez, büyüklük, cins, tehdit durumu ve geminin o anki olanaklarının belirlenmesidir. Durum muhakemesi ise, mevcut durumu ve imkanları olası sonuçları ile değerlendirerek, en doğru hareket tarzının belirlenmesidir.
Yangın ihbarının alınması ile kaptan alarm vermeden ilgili yerin bölüm amirini durum tespiti için görevlendirir. Bölüm amiri derhal el telsizini alarak yangının bildirilen merkezine doğru gider. Onun yapacağı ilk tespit yangının merkezidir. Çünkü yangın söndürmede önemli olan onu kaynağından kontrol altına alınıp söndürülmesidir.
Yangın; çıkışına bizzat şahit olan bir kişi veya ihbar sisteminin ısıya veya alev ışınlarına duyarlı detektörleri tarafından ihbar edilmişse merkezi tam olarak bilinebilir. Gemi yangın planlarına bakılarak da en kısa ulaşım yolu belirlenebilir. Eğer böyle bir ihbar durumu yoksa veya ihbar duman detektörlerinden geldiyse yangının merkezinin tespitinde başka verilere baş vurulur. Duman detektörlerinin verilerine şüphe ile yaklaşılmasının sebebi; dumanın gemi içerisinde koridor ve menfezlerden taşınarak başka yerlerde alarmın verilmesine sebep olabileceği içindir.
Bir yangın ne kadar erken tespit edilirse o kadar çabuk ve kolay söndürülebilir ve az zarar ile kurtulunabilir. Bu neden ile gemilerde yangın ihbar sistemleri kurulur.
İyi bir yangın ihbar sistemi;
· Doğru ihbar yapabilmeli,
· Süratli ihbar yapabilmeli,
· Yangının yerini belirtebilmeli,
· Kolay kurulabilmeli,
· Zor şartlarda dahi çalışabilmelidir.
Bir yangın ihbar sistemi,
· Kontrol paneli ve
· Detektörlerden oluşur.
Yangın detektörü; bir yangını tespit ederek bildiren cihazdır. Detektörler algıladıkları yangını, genelde köprü üstünde bulundurulan kontrol paneline sinyal göndererek ihbar ederler. Kontrol panelinde alarm zilleri çalar ve yangının yeri ışıklı olarak belirtilir. Yangın söndürme sistemi, ya bu ihbar sistemine bağlı olarak otomatik, ya da elle çalıştırılır.
Detektörler üç çeşit olur ve sistemin kuruluşunda uygun yerlere uygun detektörün kullanılması esastır.
· Duman Detektörü
Duman detektörleri yangın sırasında ortaya çıkan dumanı sahip olduğu foto elektrik sistemi ile algılayarak sinyal veren detektörlerdir. Tamamen kapalı yerlerde kullanılır.
· Isı Detektörü
Isı detektörleri, alevlerin çıkarttığı belli bir değerin üzerindeki ısıyı algılayarak sinyal veren detektörlerdir. Dumanların hava akımları ile yer değiştirebileceği yerlerde kullanılırlar.
· Alev Detektörü
Alev detektörleri, alevlerin çıkarttığı ültraviyole ve kızıl ötesi ışınlar ile aktive olarak sinyal veren detektörlerdir. Genelde duman veya ısı detektörlerinin kullanılamayacağı geniş akanlarda kullanılırlar.
Yangın ihbar sisteminin olması gereken özelliklerinden biri doğru ihbar yapmasıdır. Sahte alarm iki durum için gemide önem arz eder.
· Doğrudan Söndürme Sistemine Kumanda Etmesi,
Eğer detektör doğrudan yangın söndürücülere kumanda eder ve alarm da yalancıysa, söndürme işleminin oluşturacağı gereksiz bir hasara neden olunabilir.
· Makine ve Jeneratör Acil Durdurmaya Kumanda Etmesi.
Makine dairesinde meydana gelen bir yangında, çalışan jeneratör ve ana makinelerin yakıtı kapatılarak, bu yakıtlar nedeni ile büyüyebilecek bir yangından korunmaya çalışılır. Makine dairesindeki yangın detektörlerinin gönderdikleri sinyal ile otomatik yakıt kapatma işlemi devreye girer ve jeneratör ile makineler durdurulur. Eğer ihbar yalancı ve gemi kritik bir yerde seyir veya manevra halindeyse bu durum oldukça tehlikeli sonuçlara sebep olabilir.
