TEMEL GEMİCİLİK

1.GEMİYİ TANIMLAMAK

      Bir geminin tanımlanması özellikle kaptanlar için çok önemlidir. Özellikle liman girişlerinde yapılan resmi işlemlerde geminin farklı özellik ve bilgilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Gemicilerin kısıtlı kaptanlık yetkilerinde bu bilgilere bu kadar geniş olarak ihtiyaç duyulmamasına rağmen mesleğin temel taşlarından birini oluşturduğu için bu bilgilere biraz geniş olarak yer verilmiştir.

1.1.Bir teknenin Ana Yapı Elemanları

      Bir gemiye yapım malzemesine göre farklı inşa teknikleri uygulanır. Ahşap ve sac teknelerde yük ağırlıklı olarak omurga ve onun üzerine kurulan postalar ile taşınırken polyester teknelerde kuvvet, polyester gövdeye dağılmaktadır.

      Bir teknenin boyutu yapımında kullanılan malzemenin mukavemetine bağlıdır. Polyester ve ahşap teknelerin boyları 30–40 m. civarında kalırken sac ile yapılan tekneler 400-450m boyuna kadar ulaşabilmektedir.

            Ana yapı elemanlarına bakacak olursak;

A.Omurga (Keel) :

      Teknenin bir yapı elemanıdır. Başından kıçına kadar uzanarak teknenin diğer tüm unsurlarını üzerinde taşır. Küçük teknelerde posta ve direk ıskaçalarının bağlandığı omurgaya bağlı olan ikinci bir omurga bulunur ki buna da kontra (iç) omurga denir.

B.Bodoslama (Post) :

      Omurganın geminin baş ve kıç tarafında yukarı dönerek güverteye kadar uzanan kısmıdır. Baş taraftakine baş bodoslama (Stem Post), kıç taraftakine kıç bodoslama (Stern Post) denir.

C.Posta (Frame) :

      Omurga veya kontra omurgaya bağlanan, omurgadan iki yana doğru simetrik olarak yükselen, yanlarına kaplamaların, üstüne kemerelerin çakıldığı teknenin formunu oluşturan parçalardır. Ahşap tekne imalat teknolojisinde “Iskarmoz” da denir.

D.Küpeşte (Bulwark) :

      Postaları ana güverte hizasında baştan kıça kadar birbirine bağlayan parçalardır.

E.Kemere (Beam) :

      Güverteyi üzerinde taşıyan, postaları karşılıklı olarak birbirine bağlayan, omurga hattına dik kirişlerdir. Ambar ağızları gibi yerlere gelen kısa kemerelere “öksüz kemere” denir.

F.Boylama kuşak:

      Postaları küpeşteye paralel olarak aralıklı olarak bağlayan parçalardır.

G.Kaplama (Planking) :

      Postalar üzerine tespit edilen ve teknenin borda ve karinasını oluşturan yüzey unsurudur.

H.Praçol (Knee, Bracket, Lug) :

      Kemereleri alabandalara açılı olarak bağlayan, destek parçasıdır.

I.Puntel (Pillar) :

      Güvertenin ve kemerelerin üzerine oturduğu dikey elemanlardır. Aynı zamanda korkulukların dikey elemanlarıdır.

1.2.Bir Geminin Kısım ve Bölümleri

A.Baş : Geminin ön kısmıdır.

B.Kıç : Geminin arka kısmıdır.

C.Vasat : Geminin orta kısmıdır.

D.Borda # (Side) : Bir teknenin su üstünde kalan kısmının dış yanıdır. Kaynaklı gemilerin bordası üzerindeki denize dik kaynaklara sokra denir.€

E.Alabanda (Wing) : Bir teknenin su üstünde kalan kısmının iç tarafıdır.

F.Sintine (Bilge): Kabaca bir teknenin su altında kalan kısmının iç tarafıdır. Makinenin altında kalan havuz makine sintinesi, ambar yıkama suyunun çekildiği küçük havuzlar ambar sintinesi olarak geçer.

G.Karina # (Bottom of the vessel) : Bir teknenin su altında kalan kısmının dış tarafıdır.

H.Kasara: Geminin ana güverte üstündeki yapısıdır.

Ha.Baş kasara: Geminin baş tarafındaki üst yapıdır.

Hb.Kıç kasara: Geminin kıç tarafındaki üst yapıdır.