Olası arızalara karşı detektörlerin ve kontrol panelinin periyodik olarak kontrolü gerekir. Eğer sistem otomatik olarak söndürme veya yakıt kesme sistemini çalıştırıyorsa bu konuda dikkatli olunmalıdır. Otomatik değil ise, detektörler hariçten verilen ısı, alev veya duman ile aktive edilerek devreye girme, alarmı çaldırma ve yer belirtme fonksiyonları kontrol edilir.
Yangınla mücadelede ilk dakikalar çok önemlidir. Müdahalede gecikilen bir yangın büyüyecek ve önemli zararlara sebep olabilecektir. Yangından sorumlu olmak yangınlarda gecikmelerin nedenlerinden biridir. Hiç kimse suçluluk duygusu ile veya kendilerini söndürmede yeterli gördüklerinden dolayı, bildirimden imtina etmemeli en kısa zamanda bildirimi yapmalıdır. Yangın ne kadar küçük olursa olsun önce ihbar yapılmalı sonra yangına müdahale edilmelidir. Aksi halde küçük yangınlar büyür, hayatlar tehlikeye girebilir. Gemide taşınabilir yangın söndürücüler ile söndürülebilecek yangınlar küçük, diğerleri büyük yangınlar olarak değerlendirilir.
Yangına müdahale ekip amiri eğer yangının merkezine ulaşabilmişse bunun küçük mü, büyük mü olduğunu kolaylıkla anlar. Eğer yangın küçükse muhtemelen yangını ihbar eden kişi yangın söndürme tüpü ile yangına müdahale ediyordur. Eğer müdahale eden yoksa bölüm amiri durumu derhal telsizi ile kaptana bildirecek ve kendisi yangın tüpü ile müdahaleye geçecektir. Eğer amir yangının kaynağına yaklaşamıyorsa bu yangın büyük yangındır, yangın söndürme tüpü ile değil sabit yangın söndürme sistemleri ile müdahale gerekiyordur.
Bölüm amiri yangının merkezini ve büyüklüğünü tespit etmeye çalışırken bir yandan da kaptan ile konuşarak beraberce durum muhakemesi yaparlar. Eğer yangın büyükse ve sabit sistem ile müdahaleye karar verilirse amir dönerek yangın istasyonuna koşarken, kaptanda alarmı çalarak anonsunu yapacak ve personeli acil durum yerlerine davet edecektir.
Ön tespit için yangının merkezine ulaşmaya çalışan müdahale ekip amiri eğer merkeze ulaşmışsa bizzat gözüyle yanan maddeleri görebilir. Eğer ulaşamıyorsa gemi yangın ve yük planlarından yararlanması gerekir. Ancak bölüm amirleri bölümlerinde neyin nerede olduğunu çok iyi bildiklerinden genelde plana dahi bakmaya gerek duymazlar. Ayrıca güverte bölüm amiri aynı zamanda geminin yük zabiti de olduğundan yük konusunda da bir sorun yaşanmaz.
Bunların dışında yangın sırasında çıkan duman da bize yangının tipi konusunda ip ucu verebilir. Duman; yeterli miktarda oksijen olmaması nedeniyle yanmasını tamamlayamayan karbon zerreleridir. Metal harici katı maddelerin yanması sırasında beyaz, petrol ürünlerinin yanmaları sırasında ise siyah duman çıkar.
Yangının tipini belirlemek bize söndürme için ne tip temel söndürücü kullanacağımızı da gösterecektir.
Müdahale ekip amirinin tespit edeceği hususlardan biri de yangının tehdit ettiği yayılma alanlarıdır. Bu tespitler yangının yayılmasını engelleyici tedbirlerin alınabilmesinde yararlı olabileceği gibi ekibin yangın alanına ulaşım ve yangın alanından kaçış yollarını da belirlemesinde yararlı olur.
Gemide yangın; ısının yayılması ile yayılır. Yangınla oluşan ısının gemide hangi yollar ile yayıldığını bilmek bize yangını durdurabilme yollarını da gösterir.
· Işıma
Işıma ısının yayılma yollarından biridir. Gemilerde yangın sırasında yanan maddelerin çıkarttığı ısı, bu maddelerin yaydığı ışık ile yayılma imkanı bulur. Yanan maddeler tarafından aydınlanan başka yanıcı maddelerinde ısısı yükselir ve bu ısı tutuşma derecesine yükseldiğinde yanmaya başlarlar. Bu ısı iletimi mesafeyle ters orantılıdır. Mesafe uzadıkça iletilen ısı azalır.
· Temas
Temas ısının bir diğer yayılma yoludur. Isınan maddeler ısıyı molekülleri aracılığı ile iletir. Bu taşıma miktarı maddenin yoğunluğuna göre değişir. Katılar sıvılara, sıvılar gazlara nazaran daha iyi ısı ileticidir. Gemilerin genelde çelikten yapılmış olduğunu göz önüne alırsak yangın mahallindeki ısı çelik yapı sayesinde güçlü olarak yayılma imkanı bulur. Gemi içindeki kapalı yerlerde ısının temas yolu ile yayılması aşağı yukarı, sağa solo ve ileri geri olarak altı yöne doğru olacağı unutulmamalıdır.
· Dolaşım
Dolaşım; ısının bir diğer yayılma yoludur. Yangından kaynaklanan sıcak gazların gemi içerisindeki dolaşımı ile yangın yayılabilir. Gemi içerisindeki merkezi ısıtma ve havalandırma sisteminin bir bölmeden diğerine geçiş yapan kanalları, açık menfezler ve kaportalar bu sıcak gazların dolayısı ile yangının yayılmasında aracı olan unsurlardır.
Gemilerde yangına karşı alınması gereken temel tedbirler SOLAS tarafından belirlenmiştir. Bu tedbirlerden bir kısmı gemide kurulacak donanım ve kullanılacak yangınla mücadele malzemesi üzerinedir. Her ne kadar bunlar gemilere göre ayrı ayrı belirlendiyse de, bir birinin yerine kullanabilme, eski kurala tabi olma, kural düzenlenmemiş olması veya gemi yönetimi ihmallerine bağlı olarak geminin yangınla mücadele olanaklarında farklılıklar olabilir. Durum muhakemesi; olması gerekenler üzerine değil olan mevcut imkanlar üzerine yapılacağından, durum tespiti sırasında geminin mevcut olanakları da değerlendirilir.
Burada sadece yangın planı değil, yangın söndürme donanım ve malzemesinin son kontroller raporları, role eğitim tutanakları, performans testleri de değerlendirmeye alınır.
Bölüm amirleri bölümleri ile sınırlı olarak gemi yangın tedbirlerinin alınması ve mücadele performansının yüksek tutulması ile görevli, yetkili ve sorumlu olması nedeni ile zaten buna en iyi derecede vakıf olması gerekmektedir.
Gemiyi terk kararı yangın mahallinde bulunan yük veya malzemenin yeterli etkin müdahale yapılamadan, insan hayatını şiddetli tehdit edecek büyük patlamalara, yoğun zehirli gaz çıkışlarına vb. çok tehlikeli durumlara sebebiyet verecek olması veya bu olasılığın pek muhtemel olması halinde; kaptan ve bölüm amirlerinden oluşan gemi emniyet komitesi tarafından alınır.
Gemide çıkan bir yangında acil durum amirinin durum tespiti ve muhakemesi yapabilmesi için;
· Kaptanın talimatı ile el telsizini alır,
· Kaptanın ihbar ve diğer verilerden yararlanarak belirttiği yangın yerine en kısa ulaşım yolunu belirler ve kaptana bildirir,
· Belirtilen yangın yerine giderek merkezini tespit eder ve kaptana bildirir,
· Yangının merkezine ulaşmaya çalışarak yangının büyüklüğünü tespit eder ve kaptana bildirir,
· Yangın küçükse taşınabilir yangın söndürücüler ile büyükse sabit sistemler ile yangına müdahale edeceğini kaptana bildirir,
· Yangın merkezindeki yanıcı maddelere göre yangının tipini tespit eder ve kullanılacak söndürücü tipini kaptana bildirir,
· Büyük yangında yangın istasyonuna dönerek yangın planından yangın muhtemel yayılma ve itfaiyecilerin kaçış yollarını belirler ve kaptana bildirir,
· Yük ve yakıt tank planlarından risk analizi yapar ve kaptana bildirir.
· Mevcut durumu ve imkanları olası sonuçları ile değerlendirerek kaptanla birlikte yangına müdahale edilecekse hangi yöntem ile müdahale edileceği belirlenir,
· Yangına müdahale edilemeyecekse köprüüstünde kaptan ve diğer bölüm amiri ile geminin terk edilip edilmeyeceği kararı alınır.
Bölüm amirinin tespitlerinden sonra yapılan durum muhakemesine göre yangın büyükse kaptan derhal alarm verir. Yangın alarmı belirli bir kodu içermiyor veya farklı bir alarm kullanılmıyorsa çalınan genel alarmın arkasından anons ile durum personele bildirilir.