I.Köprüüstü (Bridge) : Seyir veya manevrada geminin yönetildiği yer. Kasaranın en üst katıdır. Kaptan köşkü de denir. İçerisinde gemi yönetiminde ihtiyaç olan, dümen dolabı[1], makine telgrafı[2], pusula[3], gemi içi ve dışı haberleşme cihaz ve malzemeleri[4], parakete[5] #, iskandil[6] #, anemometre[7], gemi fenerleri kontrol paneli, harita masası, haritalar, harita çizim ve ölçüm aletleri[8], ülke bayrakları, dürbün, sextant[9], barometre[10], termometre, güverte jurnali[11], yalpa göstergesi (İnclinometer)[12], seyir yardımcı kitapları gibi eşya, cihaz ve malzemeler bulunur. #

J.Kırlangıç: Kaptanın yanaşma-kalkma manevralarında gemiyi yönettiği köprüüstünde kasaradan çıkıntılı duran yan kısımlardır.

K.Güverte (Deck) : Gemide açık veya kapalı, baştan kıça kadar veya kısmi, yük ve yaşam yerlerinin tabanını oluşturan kaplamadır. Küpeşteler arasından kalan kemerlerin üst kaplamasını oluşturan güverteye ana güverte denir. Ana güverteye paralel altta ve üstte tam veya yarım güverteler bulunabilir. Alttakilere alt güverte, üsttekilere kasara güverte denir. Geminin en üstündeki, köprüüstünün üstünü oluşturan ve miyar pusulanın bulunduğu kasara güverteye miyar güverte denir. Köprüüstünün bulunduğu kasara güverteye kırlangıç güverte denir. Yan kısımlarında kırlangıçlar olduğu için bu adı alır.

L.Baş üstü: Baş kasara güvertesi. (Baş manevra alanı)

M.Kıç üstü: Kıç kasara güvertesi. (Kıç manevra alanı)

N.Başaltı: Baş kasaranın içi. Genelde malzeme deposu olarak kullanılır.

O.Lumbarağzı: Kıç kasarada gemiye girilen yer.

P.Makine dairesi: Geminin makinelerinin bulunduğu yer.

R.Kamara: Gemilerdeki personel ve yolcu odası.

S.Portuç: Güverte malzeme deposu.

T.Fenerlik: Gazlı seyir fenerlerin bulunduğu yer.

U.Nakkaşhane: Boya malzeme deposu.

V.Ambar: Kuru yük muhafaza etmek için kullanılan kapalı gemi bölmesi.

Y.Tank: Sıvı muhafaza etmek için kullanılan kapalı gemi bölmesi.

Z.Zincirlik: Demir zincirinin toplandığı yer.

1.3.Gemi Üzerindeki Unsurlar

A.Kaporta: Basınca dayanıklı, su ve gaz geçirmez güverte ve bölme kapısı.

B.Lumbuz (lomboz): Basınca dayanıklı, su ve gaz geçirmez gemi penceresi.

C.Manhole: Basınca dayanıklı, su ve gaz geçirmez kapalı bölme giriş kapağı.

D.Manika: Alt güvertelerin havalandırılmaları maksadı ile güverteye yapılan genelde rüzgârın geliş yönüne doğru döndürülebilen hava girişleri.

E.Çarmık #: Direkleri yanlardan küpeştelere bağlayan halatlar. Bir diğer anlamı da pilotun gemiye giriş ve çıkışında kullanılan basamakları ahşaptan yapılan halat merdivendir.

F.Istralya: Direkleri baş-kıç istikametinde güverteye bağlayan halatlar.

G.Borda iskelesi #: Lumbar ağzından gemiye girmek ve çıkmak için kullanılan katlanıp güverteye alınabilir ana gemi merdiveni.

2.KÜREKLİ BOTU HAZIRLAMAK

Kürekli bot, kürek ile kontrollü hareket kazandırılan, kürek veya dümen ile yön verilen, genelde kıyı seyri yapan yük ve balıkçı gemilerinde veya yatlarda tekne ile sahil arasında personel ve malzeme transferi işlemlerine kullanılan küçük güvertesiz deniz araçlarıdır.

Bu botlar gemide açık güvertede bulunur ve ihtiyaç olduğunda tek kollu bir matafora[13] yardımı ile denize indirilirler. İndirilmeden önce botun hazırlanması gerekir.

2.1.Kürekli Botun Unsurları

A.Kürek (Oar); küçük deniz araçlarının kol kuvveti ile suda ilerlemelerini ve yönlendirilmelerinin sağlayan bir alettir. Kısımları;

Aa.Elcik: Küreğin elle tutulan avuç içine sığabilecek yapıda olan kısımdır.

Ab.Topaç (Izbandut): Küreğin dengeli çekilmesinin sağlamak için yapılmış, elcikten sonra gelen şişkin ve ağır kısmıdır.

Ac.Kaytan (Kürek lentiyesi): Küreğin ıskarmozdan[14] çıkıp denize gitmemesi için kullanılan emniyet ipidir.

Ad.Beden: Küreğin boğazla topaç arasındaki kısmıdır.

Ae.Boğaz: Küreğin palanın bedenle birleştiği kısmıdır.

Af.Pala: Küreğin suya giren ve suyu iyi kavraması için yassı ve geniş şekilde yapılan kısmıdır.

B.Dümen (Rudder); bir deniz aracına yön vermek için kullanılan donanımdır. Kısımları;

Ba.Yeke; dümeni istenilen tarafa çevirmek için dümen boğazına takılan manivela,

Bb.Boğaz; dümen yelpazesinin üst tarafında yelkenin takıldığı kısım,

Bc.İğnecik; dümeni kıç bodoslamaya bağlayan parçalar,

Bd.Yelpaze; dümenin boğazından aşağıda kalan yassı geniş kısmıdır.

C.Parima (Mooring line, painter): Küçük teknelerin bağlanmasında kullanılan kalın ip.

D.Oturak (Thwart): Bot içindekilerin oturabilmesi için alabandadan alabandaya uzanan enli tahtalardır.

E.Farş Tahtası (Sheet): Bot personelinin zemine güvenli basabilmeleri, sintine suyundan ıslanmamaları ve bot kaplamalarının açmasını engellemek için botun içine konan, postalara dayanan, takılıp çıkartılabilen düz veya kafes şeklinde yapılmış zemin tahtalarıdır.

F.Lavra (Plug) : Karaya çekilen veya gemiye alınan botun içindeki suyun boşaltılabilmesi için botun biri baş diğer kıç tarafa doğru omurgaya yakın yerde kaplamaya açılan, tapalı delik.

G.Lev (Limber Hole) : Bot sintinesinde toplanan suyun lavraya akabilmesi için postaların omurgaya yakın yerlerinde kaplama tahtası tarafında açılan delik.

2.2.Uygulama

Bir kürekli botu denize indirmeye hazırlamak için botun;

A.Kapelâ (15) açılır,

B.Tıkalı lev varsa açılır,

C.İçinde su varsa boşaltılır,

D.Lavraları tapalanır,

E.Kürekleri palaları kıça bakacak şekilde oturak üzerine konur,

F.Iskarmozları takılır,

3.KÜREKLİ BOT KULLANMAK

Büyük gemilerde bulundurulması zorunlu olan filikalar motorlu olmak zorundadır. Ancak bu filikaların açık olan tiplerinde aynı zamanda kürek de bulundurulması gerekmektedir.

3.1.Bir teknenin istikametleri

Bir teknenin genel kısımları ve tarafları aşağıdaki şekilde isimlendirilir.

A.Sancak: Geminin sağ tarafı.

B.İskele: Geminin sol tarafı.

C.Pruva istikameti: Geminin baş istikameti.

D.Sancak kemere istikameti: Geminin pruva istikametinden 90 derece sağ istikameti.

E.İskele kemere istikameti: Geminin pruva istikametinden 90 derece sol istikameti

F.Sancak baş omuzluk istikameti: Geminin pruva istikametinden 45 derece sağ istikameti.

G.İskele baş istikameti omuzluk: Geminin pruva istikametinden 45 derece sol istikameti

H.Sancak kıç omuzluk istikameti: Geminin pruva istikametinden 135 derece sağ istikameti.

I.İskele kıç omuzluk istikameti: Geminin pruva istikametinden 135 derece sol istikameti

J.Pupa istikameti: Geminin kıç istikameti. Pruva istikametinin 180 derece tersi.

3.2.Kürek Çekmek

      Bir kürekli bota küreği ile ileri veya geri hareket kazandırılır veya sancağa, iskeleye döndürülebilir. Ancak birden fazla personeli olan bir bota yön vermek için ayrıca dümen de kullanılabilir.

      Kürek çekme, kürekli bir botu kürekleri aracılığıyla sevk etmektir. Bir gemiadamının elde etmesi gereken ilk becerilerden birisidir. Usulüne göre kürek çekilmesini bilen bir denizci daha az güç harcanarak daha fazla yol alınmasını sağlar ve bunu yaparken de avuç içlerinin su toplamasını engeller.