Alarm ve anonsu duyan personel role cetvelinde belirtilen görev yerlerine gider. Bir kısmı acil durum köprüüstü ve müdahale ekiplerini oluştururken diğerleri de role cetvelinde belirtilen destek görevlerini yerine getirmek üzere acil durum toplanma yerlerinde toplanırlar. Yapılan ilk çalışma hazırlık ve ön tedbir çalışmasıdır.
Acil durumda, özellikle yöneticilerin davranış ve hareketleri personel üzerinde ve mücadelenin başarısında etkili olur. Bu neden ile yönetici ve personel aşağıdaki hususlara dikkat eder;
· Herkes çabuk hareket eder fakat telaşsız olur.
· Kimse korku ve kararsızlık göstermez.
· Gereksiz bağırış, çağrış yapılmaz, moral bozucu olunmaz.
Alarmın çalması ile oluşan köprüüstü acil durum ekibi kaptan ve onun komutasındaki serdümen ile telsiz zabiti veya acil durum haberleşmesi ile görevli güverte zabitinden oluşur. Bu ekip köprüüstünde derhal gerekli tedbirleri almaya başlarlar. İlk yapılması gerekenlerden birisi durumun işletmeye bildirilmesidir. Geminin işletmesine verilen ön bilgi, işletmede derhal acil durum işletme ekibinin toplanmasını sağlar. İşletme, köprüüstü, müdahale ve destek ekipleri birbirleri ile devamlı olarak sağladıkları iletişim ile koordineli çalışır ve zararı en az seviyede tutmaya çalışırlar.
Köprüüstü acil durum ekibinin görevleri;
· Gemiyi yangına müdahaleye yardımcı pozisyona sokmak,
o Makine yangınında makineyi durdurmak, diğer yangınlarda yol düşürmek,
o Güverte yangınında alevler rüzgar altında kalacak şekilde gemiyi döndürmek,
· Geminin çevrede oluşturabileceği tehlikelere karşı tedbirler almak,
o Trafik hattından çıkmak.
o Denizde çatışmayı önleme kurallarının belirttiği şekilde duruma göre manevradan kısıtlı veya aciz işaretlerini vermek,
o Acil durum haberleşme kurallarına göre acelelik mesajı yayınlamak,
· Emniyetli işletim sistemi gereği bildirimleri yapmak,
o Gemi işletmesini haberdar etmek,
o Yük ile ilgili kişileri haberdar etmek,
o Yakın kıyı yetkililerini haberdar etmek.
· Acil durum ekipleri arasında koordinasyon, kontrol ve komuta görevini yürütmek,
o Acil durum müdahale ekibinin çalışmalarını takip ederek gerekli tavsiyelerde bulunmak,
o İşletme acil durum ekibini gerekli sıklıkla durumdan haberdar etmek, talimatlarını almak,
o Destek ekibinin role görevlerinin denetimini yapmak,
· Gelişmelere göre kayıpların artmasını engelleyici tedbirleri almak
o Soğutma çalışmaları yaptırmak,
o Yayılma yolundaki yanıcı maddeleri kaldırtmak,
o Gereklilik halinde yardım talebinde bulunmak.
Alarmın verilmesi ile yangın istasyonuna gelen müdahale ekibi derhal yangına giriş hazırlığı yapmaya başlar. Ekip amiri gerekli durum tespit ve muhakemeyi yaparken iki kişi yangına giriş için hazırlanır. Diğer iki kişide onlara yardımcı olur. Yangına sadece 2 kişi girer.
- Yangın elbisesini, kask, eldiven ve çizmelerini giyerler,
- Emniyet kemerini ve can halatını kuşanırlar,
- Solunum cihazını kuşanır, nefes ve düşük basınç ayarını yaparlar,
- Solunum cihazındaki sabit veya el telsizinin konuşma testini yaparlar.
- Yangın feneri ve baltasını alırlar,
- Tespit edilen müdahale yöntemine söndürme cihazlarını alırlar.
Hazır olan ekip daha sonra ekip amirinin vereceği talimat ile tespit edilen söndürme yöntemine göre gerekli söndürme cihazlarını alarak yangın alanına girerek yangına müdahale ederler.
Acil durum müdahale ve köprüüstü ekiplerinin dışında kalanlar destek ekibi olarak acil durum toplanma yerlerinde toplanırlar. Sayım yaparak varsa eksikleri kaptana bildirirler. Destek ekibi gerek role cetvelinde yazılı, gerekse yapılan durum tespitine göre gerekli tedbirlerin alınmasında yardımcı görevler üstlenirler.
Role cetvellerinde görev mahiyetinde olan aşağıdaki tedbirler personele dağıtılır.
· Gemideki tüm açıklıkların kapatılması.
· Yangın mahallinin havalandırma damperlerinin kapatılması ve fanların susturulması.
· Yangın mahallinin elektriklerinin kesilmesi.
· Yangın mahallinin gaz devrelerinin kapatması.
· Yangın mahallinin yakıt devrelerinin kapatması.
Bu görevlerin haricinde, acil durum ekibi yangına müdahaleye hazırlanırken yapılan tespitlerde gerek görülen bazı yanıcı, parlayıcı, patlayıcı malzemenin yangının yayılma yolundan taşınması, soğutma işlemlerinin yapılması veya itfaiyecilerin değiştirilmesi gibi görevlerde diğer kişilere verilir.
Gemi kaptanı yangına müdahale ön hazırlığı yapmak için;
· Bölüm amirleri ile yapılan durum muhakemesine göre alarma basarak gemiyi terk veya yangına müdahale için acil durum toplanma yerlerine davet eder,
· Trafiğin yoğun olduğu bir bölgede seyir yapılıyorsa, geminin trafik bölgesinden çıkmasını sağlar,
· Güverte yangınında geminin alevler rüzgar altında olacak şekilde döndürülmesini sağlar,
· Makine yangınında makinelerin durdurulmasını, diğer yerlerdeki yangınlarda geminin süratinin dümen dinleyebilecek kadar düşürülmesini sağlar,
· Çatışmayı önleme kuralları gereği gerekli işaretleri verir,
· “Acelelik mesajı” ile çevredeki gemilerin uyarılmasını sağlar,
· Acil durum müdahale ve destek ekiplerinin role görevlerine göre hareket ederek yangınla mücadeleye hazırlığının aksaksız olarak yürütüldüğünü kontrol ve takip eder, gerekli talimatları verir,
· Emniyetli işletim sistemi gereği gemi, yükle ilgili kişiler ve yakın kıyı devletine ön bilgi verir,
· Müdahale ve işletme acil durum ekipleri ile gerekli haberleşme ve yardımlaşmayı devam ettirir, işletme acil durum ekibini gelişmelerden bilgilendirir,
· Yangın kontrol dışına çıkmaya eğilim gösterdiğinde yardım talebinde bulunur,
· Yangın limanda meydana gelmişse gerekli bildirimlerin yapılmasını ve geminin limandan çıkarılmasını sağlar,
Acil durum ekibinin hazır olması ile amir kaptana haber vererek müdahaleye geçer.
Bilindiği gibi yanma üçgeninin unsurları, yanıcı madde, oksijen ve ısıdır. Bir yangının söndürülmesinde de temel prensip yanma için gerekli olan bu unsurlardan en azından birinin ortadan kaldırılmasıdır. Yangına müdahale yöntemleri de genel olarak bu unsurların ortamdan kaldırılma usulüne göre belirlenir.
· Yanıcı madde unsurunun ortadan kaldırılması
o Yanıcı madde yangın ortamından uzaklaştırılır.
Isıtma amaçlı kullanılan gazın kesilmesi, yanıcı sıvıların vanalarının kapatılması, yanan katı maddenin denize atılması gibi uygulamalar ile yanıcı maddeleri ortamdan uzaklaştırdığından yangın sönebilir.
o Kimyasal yapısı bozularak yanıcılığı ortadan kaldırılır.
Söndürmede kullanılan kimyasal tozlar oksijenden önce yanıcı gaz ile birleşerek yanıcı gazın kimyasal yapısını bozar ve onun yanıcı özelliğini ortadan kaldırır. Bu şekilde yangın sönebilir.
· Isı unsuru ortadan kaldırılır.
o Soğutma yapılarak yanıcı maddenin ısısı tutuşma ısısının altına düşürülür.
Üzerine sıkılan su ile yanıcı maddeler soğutulabilir ve ısı tutuşma ısısının altına düşünce yangın sönebilir.
o Isının iletimi kesilir.
Yangın bulunan kompartıman dışarıdan soğutulur, havalandırma damperleri, menfezler, kaportalar kapatılarak sıcak gazın yangın olmayan bölmelere geçişi ve dolayısı ile yangını yayması önlenir.
· Oksijen unsuru ortadan kaldırılır.
o Yanan maddenin üzeri örtülerek O2 ile teması kesilir.