3.2.1.Kürekçiler ve Pozisyonları

      Kürekli servis botları genelde küçük olduğundan onlarda bir çift kürek ve bir kürekçi bulunur. Ancak çok daha büyük olan filikalarda ise 5 çifte kadar kürek ve kürekçi bulunabilir.

A.Pruva (Kürekçi): Kürekli botta en öndeki kürekçi

B.Pruva sıvırya: Kürekli botta baştan 2.kürekçi

C.Sıvırya: Kürekli botta baştan 3.kürekçi

D.Hamla sıvırya: Kürekli botta baştan 4.kürekçi

E.Hamla: Kürekli botta baştan 5. ve diğer tüm kürekçilerin uyması gereken kürekçi,

F.Dümenci (Kürekli bot): Kürekli botta dümen tutan ve kürekli tekneye kumanda eden kişi

3.2.2.Kürek Komutları

      Kürek komutları, kürek çekmedeki uyumun sağlanması için kullanılan standart denizcilik komutlarıdır.

A.Neta Kürek:

      Küreklerin palaları kıçı gösterecek şekilde küpeşte yanlarında, oturakların üzerine koyma komutudur. Karaya çekilen veya güverteye alınan kürekli botlarda kürekler bu pozisyonda bırakılır.

B.Hisa Kürek:

      Küreklerin elcikleri farş tahtalarına dayalı, palaları yukarı bakacak şekilde tutulması için verilen komuttur. Kürek çekmeye başlamadan nete kürek sonrası veya kürek çekme sonrası nete kürek öncesi kürek pozisyonudur.

C.Puta Kürek:

      Küreklerin küpeşteye dik, palaları su yüzeyine paralel olacak şekilde ıskarmoz veya yarımaylara takılı olarak tutulma komutudur. Kürek çekmeye başlamadan hisa kürek sonrası veya kürek çekme sonunda hisa kürek öncesi pozisyondur.

D.Al Beraber:

Küreklerin çekmede yakalama pozisyonuna getirilerek palalarının suya dik olacak şekilde döndürülmesi ve aynı anda hep birlikte suya daldırılarak çekilmesi için verilen komuttur.

E.Hoy-Hop:

Küreğin çekilme ve sudan çıkartılma komutudur. Komutun söyleniş şekli ile aynı zamanda kürek çekme temposunu belirtir. “Hoy”, küreğin suya daldırılarak suda çekilme komutudur ve uzatılarak söylenen komut ile küreğin su içinde kaldığı süre belirtilir. “Hop” komutu küreğin suda çıkartılarak çekme başlangıcına getirme komutudur ve çok kısa ve kesik şekilde söylenir.

F.Alma (Alama) kürek:

Kürek çekme işleminin durdurularak küreklerin suyun dışına çıkartılarak çekme pozisyonunu bozmadan serbest tutulması için verilen komutudur.

G.Alabanda kürek:

Küreklerin elcikleri karşı alabandaya dayanacak şekilde uzatılarak bırakılma komutudur. Genelde kürek çekmeden denizde bekleme sürecinde bu pozisyonda kalınır.

H.Siya:

Botu geri hareket ettirmek için küreği tersine çekme komutudur.

I.Siya tut:

Botun süratini azaltmak, yavaşlatmak veya durdurmak amacıyla kürek palalarının ¾’ünü suya enli kısımları dik gelecek şekilde daldırılıp tutulması için verilen bir komuttur. Bir anlamda fren komutudur.

3.2.3.Kürek Çekme Aşamaları

A.Yakalama:

Küreğin çekilme işleminin ilk aşamasıdır. Kürekçi, sırtı botun gideceği yöne dönmüş vaziyette oturakta oturmaktadır ve ayaklarını dayanma tahtasına dayamıştır. Kürek palasını, mesafesi yapılacak sürate bağlı olarak suyun üzerinde, suya paralel şekilde botun baş tarafına doğru uzatır. Bunun için dizlerini büker, gövdesini öne eğer, elleri küreğin elciğini sıkıca kavramış vaziyette kollarını ileri doğru uzatır. Bilek ileri doğru döndürülerek düz hale ve küreğin palası da suya paralel durumdan dik pozisyona getirilir ve suya daldırılarak su kavranır. Kürek palasının suya daldırılma miktarı genelde ¾’ünden fazlası olmayacak şekilde diye belirlenmekle birlikte botun boyu ve borda yüksekliği ile kürek boyu bu oranın değişmesine sebep olur. Bu oran genelde teknesi ve kürekleri sürat yapmak üzere dizayn edilen yarış kikleri için geçerli bir orandır. Gemilerin servis botları veya gezi amaçlı kürekli botların boylarının kısalığı, borda yüksekliklerinin fazlalığı ve küreklerinin kısalığı bu oranı uygulamayı imkânsız hale getirmektedir. Bu tip teknelerde genelde kürek palası tamamen suya sokulmaktadır.