Yangın battaniyesi, köpük gibi maddeler ile yanan maddenin üzeri örtülür ve yanıcı gazların hava içindeki oksijenle teması kesilir. Bu şekilde yangın sönebilir.
o Oksijen kaynağı ortadan kaldırılır.
Havalandırma damperleri, menfezler, kaportalar kapatılarak yangın mahalline oksijen gelmesi durdurularak yangın söndürülebilir
Yangın yerinin kaportalarını kapatarak yangını havasız bırakarak söndürme pasif, yanma üçgeninin unsurlarını doğrudan müdahale ile ortamdan kaldırılmasına aktif söndürme denir.
Aktif söndürme yöntemlerinde;
· Yangın küçükse uygun taşınır söndürücüler ile söndürme yapılır.
· Yangın büyük ve ambar veya makine dairesinde ise yangın mahalli boşaltılır, varsa sabit karbondioksit sistemi ile boğma yapılır.
· Makine dairesindeki lokal yangınlara sabit köpük sistemi ile müdahale edilir.
· Yaşam yerindeki büyük yangınlara varsa yağmurlama sistemi, yoksa doğrudan deniz suyu ile müdahale edilir.
Genel olarak emniyetli işletim planları tehlikeli işlemler sırasında meydana gelebilecek kazaları da öngörerek zararı büyümeden durdurabilecek tedbirleri de içerir. Örnek olarak daha önceden gördüğümüz gibi bir akaryakıt ikmal veya sıcak çalışma yöntemi olası bir kazada çıkabilecek yangına karşı çalışma yerinde uygun yangın söndürücünün bulundurulmasını içerir. Bu neden ile tehlikeli bir işlem sırasında oluşan kazalarda yangını büyümeden önlemek için işlemi yürütmekle görevli kişiler tarafından derhal işlem sırasında hazır tutulan uygun yangınla mücadele donanım ve teçhizat ile yangına müdahale edilir. Aynı şekilde yangın olağan bir durumda henüz başlangıçta görüldüyse hemen çevrede bulunan kişiler tarafından taşınabilir yangın söndürücüler tarafından müdahale edilerek söndürülür. Ancak burada daha önce de belirtildiği gibi kaptanın haberdar edilmesi ihmal edilmemelidir.
Kaptanın görevlendirdiği acil durum ekip amiri de yangın mahalline geldiğinde yangın küçükse hemen taşınabilir yangın söndürücüler ile müdahalede bulunacaktır.
Sabit yangın söndürme sistemi ile müdahale edilemeyecek olan durumlarda mecburen yangına hortumlar ile girilerek deniz suyu ile müdahale edilir. Daha önceden belirtildiği gibi ekip 5 kişiden oluşmaktadır ve bunlardan sadece 2 tanesi itfaiyecidir. Diğer 2 kişi bunların yardımcısı ve yedeği, kalan 1 kişide amirdir.
Yangına sadece 2 kişi ile girilir. Özellikle amir yangına girmez kontrol edici ve karar verici olarak geride kalır. Bu neden ile gemilerde sadece 2 tane itfaiyeci takımı “fireman outfit” bulunur. Birisinin yangından çıkması gerekirse de her ikisi birlikte çıkar ve birlikte girerler.
Solunum sorunu yaşanacak noktadan itibaren itfaiyeciler solunum cihazlarını kullanacaklar, maske üzerindeki veya hariçteki telsiz cihazları ile daimi olarak amirlerini bilgilendireceklerdir. Amir de daimi olarak kaptanı, kaptan da işletmeyi bilgilendirecektir.
İtfaiyecilerin ilk görevi eğer destek ekibi tarafından yangın yerinde kalan kişi varsa onları kurtarmaktır. Kurtarılan bu kişiler yangın yerinde hazır bulunan ilk yardım ekibine teslim edilir. ilk yardım ekibi 2.zabit ve kamarottan oluşur. Onlar kazazedeyi teslim alır, aciliyetine göre orada veya uygun bir başka yerde ilk müdahalelerini yaparlar.
Yangına giren itfaiyecilerden öndeki nozulcu, arkadaki hortumcudur. Hortumcu hortumun hasar görmeden ilerlemesini, nozulcu da suyun etkin olarak yangına yönlendirilmesini sağlar.
Yangının belirlenen merkezine doğru ilerleyen itfaiyeciler büyük bir olasılıkla görüşün olmadığı bir ortamda ilerleyeceklerdir. Bu durumda pozisyonları bir eskirim sporcusu gibi hafif öne eğilmiş, bacaklar kırık, ağırlık arka bacakta, ön ayak yeri yoklayarak yerden kalkmadan sürüklenerek ilerleyecektir.
Alevler görüldüğünde su vanaları açılacak ve jet nozul ile alevlere su sıkılacaktır. Ancak alevler görülmemekle birlikte ısı çok yükselirse nozul pulvarize durumuna getirilecek, oluşturulacak olan su şemsiyesi ile yangının merkezine doğru ilerlenecektir.
Hortum kullanımında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir.
· Nozulda oluşacak geri tepme ve silkeleme nedeniyle meydana gelen kontrol zorluğuna karşı yangın vanası veya çift maksatlı nozul yavaş yavaş açılmalıdır,
· Hasar görmemesi için hortum sürüklenerek değil kaldırılarak taşınmalıdır.
· Üzerinde basınçlı su bulunan hortum yapacağı kırbaçlama nedeni ile başıboş bırakılmamalıdır,
· Kaplinlerın hasar görmemesi için hortum gelişi güzel yere atılmamalıdır,
Su şemsiyesi sayesinde yangının merkezine kadar ulaşılabilirse nozul jet pozisyona getirilerek alevlere su sıkılacaktır.
Kapalı yerlerde yangınla mücadele bizleri ikileme düşüren bir durumdur. Ön tedbir olarak havalandırmalar kapatıldığından yangın yerinde alevler küçük fakat duman yoğun, hava dolaşımı olmadığından ısı yüksektir. Bu bizim alevlere ulaşmamızı engelleyen bir durumdur. Eğer havalandırmaları açarsak duman ve ısı azalacak fakat alevler büyüyecektir. Alevlere ulaşabilmek için bu zorunlu olursa bir patlamanın ve alevlerin kontrolsüz büyümesinin önüne geçmek için havalandırmanın yavaş yavaş açılması gerekir. Burada kararı alacak kişiler doğrudan itfaiyecilerdir.
Ancak uygulanan yöntemin yararsız olma halinde yöntemde ısrarcı olunmayacak, boğma gibi alternatif yöntemlere geçilecektir.
Boğma yönteminde yangın yerinin tüm açıklıkları kapatılacak yangının içeride havasız kalarak sönmesi sağlanacaktır. Ancak kapalı alanda havalandırma ile sağlanan soğutma da kesileceğinden ısı çok yükselir ve yangının başka yerlere yayılma olasılığı artar. Bu durumda yangının yayılmaması için dış soğutma yapmak gerekecektir. Soğutma kapalı yerin 6 yönünden yapılmalıdır. Bu soğutma yangının tam olarak söndüğüne kanaat getirilinceye kadar devam etmelidir. Burada çok dikkat edilmeli sadece sac perdelerin değil içerinin de yeterince soğuduğuna emin olunmalıdır. İçeride toplanan yanıcı gazlar yeterince oksijen bulamadığından yanmayacak fakat merkezde ısısını muhafaza edecektir.
Yanıcı gazların oksijenle birleşmesi, yani yanması sırasında daha geniş hacimli gazlar meydana gelir. Yanma reaksiyonu süratli olduğu durumda süratli bir şekilde daha geniş hacimli gaz ortaya çıkar ve bu da çevrede tahribata sebep olur. Kendisinden daha geniş hacimli gaz oluşturan yüksek süratli yanma reaksiyonuna patlama denir. İşte sac perdelere bakarak içerinin soğuduğu düşünülerek kaportalar açılırsa içeri giren hava patlama ile yangının tekrar başlamasına sebep olabilir.
Gemi içi müdahale ile söndürülemeyen yangınlarda yapılacak olan mümkün olduğunca her yerin kapatılarak geminin terk edilmesi ve dışarıdan gelecek yardımın gemiyi söndürmesinin beklenmesidir.
Dışarıdan gelen itfaiyeciler geminin içerisine girmez. İçeride boğulmuş olan yangından ısınan gemi çevreye toplanan söndürme gemilerinin su topları ile sıktıkları yoğun su ile soğutulur. Burada önemli bir nokta ortaya çıkar. Eğer role görevleri iyi dağıtılmamış veya iyi yerine getirilmemişse, kapatılmayan açıklıklardan (kaporta, lumbuz, skylight[9], baca, ambar kapağı, menhol, havalandırma gibi) geminin içine su dolar ve bu durum geminin batmasına kadar gidebilir. Bunun için terk edilecek gemide yangın olsun olmasın tüm açıklıklar sıkıca kapatılır, güvertedeki frengileri tıkayabilecek unsurlar denize atılarak gemi terk edilir.