B.Çekiş:

Kürek çekme işleminin ikinci aşamasıdır. Suyun yakalanma pozisyonundan sonra kürek palası su içinde, su yüzeyine dik ve ¾’ü suya dalmış durumu bozulmadan küpeşteye dik hale kadar getirilir. Bunun için kollar gergin vaziyette vücut geriye doğru atılır ve küreğin küpeşteye dik pozisyona gelebilmesi için de birazda kollar dirsekten bükülerek çekilir. (yarış teknelerinde oturaklar ileri geri hareketli olduğundan vücut geriye doğru atılırken bacaklarda gerilerek vücudun daha fazla geriye gitmesini ve böylece küreğin daha uzun çekilebilmesini hatta küreğin küpeşteye dik pozisyondan biraz daha kıça doğru gitmesini sağlar.)

C.Kürek sonu:

Kürek çekme işleminin üçüncü ve son aşamasıdır. Küreğin küpeşteye dik duruma gelmesi ile kürek palası sudan çıkartılırken bilek geriye doğru bükülür ve pala su seviyesine paralel hale getirilir. Arkasından vücut kavrama pozisyonuna alınarak kavramaya geçilir.

3.3.Uygulama

      Bir kürekli botta kürek çekmek için;

A.Kürekli bot temizlenir,

B.Botun larva tapalarını takılır,

CBot denize indirilir,

D.Pozisyona göre oturağa oturulur,

E.Bot pariması çözülerek gemiden ayrılınır.

F.Kürekler hisa kürek durumuna getirilir,

G.Kürekler puta kürek pozisyonuna getirilerek kaytanları ıskarmozlarına takılır,

H.Kürekler hep beraber çekilmeye başlanır.

"Yazı, edinilen yeni bilgi, değişim ve yapılan yorumlar ile tekrar tekrar güncellenmektedir. Bu neden ile kopyalayıp almak yerine ihtiyacınız olduğunda tekrar açıp okumanızda yarar bulunmaktadır. Bu yazı her zaman burada olacaktır."

[1] Dümen dolabı: Dümen sisteminin kumanda mekanizmasının bulunduğu dolap.

[2] Makine telgrafı: Gemi makine kontrol odasına makine komutunun iletilmesinde kullanılan alet.

[3] Pusula: Yön gösteren cihaz.

[4] Haberleşme cihazları: Gemi içi haberleşmesi için telefon, anons mikrofonu, gemi dışı haberleşme için R/Tf ve R/Tx Telsiz cihazları, işaret sancakları, inmarsat cihazı.

[5] Parakete: Gemi suratini ölçen cihaz.

[6] İskandil: Geminin altındaki su derinliğini ölçen cihaz.

[7] Anemometre: Rüzgar sürat ve yönünü ölçen cihaz.

[8] Harita ölçüm ve çizim aletleri: Paralel cetvel, iletki, gönye, pergel, kalem, silgi, vs.

[9] Sextant: Gök cisimlerinin deniz yüzeyinden açısal yüksekliğini ölçen astronomik seyir yardımcı aleti.

[10] Barometre: Hava basıncını ölçen meteorolojik veri ölçüm cihazı.

[11] Güverte jurnali. Kısaca gemi jurnali veya defteri diye bilinen kaptan ve yardımcıları tarafından tutulan belirli gemi ile ilgili olay ve durumların işlendiği kayıt defteri.

[12] Yalpa göstergesi; Klinometre. Gemini bordalar istikametinde ne kadar sallandığını gösteren cihaz.

[13] Matafora: Gemiden denize yük indirmek veya almak için yapılmış kollu ve palangalı donanım.

[14] Iskarmoz (Thole Pin); Kürek çekmek için kürek kayışlarının takıldığı kürekçinin hizasında ve küpeşteye dik olarak yerleştirilmiş ağaç çubuklardır. Metalden ve yarım ay şeklinde imal edilmiş olanları da vardır.

[15] Kapela: Güverte örtüsü. Açık güvertede bulunan cihaz, araç, makine veya malzemenin ortam şartlarından etkilenmemesi için onu örtecek şekilde branda veya benzeri malzemeden yapılmış olan örtü.