Yat gibi küçük teknelerde inşa malzemesinin fiber veya ahşap yapıda olması ve teknedeki yangınla mücadele imkanlarının büyük gemilerdeki gibi olmaması nedeniyle bu tip gemilerde çıkan bir yangın kontrolden çıkarsa teknenin terk edilmesi kaçınılmaz olur. eğer tekne başka tekneler ile yan yana bağlıysa derhal oradan açığa alınmalı yangının diğer teknelere sıçraması engellenmelidir.
Gemide çıkan yangına müdahale için;
· Küçük yangına mahallindeki uygun taşınır söndürücüler ile müdahale edilir.
· Yangın mahallinde kazazede ve ulaşım imkanı varsa kazazedelere, küçük yangında orada bulunan kişiler büyük yangında ise itfaiye görevlileri tarafından kaçış solunum cihazı ile solunumu sağlanır ve dışarı çıkartılır.
· Yangına bölüm havasız bırakılarak boğma yöntemi uygulanacaksa yangın olan bölmeye ait tüm açıklıklar kapatılır.
· Deniz suyu pompaları çalıştırılır.
· Pasif söndürme yapılacaksa havasız bırakılarak boğma yöntemi uygulanan bölüm altı yönden soğutmaya tabi tutulur.
· Uygulanan yöntemin yararsız olması halinde ekip amirine bilgi verilir ve onay veya talimat ile yöntem değiştirilir.
· Aktif söndürme yapılacaksa yangın hortumlarına çift maksatlı nozullar takılır.
· Nozullu hortumlar yangın mahalline yetişecek şekilde uygun yangın vanalarına takılır.
· Boğma yöntemi uygulanmayan yangın mahalline ekip amirinin izin ve talimatı ile ekipman kuşanılmış ve gerekli yangın müdahale malzemesi alınmış olarak girilir. (balta, nozullu yangın hortumu, akaryakıt yangını varsa taşınabilir kimyasal bidonu ve köpük aplikatörü)
· Yangın mahallinde görülenler, yapılanlar ve yapılacaklar devamlı olarak telsiz ile ekip amirine bildirilir.
· Gereklilik halinde su şemsiyesi oluşturularak yangının merkezine yaklaşılır.
· Alevler görülünce jet nozul ile yangına müdahale edilir.
· Yangının sönmesi üzerine soğutma çalışmasına geçilir.
· Soğutmanın tamamlanması üzerine yangın mahallinden çıkılır.
· Yangının söndürülememesi ve yayılma eğiliminde olması halinde bölme boşaltılır.
· Boşaltılan bölmenin tüm açıklıkları kapatılır,
· Emniyet komitesi toplanarak durum değerlendirmesi yapılarak, yöntem değişikliği veya gemiyi terk kararı alınır.
Not: Bu form standart olmayıp örnek olarak verilmiştir.
Not: Bu form standart olmayıp örnek olarak verilmiştir.
Not: Bu form standart olmayıp örnek olarak verilmiştir.
Standart IMO yangın işaretleri
Not: Bu işaretler yangınla ilgili tüm işaretleri kapsamamaktadır. Gemiye göre ihtiyaç olan işaretler yapışkan IMO işaret kartlarını satan mağazalardan bulunabilir.
[1]Şirket emniyetli işletim sistemi: Uluslar arası emniyetli işletim kuralları (ISM) doğrultusunda SOLAS’a tabi gemi işleten her denizcilik işletmesi tarafından kurulması gereken sistem.
[2]Container: İçine çeşitli yükler konup taşınan, sökülebilir çelik odalar.
[3]Bağlantı parçası: Flange
[4]Vananın kontrol parçası: Handle
[5]Yanmaz madde: 750 santigrat dereceye kadar ısıtıldığında yanıcı gaz çıkışı yapmayan maddeler.
[6]Bayrak devleti; Geminin siciline kayıt olarak bayrağını çektiği devlet.
[7]Lumbar ağzı: Nöbetçili gemiye giriş noktası
[8]Alabanda: Gemi kasarasını oluşturan dikey saçların içeri bakan yüzleri. (Bir benzetme ile ev duvarının içeri yüzü gibi)
[9]Skylight: Gemi makine dairelerinin tavanlarında açılır büyük pencere
Yangın sınıfları siz tipi demişsiniz yanlış ve noksan. TSE de sınıflar belirtilmektedir.
YanıtlaSilBu yazınız emek harcanarak yazılmış doğru bilgilerin girdi yapılması ile yararlanacaklar doğruya kolay ulaşırlar.